اثبات امامت امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط = امامت امام علی

==== [[لزوم عصمت امام]] و انحصار [[عصمت]] در علی{{ع}} ====

شیعه، [[امامت]] را متمم [[نبوّت]] و [[امام]] را تداوم‌بخش [[رسالت]] برای تحقق اهداف عالی اسلام و [[قرآن]] می‌داند. از این‌رو، همه [[شئون پیامبر]]{{صل}} به جز [[شأن نبوت]] و ابلاغ وحی الهی را برای امام ضروری می‌شمارد که مهم‌ترین آن [[شئون]] عبارتند از: [[زعامت]] و [[رهبری]]، [[مرجعیت]] و کارشناسی [[دینی]] و [[قضاوت]] و [[داوری]].

همچنین به همان دلیلی که [[پیامبر]]{{صل}} برای [[امامت]] و رهبری صحیح و [[هدایت مردم]]، و نیز برای [[ابلاغ]] پیام آسمانی [[اسلام]] و بیان [[احکام الهی]]، به‌ویژه برای قضاوت و داوری [[عدل]]، و پی‌ریزی [[حکومتی]] بر پایه [[عدل و قسط]] [[اسلامی]]، [[ضرورت]] داشت از هر جهت [[معصوم]] باشد، به همان دلیل ضرورت دارد که امام [[جانشین]] او نیز دارای ویژگی مهم عصمت باشد؛ زیرا دور از عقل است که بگوییم بعد از پیامبر{{صل}} دیگر آن ملاک‌ها و معیارهای ارزشی و [[الهی]] در [[گزینش]] جانشین او از اعتبار ساقط است، و هر کس که از هر راهی توانسته [[خلافت]] و [[جانشینی پیامبر]]{{صل}} را تصاحب کند او [[خلیفه مسلمین]] است!

[[خلفای سه‌گانه]] نیز مدعی عصمت خودشان نبودند، بلکه به طور صریح بارها به اشتباهات خود اعتراف کردند، و از سوی دیگر [[اهل سنت]] نیز قائل به عصمت آنان نبوده و نیستند؛ چون آنان مسئله امامت و خلافت را به حد [[حکومت سیاسی]] بر [[مردم]] تنزل داده‌اند، و در [[حاکم]] [[سیاسی]] نیز مدعی‌اند لازم نیست که [[گناه]] نکند و [[خطا]] نیز مرتکب نشود<ref>اقتباس از کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۹۲؛ امامت و رهبری، ص۹۸ - ۱۰۰.</ref>.

هر گاه [[امام]] را با دیگران بسنجیم سه صورت قابل تصور خواهیم داشت. یا او با دیگران مساوی است، و یا پایین‌تر از آنان، با [[برتر]] از آنها می‌باشد. در صورت اول، دلیلی بر ترجیحش بر دیگران وجود ندارد و ترجیح بدون مرجح هم نامعقول است و در صورت دوم ترجیح [[مفضول]] بر [[فاضل]] است که آن نیز از نظر [[عقل]] [[باطل]] می‌باشد. پس فقط صورت سوم باقی می‌ماند که به مقتضای آن امام باید در [[علم]]، [[دینداری]]، [[کرم]]، [[بزرگواری]]، [[شجاعت]]، سیاستمداری، [[حکومت]]، مردمداری و بلکه در جمیع صفات نیک و فضایل نفسانی و بدنی از همگان برتر باشد<ref>کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، به شرح علامه حلی، ص۳۹۲.</ref>.

و در [[آیات]] دیگر، علاوه بر [[اثبات]] مسئله [[امامت]] با ویژگی‌های آن، بر [[عصمت]] و دور بودن [[امام]] از هرگونه [[پلیدی]] و ناپاکی [[روحی]] و [[اخلاقی]] تأکید گردیده، و [[معصوم]] بودن شرط اساسی و غیرقابل انفکاک امامت اعلام شده است. از جمله این آیات، [[آیه ابتلا]]" است{{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ}}<ref> «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستم‌کاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref> که در آن [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} از [[خدا]] می‌خواهد امامت در [[دودمان]] او ادامه یابد. [[خداوند]] خواسته او را به [[طور]] مطلق نپذیرفته و امامت را شایسته آن دسته از [[فرزندان]] [[ابراهیم خلیل]]{{ع}} می‌داند که [[ظالم]] نباشند.

