سخاوت در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

== جایگاه و اهمیت [[بخشش]] و گذشت در روابط خانوادگی ==

[[قرآن کریم]] [[پیروان]] خود را در روابط انسانی به [[عفو]] (بخشش) و [[صفح]] (گذشت) نسبت به یکدیگر فراخوانده که همه [[انسان‌ها]] در معرض خطایند و بدون بخشش و گذشت پیوندی باقی نمی‌ماند و ادامه [[زندگی]] [[انسانی]] ناممکن می‌گردد؛ و همه نیازمند بخشش و گذشت‌اند و اگر کسی خواهان آن است که [[خداوند]] بر او ببخشاید و گذشت نماید، باید خود این‌گونه باشد: {{متن قرآن|وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و باید در گذرند و چشم بپوشند، آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.</ref>.

 

{{عربی|صَفْح}} در اصل به معنای جانب و روی چیزی است، مانند رخسار و صورت و پهنای [[شمشیر]] و سطح سنگ. و {{عربی|صَفَحْتُ عَنْهُ}} یعنی از او چشم‌پوشی کردم و صفحه صورت خود را برگرداندم و از او گذشتم؛ یا از صفحه کتابی که گناهش را در آن ثبت کرده بودم درگذشتم و به صفحات دیگر پرداختم؛ و از همین روست که می‌گویند: {{عربی|تَصَفَّحْتُ الْکِتَابَ}} یعنی کتاب را صفحه صفحه ورق زدم. و “صَفْح” از “عفو” بالاتر است؛ زیرا [[انسان]] گاهی می‌بخشد و عفو می‌کند ولی در نمی‌گذرد و صفحه مربوط به آن [[گناهکار]] و خطاکار را ورق نمی‌زند ولی “صَفْح” یعنی کاملاً آن صفحه ورق‌خورده و موضوع درگذشته و چیزی از آن باقی نمانده است<ref>المفردات، ص۲۸۲.</ref>.

[[انسان]] می‌تواند در مواردی که ستمی بر او رفته و حقی از او ضایع گشته عکس‌العمل مناسب آن نشان دهد، ولی [[بخشش]] و گذشت مقابله‌ای از جنس دیگر است، به ویژه در یک مجموعه [[انسانی]] چون [[خانواده]] که این امر بیش از هر مجموعه انسانی دیگر مورد نیاز و کارساز است؛ و این چیزی است که [[خداوند]] برای بندگانش می‌پسندد. {{متن قرآن|وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«همان کسان که در شادی و رنج می‌بخشند و فروخورندگان خشم و در گذرندگان از مردم‌اند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۳۴.</ref>. کسانی که خواهان رحمت‌های ویژه و برکت‌های ستوده الهی‌اند، خداوند آنان را این‌گونه راه می‌نماید و به بخشش و گذشت فرامی‌خواند. {{متن قرآن|إِنْ تُبْدُوا خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا}}<ref>«اگر کار خیری را آشکار یا پنهان کنید یا از بدی (دیگران) درگذرید بی‌گمان خداوند درگذرنده‌ای تواناست» سوره نساء، آیه ۱۴۹.</ref>.

آن‌گاه که انسان به این سزاوارترین عمل تکیه می‌کند، والاترین [[ارزش‌ها]] را می‌آفریند، چنان‌که پیام‌آور خوبی‌ها فرمود: {{متن حدیث|أَ لَا أُخْبِرُكُمْ‏ بِخَيْرِ خَلَائِقِ‏ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَكُمْ وَ الْإِحْسَانُ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكُمْ وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَكُمْ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} فِي التَّبَاغُضِ الْحَالِقَةُ لَا أَعْنِي حَالِقَةَ الشَّعْرِ وَ لَكِنْ أَعْنِي حَالِقَةَ الدِّينِ}}<ref>«آیا شما را از بهترین اخلاق دنیا و آخرت آگاه نکنم؟ [آنها عبارتند از:]گذشت از آن‌که به تو ستم روا داشته، و اینکه پیوند کنی با آنکه رابطه‌اش را از تو بریده، و نیکی نمودن به آنکه به تو بدی کرده، و بخشش به کسی که تو را محروم ساخته است. و همانا در نهاد دشمنی و کینه‌توزی بریدن و چیدن نهفته است، منظورم بریدن و چیدن مو نیست، بلکه بریدن و چیدن دین است». امالی المفید، ص۱۸۱؛ بحارالانوار، ج۶۹، ص۳۹۷؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۹؛ بدون جمله آخر: الکافی، ج۲، ص۱۰۷.</ref>.

