صبر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[امام خمینی]] صبر را دربردارنده دو رکن می‌داند؛ یکی آنکه در [[باطن]] از امر [[ناگواری]] که بر او وارد شده‌است، [[کراهت]] داشته باشد و دیگر آنکه از اظهار [[شکایت]] به غیر [[حق]] خودداری کند. امام خمینی، [[آگاهی]] به ثواب‌های [[اخروی]] و اطلاع بر زودگذر بودن [[دنیا]] را منشاء صبر می‌داند و صبر را به [[صبر بر معصیت]]، بر [[طاعت]] و بر [[بلاها]] و [[صبر بر طاعت]] را به صبر بر انجام [[تکلیف]] و صبر بر طاعت پس از عمل تقسیم می‌کند. ایشان برای صبر مراتبی چون صبر عامّه، [[صبر متوسطان]]، صبر [[اهل]] [[سلوک]]، [[صبر لله]]، [[صبر بالله]]، و [[صبر عن الله]] و برای تحصیل صبر راه [[علمی]] و راه عملی چون [[ریاضت]] و [[تربیت نفس]] برشمرده است. امام خمینی، کلید ابواب [[سعادت]] و منشأ [[نجات]] از مهلکه‌ها را از [[آثار صبر]] می‌داند. به [[اعتقاد]] ایشان، صبر بر [[مصایب]]، [[انسان]] را آزموده می‌سازد، صبر در ناگواری‌ها سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]]، صبر در [[معاصی]] سبب تقوای نفس می‌شود و صبر در دنیا، [[مشکلات]] را بر [[انسان]] آسان و [[اراده]] وی را تقویت می‌کند<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>.

از واژگان مرتبط با [[صبر]]، [[حلم]]، [[استقامت]]، [[تأنی]] و تثبّت است. صبر، در مقایسه با حلم از عمومیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا حلم جلوگیری نفس در حال [[غضب]] است، اما صبر، شامل [[صبر در مصیبت]]، [[صبر بر طاعت]] و امثال آنها نیز می‌شود<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، ۳/۲۸۰.</ref>. استقامت نیز به معنای ادامه‌دادن راه، نترسیدن و سُستی‌ نکردن در [[مشکلات]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۶۳.</ref> و [[ثبات]] بر امر است و [[استقامت]] در [[صفات پسندیده]] حرکت در خط مستقیم و [[اعتدال]] در آن است.<ref>نراقی، احمد، معراج السعاده، ۵۲.</ref> تأنی و تثبّت در امر که از آن به «تُؤَده» نیز تعبیر می‌شود، [[پرهیز]] از تسرّع و [[شتابزدگی]] در مقابل امور است که شخص در [[اعمال]] ظاهری از شتابزدگی پرهیز می‌کند و [[کارها]] را با [[وقار]]، [[طمأنینه]] و سکون انجام می‌دهد. بعضی نیز آن را اعتدال در [[قوه]] غضبّیه شمرده‌اند که [[افراط]] در آن تسرّع و شتابزدگی است<ref> ملاصدرا، شرح اصول الکافی، ۱/۴۴۷.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>

[[امام خمینی]] صبر را از صفات پسندیده‌ای می‌داند که [[صفات پسندیده]] دیگر از آن سرچشمه می‌گیرند.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۵۳۵.</ref> ایشان [[مقام صبر]] را پیش از [[مقام تسلیم]] و رضا دانسته، این دو را [[برتر]] می‌داند<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref>؛ همچنین ضمن بهره‌گیری از سخنان خواجه‌ نصیرالدین طوسی، خواجه‌ عبدالله انصاری و عزالدین کاشانی، با [[نوآوری]] در برخی مباحث و استناد آنان به [[روایات]]، این بحث را کامل کرده، به موضوعاتی چون مراتب و درجات صبر، کیفیت وصول به [[مقام صبر]] و ثمرهای آن پرداخته‌است. ایشان عمده مطالب این موضوع را در دو کتاب شرح [[چهل حدیث]]<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۵۹–۲۶۸.</ref> و شرح [[حدیث]] [[جنود عقل و جهل]]<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۰۹–۴۲۵.</ref> بیان کرده و به مناسبت در کتاب‌های [[فقهی]] نیز به آن پرداخته‌است؛ مانند [[استحباب]] [[صبر]] در [[مرگ]] [[خویشان]]<ref>امام خمینی، توضیح المسائل، ۹۹.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>

[[امام خمینی]] [[معتقد]] است از آنجاکه [[فطرت انسان]] بر [[حبّ]] کمال و [[جمال]] و [[خداخواهی]] [[استوار]] است، به حسب [[طبیعت]] خود در مقابل [[ناگواری‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] صبر کرده و بی‌تابی نکند اما اگر حجاب‌های طبیعی و زنگار [[خودبینی]] و [[خودخواهی]] آینه [[قلب]] او را فراگرفت، در مقابل مصیبت‌ها [[ناشکیبایی]] می‌کند. منشأ این بی‌تابی [[حب دنیا]] و [[حب نفس]] است. وقتی این امور [[حجاب]] نفس شد، کمال را در امور طبیعی و [[نفسانی]] می‌بیند و برای فقدان آنها بی‌تابی می‌کند<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۲۰–۴۲۱.</ref> و این ناشی از نقصان در علم و عمل و [[معرفت]] نداشتن به مصالحی است که در حوادث و [[بلاها]] رخ می‌دهد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۳/۲۳۵.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان [[آگاهی]] به ثواب‌های [[اخروی]] و اطلاع بر زودگذر بودن [[دنیا]] سبب می‌شود [[انسان]] در برابر [[بلاها]] و [[کاستی‌ها]] در دنیا [[شکیبا]] باشد، چنان‌که برخی [[آیات]]{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ}}<ref>«و دانشوران گفتند: وای بر شما! پاداش خداوند برای آن کس که ایمان آورد و کرداری شایسته دارد بهتر است و آن را جز به شکیبایان فرا نیاموزند» سوره قصص، آیه ۸۰.</ref> بر آن دلالت می‌کند<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۳۰۶.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>

