سیره معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها

سیره معصوم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۵ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۱۷

۲۱٬۱۴۰ بایت اضافه‌شده ، ۱۵ ژوئن

←‏ساحت‌های سیره معصوم

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۴۳۸

ویرایش

@@ خط ۹۶: / خط ۹۶: @@
 بر خلاف جریان خلافت، [[رهبران]] [[شیعه]] بر سیرۀ [[نبوی]] تأکید داشتند و آن را ملاک عمل خود دانسته<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۵۵.</ref> و [[فقیه]] [[واقعی]] را کسی می‌دانستند که به [[سنت پیامبر]] {{صل}} متمسک شود<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۷۰: {{متن حدیث|إِنَّ الْفَقِيهَ حَقَّ الْفَقِيهِ الزَّاهِدُ فِي الدُّنْيَا الرَّاغِبُ فِي الْآخِرَةِ الْمُتَمَسِّكُ بِسُنَّةِ النَّبِيِّ}}.</ref>. بخشی از [[سیره نبوی]] و [[ائمه اطهار]] {{عم}} در [[کتب اربعه]] بازتاب یافته است. شیعه تلاش کرده است [[سیره معصومان]] را از مهم‌ترین منابع معتبر استخراج کند. همه [[صاحب‌نظران]] بر این باورند که [[بهترین]] [[اخبار]] و معتبرترین آنها در این چهار اثر موجود است؛ بنابراین خبری که در این سه یا چهار اثر [[نقل]] شده باشد، از درصد [[اعتماد]] بالایی برخوردار است و سیرۀ مستخرج از این منابع می‌تواند از [[پذیرش]] و اقبال عمومی بیشتری برخوردار شود.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۵۷.</ref>
+==ویژگی‌های سیره معصوم==
+تردیدی وجود ندارد که سیره معصومین{{عم}} با [[رفتار]] دیگران متفاوت است و نمی‌توان گفتار و رفتار ایشان را با افراد معمولی یکسان دانست؛ زیرا عملکرد [[معصومین]]{{عم}} دارای ویژگی‌ها و ظرافت‌هایی است که به هیچ وجه در رفتار دیگران یافت نمی‌شود. مهم‌ترین ویژگی‌های سیره معصومین{{عم}} که به لحاظ [[اخلاقی]] و تربیتی دارای اهمیت می‌باشند و با دقت در رفتار آن بزرگواران به دست می‌آیند، عبارتند از:
+#'''منشأ [[الهی]]''': یکی از خصوصیات [[سیره پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} آن است که رفتار آن بزرگواران بر اساس خواست و [[اراده خداوند]] شکل گرفته است؛ به گونه‌ای که همه گفتار و رفتار آنان، مستند به [[وحی الهی]] هستند و در این حوزه قابل [[تفسیر]] و تبیین می‌باشند. ریز و درشت عمل ایشان، منطبق با [[دستورات]] [[خداوند]] است و کوچک‌ترین کاری بر خلاف [[احکام الهی]] انجام نداده‌اند. خداوند درباره [[پیامبر]]{{صل}} می‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى}}<ref>«و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید * آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۴-۵.</ref>. در جای دیگر نیز می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى}}<ref>«جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم» سوره انعام، آیه ۵۰.</ref>؛ این بیان عام است و اختصاص به [[آیات قرآن]] و [[گفتار پیامبر]]{{صل}} ندارد، بلکه همه عملکردهای آن حضرت را شامل می‌شود؛ یعنی تمامی [[سخنان پیامبر]]{{صل}} که به عنوان [[احادیث نبوی]] معروف‌اند و همه رفتار آن حضرت که به [[سنت]] و [[سیره]] تعبیر می‌شوند، طبق وحی الهی صادر گشته‌اند<ref>تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۴۸۱.