[[حفظ]] [[کینه]] و [[دشمنی]] و نزدودن آن از [[دل]] و [[زندگی]] به زدودن روابط صمیمی و شیرینی زندگی منجر می‌شود، و آنکه بر سر اموری جزئی و مسائلی قابل گذشت، [[خانواده]] را گرفتار آسیب‌های جدی می‌کند، خود را از [[رحمت]] و برکت الهی دور می‌سازد، و در واقع از زیرساخت [[دین]] که [[اخلاق]] است و از والایی‌های آن [[بخشش]] و گذشت است دست شسته و از آن بریده است؛ و آنکه بدین کمال چنگ زده و در شرایط ناگوار از آن دوری نجسته شایسته والاترین [[کمالات انسانی]] گشته و خود را سزاوار [[برترین]] پاداش‌های الهی نموده است. از [[انس بن مالک]] [[روایت]] شده است که [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|إِذَا وَقَفَ الْعِبَادُ نَادَى مُنَادٍ: لِيَقُمْ مَنْ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ فَلْيَدْخُلِ الْجَنَّةَ، قِيلَ: مَنِ الَّذِي أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ؟ قَالَ: الْعَافُونَ عَنِ النَّاسِ}}<ref>«آن‌گاه که بندگان در صحرای محشر گردآورده شوند، آوازدهنده‌ای جار زند: آن کسی که مزدش با خداست برخیزد و به بهشت رود. گفته شد: چه کسی مزدش با خداست؟ فرمود: بخشایندگان مردم». کنزالعمال، ج۳، ص۳۷۴؛ میزان الحکمة، ج۷، ص۴۵۸-۴۵۹.</ref>.

[[ارزش]] [[بخشش]] و گذشت در [[زندگی]] نزد [[خداوند]] آن‌قدر والاست که بخشندگان والاترین مراتب را می‌یابند، چنان‌که در حدیث نبوی آمده است: {{متن حدیث|إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ، جُمِعَ النَّاسُ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ حَيْثُ يَسْمَعُهُمُ الدَّاعِي، وَيَنْفُذُهُمُ الْبَصَرَ، فَيَقُومُ مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، فَيَقُولُ: لَيَقُومَنَّ مَنْ لَهُ عَلَى اللَّهِ يَدٌ، فَلا يَقُومُ إِلا مَنْ عَفَا}}<ref>«چون روز رستاخیز شود، خداوند مردمان را یکجا در سرزمینی گرد آورد که همگان صدای فراخواننده را بشنوند و دیده‌هایشان دریابد. آن‌گاه جارزننده‌ای از جانب خدا جار زند و گوید: هرکه بر خداوند حقی دارد برخیزد. و جز آنکه بخشیده و گذشت کرده است برنخیزد». تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۱۳؛ کنزالعمال، ج۳، ص۳۷۵.</ref>.

== نقش بخشش و گذشت در زندگی خانوادگی==

این ذهنیت که زندگی [[خانوادگی]]، فارغ از بخشش و گذشت راه به مقصود می‌برد، ذهنیتی نادرست است. اگر بنابراین باشد که در برابر هر [[رفتار]] نادرست و هر حق‌شکنی، [[رفتاری]] نادرست و حق‌شکنی متقابل صورت گیرد، یا رفتاری نادرست‌تر و حق‌شکنی بیش‌تری به عنوان مقابله پیش گرفته شود، [[خانواده]] پیوسته در کشاکش و رقابت خصمانه گرفتار خواهد بود، و به جای [[دوستی]] و علاقه، [[دشمنی]] و [[کینه]] بر [[خانواده]] [[سایه]] خواهد افکند. در روابط لطیف میان [[زن]] و مرد، و در [[همزیستی]] تنگاتنگ دو [[همسر]]، [[بخشش]]، چشم‌پوشی و گذشت است که جلوی [[پیشرفت]] [[دشمنی‌ها]] را می‌گیرد و [[کینه‌ها]] را می‌زداید و خانواده را به [[آرامش]] و [[سلامتی]] رهنمون می‌گردد. [[رسول خدا]]{{صل}} در آموزه‌ای بلند فرموده است: {{متن حدیث|تَعَافُوْا تَسْقُطِ الضَّغَائِنُ بَيْنَكُمْ}}<ref>«از یکدیگر گذشت کنید تا کینه‌های میان شما از بین برود». مجمع الزوائد، ج۸، ص۸۲؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص۵۰۸؛ کنزالعمال، ج۳، ص۳۷۳.</ref>.

