حفظ درآمد: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
تأمین درآمد از [[منابع درآمد]] [[مالی]] برای [[پاسخگویی]] به نیازهای [[زندگی]] ضروری است؛ اما کافی نیست و می‌باید پس از تحصیل درآمد تا [[زمان]] [[توزیع]] و [[مصرف]] آن، بر حفظ و [[حراست]] از [[اموال]] دریافت‌شده [[همت]] گمارد و از هرگونه دستبرد و [[تعدی]] به آن جلوگیری کرد؛ سپس با مصرف آن در مصارف بایستۀ آن به نیازمندی‌ها و فقرها پاسخ گفت و بر اهداف مد نظر دست یافت؛ چنان‌که در سیره حکومتی [[نبوی]] و [[علوی]]{{ع}} پس از [[کسب درآمد]]، بر [[حفاظت]] جدی از آن اقدام شده است. در این [[مقام]] از بحث، تنها به موارد اندکی از آنها اشاره می‌کنیم: | تأمین درآمد از [[منابع درآمد]] [[مالی]] برای [[پاسخگویی]] به نیازهای [[زندگی]] ضروری است؛ اما کافی نیست و می‌باید پس از تحصیل درآمد تا [[زمان]] [[توزیع]] و [[مصرف]] آن، بر حفظ و [[حراست]] از [[اموال]] دریافت‌شده [[همت]] گمارد و از هرگونه دستبرد و [[تعدی]] به آن جلوگیری کرد؛ سپس با مصرف آن در مصارف بایستۀ آن به نیازمندی‌ها و فقرها پاسخ گفت و بر اهداف مد نظر دست یافت؛ چنان‌که در سیره حکومتی [[نبوی]] و [[علوی]]{{ع}} پس از [[کسب درآمد]]، بر [[حفاظت]] جدی از آن اقدام شده است. در این [[مقام]] از بحث، تنها به موارد اندکی از آنها اشاره می‌کنیم: | ||
#'''[[پیشگیری]] از دستبرد''': تسریع در توزیع و [[تقسیم اموال | #'''[[پیشگیری]] از دستبرد''': تسریع در توزیع و [[تقسیم اموال بیت‌المال]] از جمله عوامل اثرگذار در پیشگیری از دستبرد به درآمدها بوده است که در دوره [[حاکمیت]] نبوی و علوی، برای آن تدابیری اندیشیده و [[اعمال]] شده است و اختصاص‌دادن مکانی به اموال و درآمدها، برای جلوگیری از دستبرد به آن بوده است. هرچند در [[عصر نبوی]] به لحاظ فراتربودن [[فقر]] [[مردم]] از [[میزان]] درآمدها، مکان خاص و مستقلی به آن اختصاص نیافت و اموال اندک‌زمانی در [[مسجد پیامبر]]{{صل}} یا خانۀ آن حضرت برای تقسیم می‌ماند و پس از آن توزیع می‌شد<ref>علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی{{ع}}، ص۲۴-۲۵.</ref>؛ ولی در عصر [[خلافت]] [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} در مکان خاص و مستقلی به نام بیت‌المال گرد‌آوری می‌شد<ref>علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی{{ع}}، ص۲۹.</ref>. افزون بر این افرادی به نام خزانه‌دار و [[نگهبان]] از آن حفاظت می‌کرده‌اند<ref>علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی{{ع}}، ص۲۹.</ref>. آن حضرت از مرحلۀ نخست جمع‌آوری و دریافت، برای نگهداری و حفاظت از آن، همۀ [[کارگزاران]] عثمان جز [[ابوموسی اشعری]] را [[عزل]] کرد<ref>احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷۹.</ref> و کارگزاران دیگری را بر اساس معیارها و شرایط بایسته گماشت و به مناطق گوناگون قلمرو [[حکومتی]] خود اعزام فرمود<ref>علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی{{ع}}، ص۱۳۱-۱۴۶.