</ref>. پیامبر{{صل}} هرچه کرد، از [[وحی]] آسمانی سرچشمه گرفته بود، آن را عمل نمود<ref>تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۴۸.</ref>. چنان که پیامبر{{صل}} در جواب [[اعتراض]] جمعی از [[اصحاب]] به دلیل بستن درهای خانه‌هایشان به سوی [[مسجد]]، فرمود: ای [[مردم]]! من درها را نبستم و نگشودم و من شما را از مسجد بیرون نکردم<ref>{{متن حدیث|يَا أَيُّهَا النَّاسُ مَا أَنَا سَدَدْتُهَا وَ لَا أَنَا فَتَحْتُهَا وَ لَا أَنَا أَخْرَجْتُكُمْ وَ أَسْكَنْتُهُ}}؛ (تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۴۸۱).</ref>؛ بلکه آنچه انجام دادم [[وحی الهی]] و [[فرمان خدا]] بود. بر این اساس، نه تنها [[سخنان پیامبر]]{{صل}} بر طبق [[وحی]] است، که [[اعمال]] و [[کردار]] او که [[سیره عملی]] آن حضرت را تشکیل می‌دهند نیز چنین است. پس از [[اثبات عصمت اهل بیت]]{{عم}} و این که [[پیامبر]]{{صل}} آنان را هم‌پای [[قرآن]] معرفی کرده است<ref>پیامبر اکرم{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي، أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الْآخَرِ- كِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ- وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي}}؛ «من دو چیز نفیس و گرانبها من در میان شما می‌گذارم بعد از من تا زمانی که به آن دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد؛ یکی آن دو، بزرگ‌تر از دیگری است و آن کتاب خدا و ریسمانی کشیده در میان آسمان و زمین است؛ دوم، عترت و اهل بیتم هستند» (مسند احمد، ج۳، ص۳۵۱؛ طرایف، ص۲۷۱).</ref>، تردیدی باقی نمی‌ماند که گفتار و [[رفتار]] آن بزرگواران، ریشه در [[کلام الهی]] دارد؛ یعنی هر عملی که در [[زندگی]] از آنان سرزده هماهنگ با [[قرآن کریم]] و [[اراده]] [[خدای متعال]] بوده است. [[امام علی]]{{ع}}، [[معصوم]] را چنین توصیف می‌کند: {{متن حدیث|الْإِمَامُ الْمُسْتَحِقُّ لِلْإِمَامَةِ لَهُ عَلَامَاتٌ فَمِنْهَا أَنْ يُعْلَمَ أَنَّهُ مَعْصُومٌ مِنَ الذُّنُوبِ كُلِّهَا صَغِيرِهَا وَ كَبِيرِهَا لَا يَزِلُّ فِي الْفُتْيَا وَ لَا يُخْطِئُ فِي الْجَوَابِ وَ لَا يَسْهُو وَ لَا يَنْسَى}}<ref>بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۶۴.</ref>؛ «[[پیشوای شایسته]] [[امامت]]، نشانه‌هایی دارد: معصوم بودن از تمام [[گناهان صغیره]] و [[کبیره]]، عدم [[لغزش]] در صدور [[حکم]]، پاسخ [[خطا]] ندادن و [[سهو]] و [[نسیان]] نداشتن». به همین دلیل در توصیف سخن و عمل [[معصومین]]{{عم}} آمده است: {{متن حدیث|كَلَامُكُمْ نُورٌ وَ أَمْرُكُمْ رُشْدٌ وَ وَصِيَّتُكُمُ التَّقْوَى وَ فِعْلُكُمُ الْخَيْرُ}}<ref>مفاتیح الجنان، زیارت جامع کبیره، ص۹۰۹.</ref>؛ «سخن شما [[نور]]، دستور شما [[هدایت]]، سفارش شما [[پرهیزکاری]] و کار شما [[خیر محض]] است»؛ در جای دیگر نیز این گونه توصیف شده است: {{متن حدیث|الْمُطِيعُونَ لِلَّهِ الْقَوَّامُونَ بِأَمْرِهِ الْعَامِلُونَ بِإِرَادَتِهِ}}<ref>مفاتیح الجنان، زیارت جامع کبیره، ص۹۰۹.</ref>؛ «([[اهل بیت]]{{عم}} کسانی هستند که) از [[خداوند]] [[اطاعت]] می‌کنند، به [[فرمان]] او [[قیام]] می‌نمایند و [[رفتار]] آنها طبق [[اراده خداوند]] است».