[[رفتار]] غلط و زیر پا گذاشتن [[حقوق]] را با عکس‌العمل‌های هم‌سنخ آن نمی‌توان [[اصلاح]] و درمان کرد و در منطق [[نبوی]] راه حل اساسی - تا آنجا که امکان دارد - بخشش و گذشت معرفی شده است؛ و [[پیامبر اکرم]]{{صل}} با بیاناتی لطیف [[پیروان]] خود را بدان برانگیخته است. [[عبدالله بن مسعود]] [[روایت]] کرده است که آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ اللّهَ عَفُوُّ یُحِبُّ الْعَفْوَ}}<ref>«بی‌گمان خداوند بسیار باگذشت است، و گذشت را دوست دارد». مصنف عبدالرزاق، ج۷، ص۳۷۲؛ مسند الحمیدی، ج۱، ص۲۱۹ [بدون «إِنَّ»]؛ المعجم الکبیر، ج۹، ص۱۱۰؛ أبوالقاسم سلیمان بن احمد الطبرانی، کتاب الاوائل، تحقیق محمد شکور بن محمود الحاجی أمریر، الطبعة الاولی، مؤسسة الرسالة، دار الفرقان، بیروت، ۱۴۰۳ ق. ص۶۱؛ مستدرک الحاکم، ج۴، ص۳۸۳؛ مجمع الزوائد، ج۶، ص۲۷۵؛ الدر المنثور، ج۵، ص۳۵؛ کنز العمال، ج۵، ص۳۰۶.</ref> و در ادامه این [[آیه]] را خواند: {{متن قرآن|وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و باید در گذرند و چشم بپوشند، آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.</ref>.

اگر [[انسان]] خواهان بخشش و گذشت [[الهی]] است، لازم است در [[زندگی]] [[خانوادگی]] بنا را بر آن بگذارد و با نزدیک‌ترین افراد به خود این‌گونه رفتار نماید. [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} در درسی گرانبها به این واقعیت توجه داده است که زندگی آمیخته به [[خطا]] و [[اشتباه]] است و آن‌که جمعی را اداره می‌کند ـ بزرگ یا کوچک ـ باید بنای مدیریتش را بر [[بخشش]] و گذشت بگذارد: {{متن حدیث|يَفْرُطُ مِنْهُمُ‏ الزَّلَلُ‏ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ يُؤْتَى عَلَى أَيْدِيهِمْ فِي الْعَمْدِ وَ الْخَطَإِ فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِكَ وَ صَفْحِكَ مِثْلِ الَّذِي تُحِبُّ وَ تَرْضَى أَنْ يُعْطِيَكَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ... وَ لَا تَنْدَمَنَّ عَلَى عَفْوٍ وَ لَا تَبْجَحَنَّ بِعُقُوبَةٍ}}<ref>«گناهی از ایشان سر می‌زند، یا علت‌هایی بر آنان عارض می‌شود، یا خواسته و ناخواسته خطایی بر دستشان می‌رود. به خطاشان منگر، و از گناهشان درگذر، چنان‌که دوست داری خدا بر تو ببخشاید و گناهت را عفو فرماید... و بر بخشش پشیمان مشو و بر کیفر شادی مکن». نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.

هر یک از [[زن]] و مرد ویژگی‌ها، صفات و [[اخلاق]] و [[رفتار]] خود را دارد و بدان‌ها خو کرده است و اگر هریک بخواهد دیگری را با [[تحمیل]] و فشار، و [[اکراه]] و [[اجبار]] به [[تغییر]] یا ترک آنها وادارد، جز [[کشمکش]] و گلایه و دلگیری ثمری ندارد؛ اینجاست که لازم است با بخشش و گذشت راه مناسب را یافت و به تدریج به اشتراک و همدلی و [[همراهی]] [[دست]] یافت. [[رسول خدا]]{{صل}} فرموده است: {{متن حدیث|مَنْ أَقَالَ مُسْلِمًا عَثْرَتَهُ، أَقَالَهُ اللَّهُ عَثْرَتَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ}}<ref>«هر که خطای مسلمانی را ببخشد، خداوند در روز رستاخیز خطای او را ببخشد». صحیح ابن حبان، ج۱۱، ص۴۰۵؛ تاریخ بغداد، ج۸، ص۱۹۲؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۶۵، ص۵؛ کنز العمال، ج۳، ص۳۷۶.</ref>.