مراد از ظالم کسانی‌اند که از آنها هر نوع ظلمی سرزده باشد، اعم از اینکه برهه‌ای از عمر خویش را بتپرست و [[مشرک]] بوده، و یا به [[گناهان]] دیگری [[آلودگی]] داشته و بعد [[توبه]] کرده و [[رستگار]] شده باشد، یا این که در سراسر عمر خویش با این [[پلیدی‌ها]] و آلودگی‌های [[عقیدتی]] و اخلاقی خو گرفته باشد؛ این دو گروه، مصداق [[ظلم]] در این [[آیه]] بوده و به هیچ وجه شایسته مقام الهی [[امامت]] نخواهند بود<ref>ر.ک: تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۷۴.</ref>.

در این آیه، هدایت‌ کننده به [[حق]]، در مقابل هدایت یافته به دست دیگران قرار داده شده است و این میرساند که هدایت‌ کننده به [[حق]] باید [[هدایت]] شده بالذات و بنفسه باشد، و اینکه هدایت شده به دست غیر نمی‌تواند هدایت‌ کننده به حق (و [[رهبری]] راستین [[خلق]]) باشد. پس نتیجه می‌گیریم که [[امام]] باید [[معصوم]] باشد تا شایسته رهبری راستین [[مردم]] و هدایت‌ کننده به حق باشد<ref>ر.ک: المیزان، ج۱، ص۲۷۳ - ۲۷۴.</ref>.

با توجه به آیه‌های تطهیر: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref> «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> و [[تبلیغ]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ}}<ref> «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> و [[اکمال دین]]: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref> «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.</ref> و [[شأن نزول]] آنها، دلالت [[قرآن]] بر [[امامت ائمه]]{{عم}} تمام می‌شود<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۰۴-۱۰۵.</ref>.

[[قرآن کریم]] در آیه تطهیر به الگوهای کاملِ صاحبِ [[عصمت]] تصریح، و مصادیق واقعی [[اهل]] عصمت را معرفی کرده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref>.

احتمال این که مراد از [[اهل بیت]] [[زنان پیامبر]]{{صل}} باشند مردود است؛ زیرا بنا به [[روایت]] دیگری که ذیل [[آیه تطهیر]] آمده، هنگامی که یکی از [[زنان]] آن حضرت ([[ام‌سلمه]]) پرسید: آیا من هم با آنان (اهل بیت) هستم؟ فرمود: تو بر [[منزلت]] خودت هستی، و نزد من بر خیر و سعادتی. (یعنی درست است که تو بر خیر [[سعادت]] هستی اما جزو اهل بیت به حساب نمی‌آیی.) بنابراین، [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} فقط علی و [[فاطمه]]{{عم}} و فرزندانشان می‌باشند<ref>سنن ترمذی، ج۵، ص۳۲۸.</ref>.<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۰۵-۱۰۶.</ref>

