سنت در لغت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۵ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۶

مقدمه

واژه سنت اغلب در کنار واژه سیره و به معنای آن به کار می‌رود^[۱]. در منابع لغوی، این واژه را روش و طریقه سلوک و حرکت معنا کرده‌اند^[۲]، اعم از اینکه خوب باشد یا بد: "وَ السُّنَّةُ الطَّرِيقَةُ وَ السُّنَّةُ السِّيرَةُ حَمِيدَةً كَانَتْ أَوْ ذَمِيمَةً و الْجَمْعُ سُنَنٌ‌"^[۳]. جمع آن نیز سنن است و در قرآن کریم نیز به معنای طریقه و روش به کار رفته است^[۴].

در اصطلاح، طریقه سلوک پیامبر(ص) را سنت می‌گویند؛ طریقه‌ای که یا در رفتار آن حضرت نمود داشته، یا در گفتار و یا در تقریر و امضای فعل فرد دیگری.

سنیان، سنت را منحصر به قول یا فعل و یا تقریر پیامبر(ص) می‌دانند، اما به باور ما شیعیان، سنت امامان شیعه(ع) و حضرت صدیقه کبری(ع) ـ به دلیل دارا بودن مقام عصمت ـ همچون سنت پیامبر(ص) حجت و قابل تبعیت است. نکته شایان ذکر آنکه سنت بر پایه معنای اصطلاحی، قول و فعل و تقریر معصوم را در بر می‌گیرد. از این حیث، سنت بر سه گونه است: سنت قولی، فعلی و تقریری. اما سیره منطبق بر سنت فعلی است؛ چراکه سیره نوع حرکت و مشی است، یعنی آن نوع از سلوک معصوم که در فعل و رفتار او نمود دارد. با این تبیین، نسبت بین سیره و سنت، عام و خاص مطلق است. البته در لغت، سنت را همان سیره نیز معنا کرده‌اند، ولی در اصطلاح می‌توان چنین تفاوتی را بین این دو واژه در نظر گرفت^[۵].

منابع

پانویس

↑ "والسنة: السیرة، قال الهذلی: فلا تجزعن سنة أنت سیرتها فاول راض سنة من یسیرها" (الجوهری، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، ج۵، ص۲۱۳۹).
↑ "والسنة فی اللغة الطریقة و السیرة، والجمع السنن کغرفة و غرف و فی الصناعة هی النبی قولا و فعلا و تقریرا أصالة او نیابة"؛ الطریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۶؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ذیل ماده سنن.
↑ فیومی، المصباح المنیر، ص۲۹۱.
↑ "و قد خلت سنة الاولین، ای طریقهم التی سنها الله فی إهلاکهم حین کذبوا رسله و هو وعید. سنة من قد أرسلنا من رسلنا، یعنی أن کل قوم أخرجوا رسولهم من بینهم فسنة الله أن یهلکهم" (الطریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۶).
↑ جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی پیامبر اعظم، ص ۳۹؛ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۹؛ ضیایی، رحمت‌الله، مقاله «شیعه و سنت نبوی»، موسوعه رد شبهات ج۱۳، ص ۹.

[1] "والسنة: السیرة، قال الهذلی: فلا تجزعن سنة أنت سیرتها فاول راض سنة من یسیرها" (الجوهری، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، ج۵، ص۲۱۳۹).

[2] "والسنة فی اللغة الطریقة و السیرة، والجمع السنن کغرفة و غرف و فی الصناعة هی النبی قولا و فعلا و تقریرا أصالة او نیابة"؛ الطریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۶؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ذیل ماده سنن.

[3] فیومی، المصباح المنیر، ص۲۹۱.

[4] "و قد خلت سنة الاولین، ای طریقهم التی سنها الله فی إهلاکهم حین کذبوا رسله و هو وعید. سنة من قد أرسلنا من رسلنا، یعنی أن کل قوم أخرجوا رسولهم من بینهم فسنة الله أن یهلکهم" (الطریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۶).