در روابط دو [[همسر]]، اختلاف‌نظر و بگومگوهایی پیش می‌آید که اگر قرار باشد [[بخشش]] و گذشت به میان نیاید و کدورت‌های پیش‌آمده را نشوید؛ و [[زن]] و مرد مسائل پیش‌آمده را در ذهن و [[دل]] خود نگه دارند و پیوسته با آنها کلنجار بروند و رشدشان دهند، [[روح]] خود را می‌خراشند و [[سلامت]] روابط خانوادگی را می‌گیرند و [[زندگی]] را تیره می‌سازند. “بخشش داشته باشید و فراموش کنید. صرف‌نظر از واکنش او، آخرین گامی که باید بردارید بخشیدن و فراموش کردن آن دعوا و بگو و مگو است. [[عفو]] و بخشش نقش بزرگی در یک [[ازدواج]] موفق و کامیاب ایفا می‌کند... .

بعضی از [[زن‌ها]] حافظه عجیبی دارند. آنها هرگز چیزی را فراموش نمی‌کنند! گذشت به معنی فراموشی و [[پاک]] کردن [[افکار]] می‌باشد. زنی که نمی‌تواند گذشت داشته باشد، هم جسم خسته خود را [[آزار]] می‌دهد و هم [[روح]] افسرده خویش را. بیش‌ترین انرژی شما را [[لجاجت]] می‌گیرد. [[خداوند]] به ما آموخته است که از درگاهش بخواهیم، [[گناهان]] ما را ببخشای؛ زیرا ما نیز هرکس را که در [[حق]] ما گناهی کرده است، می‌بخشیم. البته این [[بخشایش]] نیز محدوده مشخصی دارد. یعنی درحالی‌که گناهان کوچک را می‌توان بخشید، ولی از [[گناهان بزرگ]] نمی‌توان چشم‌پوشی کرد؛ چراکه [[عدالت]] ایجاب می‌کند که آن کسانی که گناهان بزرگ را مرتکب می‌شوند، باید [[مجازات]] شوند”<ref>زن کامل، ص۱۴۲-۱۴۳.</ref>.

در منطق قرآن کریم آنجا که برخی اعضای [[خانواده]] مسیری خلاف [[حق]] و [[عدالت]] را می‌پیمایند و بی‌گمان دیگر اعضا نباید به آن خلاف حق و عدالت تن بسپارند، باز هم [[فرمان الهی]] به روابط انسانی و [[بخشش]] و گذشت نسبت به آنان برای بازگرداندن ایشان به حق و عدالت، یا گذشت کامل از ایشان پس از بازگشت آنان به مسیر درست است، و این بیانگر کمال بخشش و گذشت در [[خانواده]] است<ref>نک: تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۰۷.</ref>. {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! برخی از همسران و فرزندانتان دشمن شمایند پس، از آنان دوری گزینید و اگر درگذرید و ببخشایید و چشم بپوشید بی‌گمان خداوند (نیز) آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره تغابن، آیه ۱۴.</ref>.

[[برکت]] بخشش و گذشت در [[زندگی]] و آثار شگفت آن بر همه وجوه [[خانوادگی]] تا آنجاست که در حدیث نبوی آمده است: {{متن حدیث|مَنْ‏ كَثُرَ عَفْوُهُ‏ مُدَّ فِي‏ عُمُرِهِ‏}}<ref>«هرکه پرگذشت باشد، عمرش دراز شود». کنزالفوائد، ج۱، ص۱۳۵؛ أعلام الدین، ص۱۸۴؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۵۹.</ref>.<ref>[[م‍ص‍طف‍ی‌ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[سیره نبوی ج۴ (کتاب)| سیره نبوی ج۴]]، ص۴۱۱-۴۱۵.</ref>