[[قرآن کریم]] در آیه‌های تبلیغ و [[اکمال دین]] به معرفی مصداق کامل امام [[معصوم]]{{ع}} و جانشین بلافصل [[پیامبر اسلام]]{{صل}} پرداخته است. در این زمینه روایت کرده‌اند، هنگامی که [[آیه تبلیغ]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ}}<ref> «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> بر [[رسول اکرم]]{{صل}} نازل شد و او را به [[طور]] صریح [[فرمان]] داد تا [[جانشین]] خود را رسماً معرفی کند، آن حضرت در [[حجة الوداع]] در [[روز غدیر خم]] ([[هجدهم ذیحجه]]) [[مردم]] را برای اطلاع از [[نصب علی]]{{ع}} بر خلافت‌‌طلبیده، و فرمان داد همه مردم گرد هم آیند، سپس برخاست، و علی{{ع}} را نیز‌‌طلبید، آنگاه بازوی او را گرفت و بلند کرد، تا حدی که مردم سفیدی زیر بغل پیامبر{{صل}} را مشاهده کردند و آن حضرت [[فرمان الهی]] را درباره [[امامت علی]]{{ع}} به [[مردم]] [[ابلاغ]] کرد و هنوز مردم پراکنده نشده بودند که این [[آیه]] نازل شد و فرمود: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref>«امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.</ref>. در این هنگام [[رسول اکرم]]{{صل}} فرمود: [[الله اکبر]] بر (این) [[اکمال دین]]، و اتمام نعمت و [[خشنودی پروردگار]] به [[رسالت]] من و [[ولایت]] (و [[امامت]]) برای [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} بعد از من<ref>نهج الحق و کشف الصدق، علامه حلی، ص۱۹۲؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۵۶؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۱۴.</ref>.<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref>

احادیث معتبر و متواتری از رسول اکرم{{صل}} از طریق [[سنّی]] و [[شیعه]] نقل شده که در آنها بر امامت و ولایت بلافصل علی{{ع}} بعد از [[پیامبر]]{{صل}} تصریح شده است. در اینجا چند نمونه از آنها را می‌آوریم.

حدیث ثقلین، از جمله احادیث متواتر قطعی الصدور است؛ زیرا این [[حدیث]] در کتب شیعه و سنّی به سندهای معتبر و گوناگون نقل شده است و مهم‌تر اینکه کثرت نقل روایت [[ثقلین]]، آن هم با مضامین مختلف که همگی بر معنای واحدی دلالت دارند، نشان می‌دهد که رسول اکرم{{صل}} این [[کلام]] را در مواقع مختلف طی دوران رسالت، و به [[طور]] مکرر بازگو کرده است. آن حدیث در نقل مشهورش چنین است: "من در میان شما دو چیز گرانبها و سنگین میگذارم که یکی بزرگتر از دیگری است: [[کتاب خدا]] ([[قرآن]]) که ریسمان کشیده از [[آسمان]] تا [[زمین]] است، و عترتم [[اهل]] بیتم، آنها هرگز از همدیگر جدا نمی‌شوند تا اینکه در ([[روز قیامت]]) کنار [[حوض کوثر]] بر من وارد شوند"<ref>{{متن حدیث|إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الْآخَرِ كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ}}؛ ر.ک: اصول کافی، ج۱، ص۲۹۴؛ الارشاد، شیخ مفید، ص۹۴؛ مسند احمد حنبل، ج۳، ص۱۴ و ۱۷ و ۲۶ و ۵۹ و ج۵، ص۱۸۲ و ۱۸۹ و ۱۹۰؛ صحیح مسلم، ج۱۵، به شرح النووی، ص۱۷۹ – ۱۸۱.</ref>.

همان‌طور که در [[شأن نزول آیه]] تطهیر پیرامون [[مصادیق اهل بیت]] آوردیم، در اینجا هم مراد از [[اهل بیت]]، جز علی{{ع}} و [[فاطمه]]{{س}} و [[فرزندان]] آنان نخواهد بود، و دیگران، مثل [[زنان پیامبر]]{{صل}} را شامل نمی‌شود<ref>ر.ک: سنن ترمذی، ج۵، ص۳۲۸.</ref>.

بنابر این، [[حدیث ثقلین]]، دلیل [[قاطع]] و روشنی است که [[رسول خدا]]{{صل}} علی{{ع}} و فرزندان [[معصوم]] او را به [[امامت]] برگزیده است. چون آنان را همتای قرآن قرار داده، و پیوند این دو را ناگسستنی اعلام کرده است، به طوری که تفکیک این دو از هم و [[پیروی]] از یکی و دوری از دیگری را موجب [[گمراهی]] از مسیر [[هدایت]] و دوری از [[اسلام ناب محمدی]]{{صل}} دانسته است<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۰۷-۱۰۹.</ref>.