[5] جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی پیامبر اعظم، ص ۳۹؛ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۹؛ ضیایی، رحمت‌الله، مقاله «شیعه و سنت نبوی»، موسوعه رد شبهات ج۱۳، ص ۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

@@ خط ۷: / خط ۷: @@
 == مقدمه ==
-[[سنت]]، از نظر لغوی، به معنای راه و روش است؛ اعم از اینکه خوب باشد یا بد. جمع آن نیز [[سنن]] است: {{عربی|وَ السُّنَّةُ الطَّرِيقَةُ وَ السُّنَّةُ السِّيرَةُ حَمِيدَةً كَانَتْ أَوْ ذَمِيمَةً و الْجَمْعُ سُنَنٌ‌}}<ref>فیومی، المصباح المنیر، ص۲۹۱.</ref>. در اصطلاح فقهای [[اهل سنت]] نیز به چیزی گفته می‌شود که از طرف [[پیامبر]] {{صل}} ثابت شده، ولی در حد فرض و [[وجوب]] نرسیده باشد و مترادف [[مستحب]] است: {{عربی|ما ثبت عن النبي {{صل}} و لم يكن من باب الفرض و لا الواجب فهي مرادفة للمندوب}}<ref>محمود، موقف ابن تیمیة من الأشاعرة، ص۲۳.</ref>.
+واژه سنت اغلب در کنار واژه [[سیره]] و به معنای آن به کار می‌رود<ref>{{عربی|"والسنة: السیرة، قال الهذلی: فلا تجزعن سنة أنت سیرتها فاول راض سنة من یسیرها"}} (الجوهری، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، ج۵، ص۲۱۳۹).</ref>. در منابع لغوی، این واژه را روش و طریقه [[سلوک]] و [[حرکت]] معنا کرده‌اند<ref>{{عربی|"والسنة فی اللغة الطریقة و السیرة، والجمع السنن کغرفة و غرف و فی الصناعة هی النبی قولا و فعلا و تقریرا أصالة او نیابة"}}؛ الطریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۶؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ذیل ماده سنن.</ref>، اعم از اینکه خوب باشد یا بد: {{عربی|"وَ السُّنَّةُ الطَّرِيقَةُ وَ السُّنَّةُ السِّيرَةُ حَمِيدَةً كَانَتْ أَوْ ذَمِيمَةً و الْجَمْعُ سُنَنٌ‌"}}<ref>فیومی، المصباح المنیر، ص۲۹۱.</ref>. جمع آن نیز [[سنن]] است و در [[قرآن کریم]] نیز به معنای طریقه و روش به کار رفته است<ref>{{عربی|"و قد خلت سنة الاولین، ای طریقهم التی سنها الله فی إهلاکهم حین کذبوا رسله و هو وعید. سنة من قد أرسلنا من رسلنا، یعنی أن کل قوم أخرجوا رسولهم من بینهم فسنة الله أن یهلکهم"}} (الطریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۶).</ref>.
-سنت، از نگاه [[محدثان]]، عبارت است از: هر چیزی که به [[رسول الله]] {{صل}} استناد داده شود که شامل گفتار، [[رفتار]]، [[تأیید]] و همچنین صفت خَلقی و خُلقی پیامبر {{صل}} می‌گردد<ref>منیاوی، الشرح الکبیر لمختصر الأصول، ص۳۷۶.</ref>. از نگاه [[اصولیین]] نیز عبارت است از: گفتار، [[کردار]]، [[امضا]] و تأیید پیامبر {{صل}}<ref>طوفی، شرح مختصر الروضة، ج۲، ص۶۱.</ref>. این تعریف، با تعریفی که محدثان از سنت ارائه داده‌اند، در دو صفت خَلقی و خُلقی تفاوت دارد. بنا به گفته زرکشی برخی اصولیین دامنه سنت را گسترش داده و بر [[واجب]]، مستحب و [[مباح]] اطلاق کرده‌اند<ref>زرکشی، البحر المحیط، ج۶، ص۵.</ref> و برخی سنت را در مقابل [[بدعت]] گرفته‌اند: {{عربی|و تطلق في مقابلة البدعة}}<ref>زرکشی، البحر المحیط، ج۶، ص۵.</ref>.