+#'''محتوای عمیق''': ویژگی دوم [[سیره معصومین]]{{عم}} آن است که رفتار آنان همانند گفتارشان دارای محتوای ژرف و عمیق است. [[کلام]] و [[سیره پیامبر]]{{صل}} به فرموده آن حضرت، «جامع کلمه‌هاست»<ref>{{متن حدیث|أُعْطِيتُ جَوَامِعَ الْكَلِمِ‌}}؛ «خدا به من کلمات جامعه داده است» (امالی طوسی، ج۲، ص۹۸).</ref> که می‌تواند با یک سخن و رفتار کوچک، یک [[دنیا]] مطلب را بیان کند. همچنین [[سیره]] سایر [[معصومین]]{{عم}} که هم‌پای سیره پیامبر{{صل}} هستند و [[ارتباط مستقیم]] با [[قرآن کریم]] دارند، دارای عمق و ژرفای عمیقند. [[شهید مطهری]] در این زمینه می‌گوید: «رفتار معصومین{{عم}} مثل گفتارشان دارای عمق است و نیاز به تبیین دارد؛ یعنی رفتار [[معصوم]]{{عم}} معنی و مفهوم ژرف و بلند دارد و باید در آن [[تأمل]] کرد تا عمق رفتار آنان را فهمید. اگر سیره پیامبر{{صل}} و اهل بیت{{عم}} به خوبی فهمیده شود و تجزیه و تحلیل گردد، می‌توان از کوچک‌ترین رفتار آنان، مهم‌ترین [[قوانین اسلامی]] را استخراج کرد؛ چراکه یک کار کوچک ایشان به مثابه یک چراغ و یک نورافکن [[قوی]] برای [[انسان]] است تا مسافت‌های بسیار دور، نورافشانی می‌کند»<ref>سیره نبوی، ص۴۶.</ref>. اگر کسی این [[پرسش]] را مطرح کند که چگونه محتوای عمیق داشتن با رفتار که صرفاً حرکات ظاهری است، قابل جمع می‌باشد، پاسخ روشن است؛ زیرا [[مشاهده]] می‌کنیم که با گذشت قرن‌ها، هنوز هم [[سیره امامان معصوم]]{{عم}} نیاز به [[تفسیر]] و تبیین دارد و هنوز زوایای پنهان آن برای فرهیختگان و [[دانشمندان]] روشن نشده است. سیره [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} در [[زمان]] [[حیات رسول الله]]{{صل}} با [[رفتار]] او پس از [[رحلت پیامبر]]{{صل}}، [[سیره]] [[امام حسن مجتبی]]{{ع}} که حاضر به [[صلح با معاویه]] شد و [[سیره امام حسین]]{{ع}} که به هیچ وجه [[سازش]] با یزید را نپذیرفت و [[قیام عاشورا]] را رقم زد، نمونه‌هایی از رفتار این بزرگان هستند که با [[نوشتن]] صدها کتاب در این زمینه، هنوز هم ابعاد زیادی از سیره ره آن بزرگواران را به خوبی [[کشف]] نکرده‌اند. از این جاست که می‌توان به عمق و ژرفایی [[سیره معصومین]]{{عم}} پی برد.
+#'''[[تفسیر]] و [[تبیین قرآن]]''': همان‌گونه که گفته شد، سیره معصومین{{عم}} برخاسته از [[اراده خدا]] و مطابق با [[قرآن]] است؛ از این رو [[شناخت]] صحیح سیره آنان، به [[فهم قرآن]] کمک می‌کند. به خصوص سیره [[پیامبر اسلام]]{{صل}} که بسیاری از اسباب و [[شأن]] نزول‌های [[آیات قرآن]] را تشکیل می‌دهد و [[درک]] معنای [[واقعی]] آنان قرآن را آسان می‌گرداند. به عنوان نمونه، زمانی که [[آیه]] [[وجوب]] [[نماز]]، {{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي}}<ref>«و نماز را برای یادکرد من بپا دار» سوره طه، آیه ۱۴.</ref> نازل شد، [[مردم]] شیوه [[نماز خواندن]] را نمی‌دانستند. [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي‌}}<ref>بحارالانوار، ج۸۵، ص۱۷۹.</ref>؛ «این‌گونه که من نماز می‌گذارم، نماز به جای آورید». همچنین [[سیره امام علی]]{{ع}} در برخی موارد، [[شأن نزول آیات قرآن]] را بازگو می‌کند؛ چنان که [[مفسران]] گفته‌اند [[شأن نزول آیه]] {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> رفتار علی{{ع}} در «[[لیلة المبیت]]» بوده است که در بستر پیامبر{{صل}} خوابید»<ref>المیزان، ج۲، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref>. مفسران [[عقیده]] دارند که برخی از [[آیات]] [[سوره]] «[[انسان]]»<ref>{{متن قرآن|يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}} «به پیمان خود وفا می‌کنند و از روزی می‌هراسند که شرّ آن همه‌گیر است * و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند» سوره انسان، آیه ۷-۸.</ref> درباره [[نذر]] علی{{ع}} و [[فاطمه]]{{س}} است که طعام خود را سه [[روز]] پشت سرهم به هنگام [[افطار]]، به [[مسکین]] و [[یتیم]] و [[اسیر]] بخشیدند<ref>المیزان، ج۲۰، ص۱۳۲.</ref>. بنابراین، [[سیره]] و [[رفتار]] [[معصومین]]{{عم}} [[مفسر]] و بیانگر [[قرآن کریم]] است و با [[شناخت]] آن می‌توان به [[حقیقت]] مفاهیم [[قرآن]] بهتر پی برد و معنای [[واقعی]] [[کلام خداوند]] را فهمید.