حدیث منزلت نیز از جمله احادیث معتبر و متواتری است که اکثر منابع معتبر [[روایی]] و [[تاریخی]] [[اهل سنت]] و همه [[جوامع]] [[روائی]] [[شیعه]] آن را نقل کرده‌اند. درباره حدیث منزلت نوشته‌اند: هنگامی که [[پیامبر]]{{صل}} با [[لشکریان]] [[اسلام]] به قصد [[جنگ]] با [[سپاه]] [[روم]] رهسپار منطقه [[تبوک]] بود، به سبب دور بودن منطقه [[جنگی]] از مرکز [[حکومت اسلامی]] ([[مدینه]]) و احتمال [[دسیسه‌ها]] و خرابکاری‌های [[منافقان]]، [[حضرت علی]]{{ع}} را از رفتن به [[جنگ]] باز داشت و دستور داد به جای او در مدینه بماند و ام‌القرای [[اسلام]] را از هرگونه خطرات [[حفظ]] و حراست کند.

منافقان کوردل که پیوسته مترصد بودند تا از هر فرصتی سوء استفاده کنند، برای اینکه حضرت را روانه جنگ کرده و زمینه را برای توطئه‌های خود آماده کنند، در میان [[مردم]] شایع کردند که نظر [[پیامبر]]{{صل}} از علی{{ع}} برگشته است و به این سبب او را از شرکت در [[جهاد]] باز داشته و با [[زنان]] و کودکان در مدینه باقی گذاشته است. خاطر علی{{ع}} از این [[شایعه]] مکدّر شد، و برای زدودن این شایعه [[دروغین]] از اذهان و سالم‌سازی محیط، به خدمت پیامبر{{صل}} که به تازگی از [[شهر]] خارج شده بود رسید و ماجرای شایعه را بازگو کرد.

[[رسول خدا]]{{صل}} ضمن [[تکذیب]] این شایعه و دروغین خواندن آن، و دلجویی از پسرعم و جانشین بلافصل خویش، خطاب به علی{{ع}} چنین فرمود: "ای علی! آیا [[راضی]] نمی‌شوی که [[منزلت]] و موقعیّت تو نسبت به من مانند منزلت و موقعیت [[هارون]] ([[وصی]] و [[برادر]] [[موسی]]) نسبت به موسی باشد، جز اینکه پس از من [[پیامبری]] نیست؟"<ref>{{متن حدیث|أَ فَلَا تَرْضَى يَا عَلِيُّ أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي؟}}؛ الکامل، ابن اثیر، ج۲، ص۲۷۸؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۴، ص۱۲ - ۱۳؛ سیره ابن هشام، ج۴، ص۱۳۶.</ref>.

دلالت این [[حدیث]] بر [[امامت]] و جانشینی بلافصل علی{{ع}} بعد از پیامبر{{صل}} [[قطعی]] بوده، و شبهه‌ای در آن نیست؛ زیرا آن حضرت همه منازل و مناصب خویش به جز [[منصب نبوت]] را برای علی{{ع}} [[اثبات]] کرده است، و در این راستا منزلت علی{{ع}} را نسبت به خود با منزلت هارون{{ع}} نسبت به موسی{{ع}} تشبیه کرده است، و آن مناصب از نظر [[قرآن]]: {{متن قرآن|وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي * اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي *... قَالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يَا مُوسَى}}<ref> «و از خانواده‌ام دستیاری برایم بگمار * هارون برادرم را * پشتم را به او استوار دار * و او را در کارم شریک ساز *... فرمود: ای موسی! خواسته‌ات برآورده شد» سوره طه، آیه ۲۹-۳۲ و ۳۶.</ref>، عبارت بود از: [[جانشینی]] [[هارون]] نسبت به [[موسی]]{{ع}} در [[امت]] او و [[یاور]] و [[شریک]] او در کارهایش، که همه این مناصب (به جز منصب [[نبوّت]]) برای [[جانشین پیامبر]]{{صل}}، یعنی علی{{ع}} نیز ثابت است. بنابراین، آن حضرت [[خلیفه بلافصل]] [[رسول خدا]]{{صل}} و عهده‌دار رسالت‌های [[الهی]] او به جز [[پیامبری]] بوده است.