+در اصطلاح، طریقه سلوک [[پیامبر]]{{صل}} را سنت می‌گویند؛ طریقه‌ای که یا در رفتار آن حضرت نمود داشته، یا در گفتار و یا در تقریر و امضای فعل فرد دیگری.
-البته سنت، از منظر برخی [[اهل سنت]]، شامل [[سنت پیامبر]] {{صل}} و [[سنت صحابه]] می‌گردد؛ یعنی همان‌گونه که سنت پیامبر {{صل}} [[حجت شرعی]] است، سنت صحابه نیز همان [[حکم]] را دارد. [[شاطبی]] در این باره بحث مفصلی نموده و [[دلایل]] این مسئله را بیان داشته است: {{عربی|سنة الصحابة - رضي الله عنهم - سنة يعمل عليها و يرجع إليها}}<ref>شاطبی، الموافقات، ج۴، ص۲۴۴۶.</ref>.
+سنیان، سنت را منحصر به قول یا فعل و یا [[تقریر پیامبر]]{{صل}} می‌دانند، اما به [[باور]] ما [[شیعیان]]، سنت [[امامان شیعه]]{{ع}} و [[حضرت صدیقه کبری]]{{ع}} ـ به دلیل دارا بودن [[مقام عصمت]] ـ همچون [[سنت پیامبر]]{{صل}} [[حجت]] و قابل [[تبعیت]] است. نکته شایان ذکر آنکه سنت بر پایه معنای اصطلاحی، [[قول و فعل]] و [[تقریر معصوم]] را در بر می‌گیرد. از این حیث، [[سنت]] بر سه گونه است: [[سنت قولی]]، فعلی و تقریری. اما [[سیره]] منطبق بر سنت فعلی است؛ چراکه سیره نوع [[حرکت]] و مشی است، یعنی آن نوع از [[سلوک]] [[معصوم]] که در فعل و [[رفتار]] او نمود دارد. با این تبیین، نسبت بین سیره و سنت، عام و خاص مطلق است. البته در لغت، سنت را همان سیره نیز معنا کرده‌اند، ولی در اصطلاح می‌توان چنین تفاوتی را بین این دو واژه در نظر گرفت<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۳۹؛ [[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۹؛ [[رحمت‌الله ضیایی|ضیایی، رحمت‌الله]]، [[شیعه و سنت نبوی (مقاله)| مقاله «شیعه و سنت نبوی»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۳ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۱۳]]، ص ۹.</ref>.
-در توضیح سخن شاطبی گفته شده است که مراد از سنت صحابه، [[عمل صحابه]] است، نه [[رأی]] و [[اجتهاد]] آنها؛ مثل اینکه یکی از [[صحابه]] در جای خاصی [[تکبیر]] یا تلبیه بگوید<ref>شاطبی، الموافقات، ج۴، ص۲۴۴۶.</ref>.
-به‌زدوی سنت صحابه را در ردیف سنت پیامبر {{صل}} نمی‌داند و [[سنت پیامبر]] {{صل}} را اقوا از [[سنت صحابه]] می‌داند<ref>بخاری، کشف الأسرار، ج۲، ص۳۰۸.</ref>. از نگاه [[مذهب شافعی]]، [[سنت]] چیزی است که [[رسول خدا]] {{صل}} بر آن مواظبت داشته است و آنچه [[صحابه]] بر آنها مواظبت داشته‌اند، سنت به حساب نمی‌آید<ref>بخاری، کشف الأسرار، ج۲، ص۳۰۸.</ref>.