+#'''ارائه [[ارزش‌های اسلامی]]''': [[سیره معصومین]]{{عم}} در واقع تجسم عملی ارزش‌های اسلامی و کاربست آن در عمل و [[رفتار فردی]] و [[اجتماعی]] است.عملکرد [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} تجلی [[دستورات]] و [[احکام اسلام]] است که در قالب عمل و رفتار عینی در معرض دید علاقه‌مندان به [[ارزش‌های دینی]] قرار گرفته است. آنچه در باب خصوصیات سیره آن بزرگواران ذکر شد، این مطلب را به [[اثبات]] می‌رساند که گفتار و رفتار آنان، تبلور عینی [[معارف اسلامی]] است که در قرآن کریم وجود دارند. اگر [[انسان]] به رفتار آن [[اولیای الهی]] توجه کند، افزون بر شناخت [[ارزش‌ها]]، نحوه عملیاتی کردن آنها را نیز به دست خواهد آورد؛ چراکه معصومین{{عم}} بر [[تربیت]] عملی، بیش از تربیت زبانی تأکید داشتند و همواره [[مردم]] را با رفتارشان به [[خوبی‌ها]] [[دعوت]] می‌کردند. [[امام صادق]]{{ع}} به دیگران توصیه می‌کردند: {{متن حدیث|كُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِكُمْ‌، وَ لَا تَكُونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِكُمْ}}<ref>بحار الانوار، ج۵، ص۱۹۸.</ref>؛ «با [[کردار]] و رفتارتان مردم را به [[حق]] دعوت کنید، نه فقط با زبانتان». بنابراین، گذشته از قرآن و [[احادیث اسلامی]] که منبع اصلی [[معارف دینی]] هستند، [[سیره عملی معصومین]]{{عم}} نیز بیانگر ارزش‌های [[اسلام]] در تمام زمینه‌هاست. رفتار آنها در حوزه‌های مختلف [[زندگی]] و برخورد آنان با دیگران در محیط خانوده و [[جامعه]] با تک تک افراد، هم بایدهای [[اسلامی]] و هم چگونگی عمل به آن بایدها را نشان می‌دهد. از این روی، می‌توان یکی از ویژگی‌های [[سیره پیامبر]]{{صل}} و اهل بیت{{عم}} را ارائه ارزش‌های اسلامی دانست. رفتار آنها چیزی جز عمل به [[ارزش‌های اسلامی]] نبوده است.