بر [[حدیث منزلت]] اشکال شده که: هارون در [[زمان]] [[حیات]] [[حضرت موسی]]{{ع}} [[وفات]] کرد، پس، از این تشبیه نتیجه می‌گیریم که علی{{ع}} نیز فقط در زمان حیات پیامبر{{صل}} و در غیاب او جانشینش بوده است.

# [[روایت]]، در صدد بیان منزلت علی{{ع}} نسبت به رسول خدا{{صل}} است بر اساس آن منزلت علی نسبت به [[پیامبر گرامی]] [[منزلت]] [[وزیر]] و [[خلیفه]] است، مقتضای [[خلافت]] هم عام است، جانشینی در [[مدینه]] در حال حیات، و جانشینی در میان [[قوم]] پس از رحلت؛ این که هارون پیش از حضرت موسی{{ع}} وفات یافته موجب نمی‌شود که بگوییم پس علی{{ع}} هم باید پیش از [[رحلت پیامبر]]{{صل}} از [[دنیا]] برود، و نیز موجب نمی‌شود که صرفاً [[جانشین]] آن حضرت در حال حیات او باشد و بس. بعلاوه، [[روایات]] دیگر تصریح دارد بر این که فرمود: {{متن حدیث|أنت خليفتي من بعدي}} تو خلیفه بعد از من هستی.

# این که [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي}} می‌خواهد بفهماند تو پس از من زنده خواهی ماند، و این منزلت هارونی که خلافت باشد برای تو باقی خواهد بود؛ امّا هارون از طرف [[خدا]] به [[نبوت]] رسید، ولی تو پس از من پیامبر نیستی؛ زیرا پس از من [[پیامبری]] نخواهد بود. بعلاوه [[روایت]]، شأن حضرت علی{{ع}} را نیز برای [[نبوت]] از طرف [[خدا]] نشان می‌دهد، اما از آن جهت که [[رسول خدا]]{{صل}}، [[خاتم پیامبران]] است و دیگر پس از او نبوتی نیست، علی{{ع}} به این مقام نایل نگردید<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۰۹-۱۱۱.</ref>.

حدیث غدیر خم که به حدیثِ [[ولایت]] کبری و [[اکمال دین]] و اتمام نعمت و [[رضایت پروردگار]] معروف است<ref>ر.ک: الهیات، سبحانی، ج۲، ص۵۸۴.</ref>، یکی از گویاترین [[اسناد]] حقانیّت علی و [[فرزندان]] [[معصوم]] او{{عم}} در امر [[خلافت]] و [[امامت]] بعد از [[پیامبر]]{{صل}} است.

[[فرمان الهی]] صریح و بسیار جدی بود؛ زیرا در متن [[فرمان]] تصریح شده که عدم [[ابلاغ]] آن مساوی با عدم ابلاغ رسالت است{{متن قرآن|وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ}}<ref> «و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref>.