ایشان صبر بر طاعت را به دو بخش تقسیم می‌کند: اول، صبر بر انجام [[تکلیف]]؛ دوم، صبر بر طاعت پس از عمل و نگهداری نفس؛ به طوری که به [[غرور]] و [[عجب]] [[مبتلا]] نگردد.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۳.</ref> این صبر، منشأ انس به [[حق]] می‌گردد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref> به نظر ایشان، صبر بر بلاها و [[مصیبت‌ها]]، به این معناست که انسان در نزد [[خلق]]، [[شکایت]] و [[بی‌تابی]] نکند؛ اما بی‌تابی نزد [[خالق]]، [[نقص]] محسوب نمی‌شود؛ بلکه نزد [[اهل معرفت]]، بی‌تابی و اظهار عجز نکردن نزد [[خدای متعال]]، که تجلّد و تصلّب نامیده می‌شود، نوعی اظهار [[توانمندی]] و [[بی‌نیازی]] است که [[عیب]] شمرده می‌شود.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۱۲.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان، [[صبر]] و بی‌تابی‌ نکردن در برابر [[خلق]]، سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]] می‌شود<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>

# [[صبر عن الله]]: صبر شیفتگان و محبوبان جمال[[حق]] که پس از ارجاع آنان به مملکت خود (مقام بقا)، ناچار باید بر [[فراق]] حق‌تعالی صبر کنند که این سخت‌ترین [[مراتب صبر]] است. بنابر نظر ایشان، هرچه [[محبت]] و [[عشق]] زیادتر باشد، صبر بر مفارقت بیشتر است. امام خمینی، [[کلام]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} را که فرمود: «هیچ [[پیامبری]] همانند من [[اذیت]] نشد»،<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۳۹/۵۶.</ref> ناظر بر همین مرتبه از صبر می‌داند<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۲۰.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>

[[امام خمینی]] [[معتقد]] است [[فطرت]] اصلی انسان بر اساس [[حبّ]] کمال و [[جمال]] شکل گرفته، خداخواه است؛ از این‌رو هر سختی‌ای که بر او وارد می‌شود، [[جزع]] نکرده، بر آن صبر می‌کند؛ مگر [[مصیبت]] فقدان وصال [[محبوب]] که برای او ناگوار است و جزع [[آدمی]] بر [[فراق]] محبوب، [[حقیقی]] است.<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۴۲۰–۴۲۱.</ref> ایشان دو راه [[علمی]] و عملی برای تحصیل صبر ذکر کرده‌است. در راه عملی، [[ریاضت]] و [[تربیت نفس]] را از راه‌های تحصیل صبر می‌داند؛ به گونه‌ای که اگر مدتی انسان در [[سختی‌ها]]، [[ناگواری‌ها]] و نیز [[مشقت]] [[عبادت]] و تلخی ترک لذت‌های [[نفسانی]] به واسطه [[فرمان]] محبوب، صبر کند، ملکه‌ای نوری درون او ایجاد شده، به [[مقام صبر]] می‌رسد.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۱–۲۶۳.</ref> در راه علمی، باید به نفس خود بفهماند [[شکایت]] از [[قضای الهی]] نزد مخلوق [[ضعیف]]، مفید نیست و چه بسا نزد [[مردم]]، فردی [[سست‌عنصر]] و کم‌ثبات معرفی شود و در [[درگاه الهی]] نیز از [[ارزش]] بیفتد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲–۲۶۳.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>

[[امام خمینی]] با نقل [[کلام]] خواجه‌ نصیر و تأکید بر آن، صبر را کلید ابواب [[سعادت]] و منشأ [[نجات]] از مهلکه‌ها می‌داند. به [[اعتقاد]] ایشان، صبر بر [[مصایب]]، انسان را آزموده می‌سازد تا از [[عبودیت]] نفس خارج گشته، این صفت در او [[ملکه]] گردد؛ نیز سبب می‌شود از [[مقام صبر]] عبور کند و به [[مقامات]] دیگری برسد؛ چنان‌که صبر در [[ناگواری‌ها]] سبب [[رضا]] به [[قضای الهی]] و صبر در [[معاصی]] سبب تقوای نفس می‌شود. به اعتقاد ایشان، صبر در [[دنیا]]، [[مشکلات]] را بر [[انسان]] آسان و [[عزم]] و [[اراده انسان]] را تقویت می‌کند.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲.</ref> در مقابل، بی‌صبری و [[ناشکیبایی]]، عاملی است که انسان را در دنیا، [[سست‌عنصر]] و بی‌ثبات، [[اراده]] را [[ضعیف]] و [[عقل]] را [[سست]] و در [[آخرت]] نزد [[ملائکه]] و [[درگاه الهی]] بی‌ارزش می‌سازد؛ بلکه اضطراب‌های درونی و شکایت‌های زبانی، در صورت ملکه‌شدن، سبب ایجاد حالت [[دشمنی]] با [[ذات مقدس الهی]]، [[شقاوت]] [[ابدی]] و گرفتارشدن در [[عذاب الهی]] می‌گردد<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۲–۲۶۳.</ref>.<ref>[[احمد فکور افشاگر|فکور افشاگر، احمد]]، [[صبر (مقاله)|مقاله «صبر»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۶]]، ص۶۱۲ – ۶۱۷.</ref>