+#'''[[جامعیت]] و شمول''': از ویژگی‌های مهم [[سیره معصومین]]{{عم}} جامعیت و فراگیری دامنه آن است. [[سیره پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} همه [[شئون زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] [[انسان]] را [[پوشش]] می‌دهد و هیچ گوشه‌ای از زوایای [[حیات آدمی]]، بیرون از دامنه [[سیره]] بره قرار نمی‌گیرد. جامعیت، غیر از عمیق بودن است؛ زیرا عمق، وصف عمودی و جامعیت، صفتی پهنایی است که گستره سیره را نشان می‌دهد. بر اساس این ویژگی، ابعاد مختلف [[زندگی]] انسان اعم از بعد [[دینی]]، [[اخلاقی]]، [[تربیتی]]، اجتماعی، [[اقتصادی]] و امثال آن، مشمول سیره است و در هر زمینه می‌توان شواهدی از [[سیره اخلاقی]] و تربیتی آن بزرگواران به دست آورد و به علاقمندان عرضه داشت. [[امام علی]]{{ع}} در این باره می‌فرماید: {{متن حدیث|لَقَدْ كَانَ فِي رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} كَافٍ لَكَ فِي الْأُسْوَةِ وَ دَلِيلٌ لَكَ عَلَى ذَمِّ الدُّنْيَا وَ عَيْبِهَا وَ كَثْرَةِ مَخَازِيهَا وَ مَسَاوِيهَا}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰.</ref>؛ «برای تو کافی است که [[راه و رسم]] [[زندگی پیامبر اسلام]]{{صل}} را [[اطاعت]] نمایی تا راهنمای خوبی در [[شناخت]] [[بدی‌ها]] و عیب‌های [[دنیا]] و رسوایی‌ها و زشتی‌های آن برای تو باشد». علی{{ع}} در این گفتار، شخص [[پیامبر]]{{صل}} را به عنوان [[الگوی جامع]] زندگی معرفی کرده و [[تأسی]] به سیره آن حضرت را در شناخت بدی‌ها و خوبی‌های دنیا و همه شئونات زندگی کافی دانسته است؛ یعنی وجود [[رسول الله]]{{صل}} برای [[آموختن]] [[ارزش‌های دینی]] و [[انسانی]] کافی است و نیاز به الگوهای دیگر ندارد. [[شخصیت]] [[رسول خدا]]{{صل}} یک الگوی همیشه زنده و جاوید است که در طول [[تاریخ]]، یگانه [[رهبر]] و پیشوای همه [[بشریت]] به ویژه [[مسلمانان]] بوده و هست و اکنون نیز به عنوان یک [[سرمشق]] ماندگار و [[اسوه حسنه]]، فراتر از محدودیت‌های [[زمان]] و مکان می‌درخشد. شخصیت آن [[بزرگوار]]، منحصر به زمان خاصی نبوده و نیست، بلکه یک [[حقیقت]] فرازمان و [[جاودانی]] است که برای هر نسلی مطابق با واقعیت‌های زندگی آنان تبلور پیدا می‌کند. [[سیره پیامبر اکرم]]{{صل}} به اقیانوس بی‌کرانی می‌ماند که مملو از [[خوبی‌ها]] و [[فضایل]] [[انسانی]] است و هرکس می‌تواند به اندازه [[استعداد]] و توان خود، از آن منبع جوشان [[کمالات الهی]] توشه‌ای برگیرد. [[اهل بیت]]{{عم}} نیز مانند آن حضرت، شعاع وجودی‌شان به قدری گسترده و فراگیر است که در ظرف [[زمان]] و مکان نمی‌گنجد و برای همه [[بشریت]]، الگوهایی شایسته و [[نیکو]] هستند.
+هر چند خصوصیات یادشده دربارهٔ ویژگی‌های [[معصومین]]{{عم}}، اختصاص به [[سیره اخلاقی]] و [[تربیتی]] آن بزرگواران ندارد و [[سیره]] آنان در همه زمینه‌ها از چنین ویژگی‌هایی برخوردار است، ولی احراز این خصیصه‌ها در [[رفتار پیامبر]]{{صل}} و اهل بیت{{عم}} به لحاظ [[اخلاقی]] و تربیتی [[ارزش]] خاصی دارد. خصوصیاتی مانند منشاء [[الهی]] داشتن و [[مبین قرآن]] بودن، نقش الگویی معصومین{{عم}} را بیش از پیش برجسته می‌سازد. ترکیب این ویژگی‌ها با صفات شخصیتی آن بزرگواران نظیر [[عصمت]]، [[طهارت]] ذاتی و [[علم]] بی‌پایان نیز به نقش اخلاقی و تربیتی ایشان می‌افزاید و آنان را به عنوان اسوه‌های جامع الهی به [[جامعه بشری]] معرفی می‌کند.<ref>[[محمد احسانی|احسانی، محمد]]، [[سیره اخلاقی و تربیتی معصومین (کتاب)|سیره اخلاقی و تربیتی معصومین]]، ص ۳۵.</ref>.
 == ساحت‌های سیره معصوم ==