از این‌رو، آن حضرت دستور داد تا همه حجاج [[شهرها]] و [[کشورهای اسلامی]] که در حال حرکت بودند در محل [[غدیر خم]] گردهم آیند. آن حضرت بر بالای منبری از جهاز شتران قرار گرفت. خطبه‌ای ایراد کرد و در ضمن آن [[مسلمانان]] را به پیروی از کتاب خدا و [[عترت]] و [[اهل]] بیتش سفارش کرد. آنگاه بعد از [[گواهی]] خواستن از همگان مبنی بر اینکه از آنان نسبت به خودشان سزاوارتر (اَولی) است، علی{{ع}} را‌طلبید، و دست او را بالا برد و چنین فرمود: "پس هر کس که من [[مولی]] و [[سرپرست]] او هستم، علی نیز مولی و سرپرست اوست، خدایا هر کس علی را [[دوست]] دارد تو نیز با او دوست باش، و هر کس با او [[دشمنی]] کند تو هم با او [[دشمن]] باش، و کسی که او را [[یاری]] کند یاریش کن، و خوارکنندگانش را [[خوار]] گردان"<ref>{{متن حدیث|فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ}}المستدرک الحاکم، ج۳، ص۱۰۹ – ۱۱۰؛ سنن ترمذی، ج۵، ص۲۹۷؛ شرح سنن ترمذی، ج۱۳، ص۱۶۵.</ref>.

[[حدیث غدیر]] از چنان اعتباری برخوردار است که در اکثر کتب [[روایی]] و [[تفسیری]] و [[تاریخی]] [[شیعه]] و [[سنی]] مطرح شده است<ref>المستدرک الحاکم، ج۳، ص۱۰۹ – ۱۱۰.</ref>، و در [[اثبات]] [[تواتر حدیث غدیر]] همین بس که ۱۱۰ [[صحابی رسول خدا]]{{صل}} و ۸۴ تن از [[تابعین]]، صحت آن را [[گواهی]] کرده‌اند، و نیز بسیاری از علمای بزرگ طی قرون متمادی تا امروز در کتبشان آن را نقل کرده‌اند<ref>ر.ک: الغدیر، ج۱، ص۱۴ - ۱۵۱؛ احقاق الحق، قاضی نورالله تستری، ج۲، ص۴۱۵-۵۰۰.</ref>.

'''دلالت حدیث غدیر بر [[امامت]] و [[خلافت علی]]{{ع}}<ref>اقتباس از الغدیر، ج۱، ص۳۴۰.</ref>:'''

اکنون با توجه به واژه [[مولی]] و شواهدی که در [[حدیث]] است دلالت روایت را مورد دقت قرار می‌دهیم.

لفظ مولا، در زبان عربی، دارای معانی زیادی است، ولی در این حدیث بر اساس شواهد، به معنای امامت و [[خلافت]] است. برخی از این شواهد بدین قرار است:

# در بعضی روایات پیامبر [[خدا]]{{صل}} پیش از آنکه مسئله [[ولایت]] را مطرح کند فرمود:آیا من به شما سزاوار‌تر از خود شما نیستم؟<ref>{{متن حدیث|أَ لَسْتُ أَوْلَى بِكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ؟}}</ref>؛ پس از آن فرمود: هر کس من مولای او هستم پس علی{{ع}} مولای اوست.<ref>{{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ}}</ref>. متفرع ساختن این جمله بر جمله {{متن حدیث|أَ لَسْتُ أَوْلَى بِكُمْ}} نشانگر این معناست که مقصود از {{متن حدیث|مَوْلَا}} اَولی به تصرّف است و "اولی به تصرف"، تعبیر دیگری از "امامت" است. ابن‌جوزی، از علمای بزرگ [[اهل سنت]]، در تذکره می‌گوید: در حدیث غدیر، مولا به معنی "اَولی" است و معانی دیگر مراد نیست<ref>تذکرة الخواص، ص۳۷، با مقدمه سید محمد صادق بحر العلوم.</ref>. حافظ [[ابوالفرج]] [[یحیی بن سعید]] ثقفی نیز که از بزرگان اهل سنت است، می‌گوید: این حدیث [[نصّ صریح]] است در [[اثبات امامت علی]]{{ع}}<ref>تذکرة الخواص، ص۳۷.</ref>. این بخش از [[حدیث]] را بزرگان و علمای اهل سنت آورده‌اند<ref>علامه امینی در الغدیر، ج۱، ص۳۷۱، نام ۶۴ تن از کسانی را که این بخش حدیث را روایت کرده‌اند، ذکر کرده است.</ref> و هیچ‌گونه تردیدی در آن نیست و علمای شیعه نیز، این فقره از حدیث را نقل کرده‌اند.