-امّا از نگاه [[فقهای امامیه]]، با توجه به مستنداتی مانند [[آیه ولایت]]، [[آیه تطهیر]]، [[حدیث ثقلین]] و ده‌ها [[حدیث]] و [[روایات]] دیگر درباره جایگاه [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} اولاً [[سنت پیامبر]] {{صل}} را باید از طریق [[اهل بیت]] {{ع}} دریافت کرد و راه‌های دیگر ما را به سنت [[واقعی]] [[پیامبر]] {{صل}} رهنمون نمی‌شود<ref>آل کاشف الغطاء، اصل الشیعة و أصولها، ص۸۴.</ref>. ثانیاً اصطلاح سنت، شامل قول، فعل و تقریر [[ائمه معصومین]] {{عم}} نیز می‌شود و برای همه [[مسلمانان]]، [[حجت شرعی]] است؛ زیرا سنت این بزرگواران، در [[حقیقت]] [[سنت رسول الله]] {{صل}} است<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۳.</ref>.<ref>[[رحمت‌الله ضیایی|ضیایی، رحمت‌الله]]، [[شیعه و سنت نبوی (مقاله)| مقاله «شیعه و سنت نبوی»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۳ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۱۳]]، ص ۹.</ref>
-==سنت==
-واژه سنت اغلب در کنار واژه [[سیره]] و به معنای آن به کار می‌رود<ref>{{عربی|والسنة: السیرة، قال الهذلی: فلا تجزعن سنة أنت سیرتها فاول راض سنة من یسیرها}} (الجوهری، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، ج۵، ص۲۱۳۹).</ref>. در منابع لغوی، این واژه را روش و طریقه [[سلوک]] و [[حرکت]] معنا کرده‌اند<ref>{{عربی|والسنة فی اللغة الطریقة و السیرة، والجمع السنن کغرفة و غرف و فی الصناعة هی النبی قولا و فعلا و تقریرا أصالة او نیابة}} (الطریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۶).</ref> و در [[قرآن کریم]] نیز به معنای طریقه و روش به کار رفته است<ref>{{عربی|و قد خلت سنة الاولین، ای طریقهم التی سنها الله فی إهلاکهم حین کذبوا رسله و هو وعید. سنة من قد أرسلنا من رسلنا، یعنی أن کل قوم أخرجوا رسولهم من بینهم فسنة الله أن یهلکهم}} (الطریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۴۳۶).</ref>.
-در اصطلاح، طریقه سلوک [[پیامبر]]{{صل}} را سنت می‌گویند؛ طریقه‌ای که یا در رفتار آن حضرت نمود داشته، یا در گفتار و یا در تقریر و امضای فعل فرد دیگری.
-سنیان، سنت را منحصر به قول یا فعل و یا [[تقریر پیامبر]]{{صل}} می‌دانند، اما به [[باور]] ما [[شیعیان]]، سنت [[امامان شیعه]]{{ع}} و [[حضرت صدیقه کبری]]{{ع}} - به دلیل دارا بودن [[مقام عصمت]] - همچون [[سنت پیامبر]]{{صل}} [[حجت]] و قابل [[تبعیت]] است.
-نکته شایان ذکر آنکه سنت بر پایه معنای اصطلاحی، [[قول و فعل]] و [[تقریر معصوم]] را در بر می‌گیرد. از این حیث، [[سنت]] بر سه گونه است: [[سنت قولی]]، فعلی و تقریری. اما [[سیره]] - بنا بر معنایی که از آن گفته آمد- منطبق بر سنت فعلی است؛ چراکه سیره نوع [[حرکت]] و مشی است، یعنی آن نوع از [[سلوک]] [[معصوم]] که در فعل و [[رفتار]] او نمود دارد. با این تبیین، نسبت بین سیره و سنت، [[عام و خاص]] مطلق است. البته در لغت، سنت را همان سیره نیز معنا کرده‌اند، ولی در اصطلاح می‌توان چنین تفاوتی را بین این دو واژه در نظر گرفت.<ref>[[محمد رضا جباری|جباری، محمد رضا]]، [[سیره اخلاقی پیامبر اعظم - جباری (کتاب)|سیره اخلاقی پیامبر اعظم]]، ص ۳۹.</ref>.