# [[رسول خدا]]{{صل}} پس از بیان [[ولایت علی]]{{ع}} فرمود: به من تبریک و تهنیت بگویید زیرا که [[خداوند]] مرا به [[نبوّت]] و [[اهل]] بیتم را به [[امامت]] ممتاز گردانید<ref>الغدیر، ج۱، ص۲۷۴، به نقل از حافظ ابوسعید خرگوشی نیشابوری، متوفای ۴۰۷ در کتاب «شرف المصطفی».</ref>. همان‌طوری که ملاحظه می‌کنید در این گفتار، [[پیامبر]]{{صل}} به [[امامت اهل بیت]] خود، تصریح فرموده است و این مطلب می‌رساند که مقصود از "مَولا" در "[[حدیث غدیر]]" [[امام]] و [[خلیفه]] است.

# تهنیت گفتن، [[دست]] دادن، گرد آمدن برای انجام مراسم و سه [[روز]] ادامه یافتن مراسم<ref>الغدیر، ج۱، ص۲۷۱.</ref>، جز با معنای [[خلافت]] و اولویّت نمی‌سازد.

# [[روز غدیر خم]]، [[حسان بن ثابت]] ابیاتی سرود و از جمله چنین گفت: [[پیامبر]] به علی{{ع}} گفت: [[یا علی]]! برخیز که تو را به عنوان امام و [[هادی]] پسندیدم<ref>{{عربی|فَقَالَ لَهُ: قُمْ يَا عَلِيُّ فَإِنَّنِي رَضِيتُكَ مِنْ بَعْدِي إِمَاماً وَ هَادِياً}}الغدیر، ج۲، ص۳۴.</ref>. همان‌طور که ملاحظه می‌شود، حسان بن ثابت از کلمه "مولا" مفهوم امام فهمیده است. شنوندگان اشعار نیز باید همین گونه فهمیده باشند وگرنه واکنش نشان می‌دادند. این می‌رساند که مولا، در معنای امام و اَولی به تصرف بکار رفته است. این اشعار در حضور [[پیامبر خدا]]{{صل}} و انبوه جمعیّت ایراد شد و پیامبر با [[سکوت]] خود [[کلام]] او را امضا فرمود. به همین چند [[شاهد]] اکتفا می‌کنیم، البته شواهد، بیش از اینهاست<ref>ر.ک: الغدیر، ج۱، ص۳۷۰. (در این مدرک بیست شاهد ذکر شده است).</ref>.

# [[روایات]] دیگر: علی بن حمید قرشی در "شمس الاخبار" آورده است: هنگامی که از پیامبر خدا{{صل}} درباره این گفتارش {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ}} سؤال شد، فرمود: [[خداوند]] مولای من است، از خودم به من سزاوارتر است و با وجود او، امری برای من نیست. و من مولای [[مؤمنان]] هستم، از خودشان به آنها سزاوارترم و با وجود من، برای آنان امری نیست، و هر کس که من مولای او و از خود او به او سزاوارترم و با وجود من امری برای او نیست، پس علی مولای اوست و به او از خودش سزاوارتر است و با وجود علی، امری برای او نیست<ref>الغدیر، ج۱، ص۳۸۶.</ref>.

با دقت در این [[احادیث]] و نظایر آن<ref>الغدیر، ج۱، ص۳۸۶ - ۳۹۰.</ref>، معلوم می‌شود که [[پیامبر اکرم]]{{صل}}، "[[مولی]]" را در معنیِ "اولی به تصرف" به کار برده است.

ابوحامد غرابی می‌گوید: پس از ماجرای غدیر خم، [[هوی و هوس]]، باعث گردید که [[مسلمانان]] [[حق]] را زیر پا گذارند<ref>الغدیر، ج۱، ص۳۹۲.</ref>.