-==سنت==
-از آنجا که مفهوم «[[سنّت]]» قرابتی ویژه با «[[سیره]]» دارد، نگاهی گذرا به مفهوم «سنّت» و مقایسه آن با «سیره» نیز لازم است. سنّت در لغت به معنای صورت، طریقه و سیره آمده است<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ذیل ماده سنن.</ref> و در اصطلاح، به معانی متفاوتی به کار رفته است. نزد [[مورخان]]، «سنّت» به معنای شرح [[حال]]، [[تاریخ]] [[زندگی]] و [[تولد رسول خدا]]{{صل}}، شرح [[غزوات]]، تاریخ زندگی [[فرزندان]] و [[خاندان]] و [[یاران]] آن حضرت و مانند اینهاست<ref>طباطبایی، محمدحسین، سنن النبی{{صل}}، ص۱۵.</ref>.
-در اصطلاح اصولیان و [[فقیهان]]، سنّت عبارت از اقوال، [[افعال]] و [[تقریر معصوم]] است که البته از نظر [[عامه]]، تنها [[پیامبر]]{{صل}} و از نظر [[شیعه]]، [[ائمه اطهار]]{{عم}} را نیز شامل می‌شود. در اصطلاح دیگر [[فقهی]] - [[حدیثی]]، سنت عبارت است از [[احکام]] [[مستحب]] در مقابل احکام چهارگانه دیگر ([[واجب]]، [[حرام]]، [[مکروه]] و [[مباح]])<ref>طباطبایی، محمدحسین، سنن النبی{{صل}}، ص۱۵.</ref>.
-در [[احادیث]] نیز گاهی سنت به معنای دیگری به کار رفته و آن کلیه مقرراتی است که از جانب [[رسول خدا]]{{صل}} معیّن شده است؛ مانند تعداد رکعت‌های نمازهای واجب، کیفیت [[طلاق]]، تشهد، قرائت و مانند اینها<ref>طباطبایی، محمدحسین، سنن النبی{{صل}}، ص۱۵.</ref>.
-از معانی بسیار رایج سنت و در عین حال دور از موضوع بحث، [[راه و رسم زندگی]] و قوانینی است که دست کم در چندین [[نسل]] باقی مانده باشد در [[عربستان]] قدیم به سنت به این معنا، بسیار اهمیت می‌دادند و به آن [[احترام]] می‌گذاشتند.
-با توجه به معانی‌ای که از سنّت بیان شد می‌توان گفت در [[عرف]] مورخان، سیره و سنّت به یک معناست و آن شرح حال و تاریخ [[زندگی پیامبر]]{{صل}} (از نظر سنّیان) و [[ائمه]]{{عم}} (از نظر شیعه) است؛ اما در سایر حوزه‌ها اصطلاح سیره و سنت متفاوت است.
-از نظر لغت نیز می‌توان گفت سیره و سنت به یک معنا آمده و آن عبارت است از روش و طریقه پیموده شده. تفاوتی که میان سیره و سنت در اصطلاح فقهی - اصولی وجود دارد این است که [[سنت]]، بر اقوال و [[افعال]] و تقریر اطلاق می‌شود، در حالی که [[سیره]] تنها بر افعال اطلاق می‌شود. البته به کیفیت و هیئت قول نیز سیره اطلاق می‌شود؛ مثلاً اگر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در [[مقام]] [[سخن گفتن]] [[متین]] یا [[فصیح]] سخن می‌گفتند، می‌گوییم [[سیره قولی]] آن حضرت چنین بود و این غیر از خودِ قول و سخن است؛ چون در اینجا با هیئت و چگونگی سخن گفتن [[پیامبر]]{{صل}} -که سخن گفتن هم خود نوعی فعل است - سروکار داریم.<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۹.</ref>.
 == منابع ==