ابن زولاق نیز می‌گوید: پیامبر{{صل}} علی{{ع}} را [[روز غدیر خم]] به [[خلافت]] برگزید<ref>الغدیر، ج۱، ص۳۹۱.</ref>.

این سخنان میرساند که عده‌ای از علمای اهل سنت، تصریح کرده‌اند به اینکه [[حدیث غدیر]]، دلالت روشن بر [[امامت]] و [[خلافت علی]]{{ع}} دارد و به این ترتیب، به [[حق]] اعتراف کرده‌اند<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۱۲-۱۱۶.</ref>

'''چشم‌پوشی از حق:''' هنگامی که دلالت حدیث غدیر بر خلافت علی{{ع}} را پذیرفتند آیا ضروری نبود که بپذیرند این خلافت، بلافصل است؟! به این معنا که پس از [[رسول خدا]]{{صل}} [[خلیفه مسلمین]]، علی{{ع}} است نه کس دیگر؛ ولی این عده از [[علما]] این‌گونه [[رفتار]] نکردند و گفتند [[ولایتی]] که حدیث غدیر برای علی{{ع}} [[ثابت]] می‌کند بلافصل نیست بلکه آن حضرت پس از عثمان این [[ولایت]] را دارد. برای نمونه به این سخنان توجه کنید:

شهاب‌الدین بن شمس‌الدین دولت‌آبادی مطلب ذیل را از افراد مختلفی نقل می‌کند: ابوالقاسم گفته است: اگر کسی بگوید علی{{ع}} [[برتر]] از عثمان است، حق گفته است زیرا که [[ابوحنیفه]] و ابن‌مبارک گفته‌اند: هر کس بگوید علی{{ع}} [[افضل]] جهانیان و افضل [[مردم]] است و بزرگترین بزرگان است، [[سخن]] نابجایی نگفته است چون مقصود از این [[برتری]]، برتری نسبت به مردم عصر خود آن حضرت است همانطوری‌که این گفتار پیامبر [[خدا]] {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ}} درباره علی، مربوط به [[زمان]] [[خلافت]] آن حضرت (پس از عثمان) است<ref>الغدیر، ج۱، ص۳۹۶ و ۳۹۷.</ref>.

ابوشکور محمد بن عبدالسعید بن محمد کشی [[حنفی]] در کتاب "التمهید فی بیان [[التوحید]]" می‌گوید: [[شیعیان]] می‌گویند که امامت علی بن ابی‌طالب، [[منصوص]] است به دلیل اینکه [[پیامبر]] به او فرمود: آیا [[راضی]] نیستی که نسبت به من همانند [[هارون]] نسبت به [[موسی]] باشی و فرمود: من مولای هر کس هستم، علی مولای اوست.

# سخن پیامبر، بدون قید است و نمی‌توان بدون دلیل آن را [[مقید]] ساخت. هر کس به این جمله توجه کند این مطلب را [[درک]] می‌کند که مراد پیامبر این است که پس از من، علی{{ع}} [[امام]] شماست.

# گفتار رسول خدا، میرساند که [[روز غدیر خم]]، علی{{ع}} به [[دستور خداوند]]، به [[خلافت]] و جانشنی [[پیامبر]] [[نصب]] شد که معنای آن خلافت بلافصل است و برای همین، به آن حضرت تبریک می‌گفتند، ولی خلافت خلفای قبل به دستور خداوند و نصب پیامبر نبود تا این که چنین توجهی در [[کلام]] آن حضرت روا باشد. البته [[ولایت]] و [[امامت علی]]{{ع}} در مدت حیات پیامبر، در طول [[امامت]] و ولایت آن حضرت{{صل}} بود، و این [[علما]]، با وجود اعتراف به [[حق]]، از آن چشم‌پوشی کردند و به یک نوع توجیه غیر [[عقلانی]] روی آوردند<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۱۶-۱۱۸.</ref>.