</ref> و همواره با [[نظارت]] آشکار و [[نهان]] خود بر آنان، از دستبرد بر درآمدهای در [[اختیار]] آنان [[مراقبت]] و [[حفاظت]] می‌کرد<ref>علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی{{ع}}، ص۱۷۹-۱۸۳.</ref> و حتی دغدغه عدم مراقبت از [[اموال]] و آسیب‌رسیدن به آن را در انتقال از محل دریافت و جمع‌آوری را در [[دل]] داشت؛ ازاین‌رو در نامه‌ای به [[کارگزاران]] خود در امر [[زکات]] برای صیانت از [[اموال عمومی]] چنین سفارش می‌کند: همراه اموال و درآمدهای [[بیت‌المال]]، افرادی مطمئن، [[دیندار]]، [[دلسوز]] و [[توانمند]] روانه کنند<ref>نهج البلاغه، ترجمه دشتی، ص۱۵۱-۱۵۲، نامه ۵۲.</ref> تا از تضییع و دستبرد به آن جلوگیری به عمل آید و به دور از هرگونه کم و کاست و دستبردی به [[مصرف]] [[واقعی]] آن از جمله [[فقیران]] برسد. | ||
#'''جلوگیری از پرداخت بی‌دلیل''': به [[گواهی]] [[تاریخ]] گاهی [[ناآگاهی]] برخی از [[مردم]] یا [[اهمال]] آنان موجب از‌دست‌رفتن بخشی از درآمدهای بیت‌المال و [[محرومیت]] مستحقان آن - از جمله [[فقرا]] - می‌شده است؛ ازاین‌رو برخی از حضرات [[معصومان]] را بر آن می‌داشت تا به [[هدایت]] درآمدها بپردازند و مردم را از پرداخت به غیرمستحق آن بر [[حذر]] دارند؛ چنان‌که [[امیر مؤمنان]]{{ع}} برای حفاظت از درآمدها، ارباب زکات را از پرداخت آن به [[بیگانگان]] بر حذر داشت و در نامه‌ای به [[مخنف بن سلیم]] یکی از [[کارگزاران زکات]] خود نوشت: اگر [[مسلمانان]] و صاحبان زکات از اهالی [[جزیره]] (منطقه میان [[کوفه]] و [[شام]]) مدعی شدند که زکات اموال خود را به کارگزاران [[منصوب]] از سوی [[حاکم شام]] پرداخته‌اند، چنین پرداختی از سوی آنان کفایت نمی‌کند؛ زیرا آنان به دلیل برخورداری از [[خدمت]] و [[امنیت]] در [[قلمرو حکومت اسلامی]]، مجاز به [[پرداخت زکات]] خود به [[دشمن]] ما نیستند، هرچند این اقدام آنان برخاسته از [[جهالت]] آنها بوده باشد و [[حاکم]] و [[حکومت شام]] را [[حق]] انگارند<ref>نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۶۵.</ref>. | #'''جلوگیری از پرداخت بی‌دلیل''': به [[گواهی]] [[تاریخ]] گاهی [[ناآگاهی]] برخی از [[مردم]] یا [[اهمال]] آنان موجب از‌دست‌رفتن بخشی از درآمدهای بیت‌المال و [[محرومیت]] مستحقان آن - از جمله [[فقرا]] - می‌شده است؛ ازاین‌رو برخی از حضرات [[معصومان]] را بر آن می‌داشت تا به [[هدایت]] درآمدها بپردازند و مردم را از پرداخت به غیرمستحق آن بر [[حذر]] دارند؛ چنان‌که [[امیر مؤمنان]]{{ع}} برای حفاظت از درآمدها، ارباب زکات را از پرداخت آن به [[بیگانگان]] بر حذر داشت و در نامه‌ای به [[مخنف بن سلیم]] یکی از [[کارگزاران زکات]] خود نوشت: اگر [[مسلمانان]] و صاحبان زکات از اهالی [[جزیره]] (منطقه میان [[کوفه]] و [[شام]]) مدعی شدند که زکات اموال خود را به کارگزاران [[منصوب]] از سوی [[حاکم شام]] پرداخته‌اند، چنین پرداختی از سوی آنان کفایت نمی‌کند؛ زیرا آنان به دلیل برخورداری از [[خدمت]] و [[امنیت]] در [[قلمرو حکومت اسلامی]]، مجاز به [[پرداخت زکات]] خود به [[دشمن]] ما نیستند، هرچند این اقدام آنان برخاسته از [[جهالت]] آنها بوده باشد و [[حاکم]] و [[حکومت شام]] را [[حق]] انگارند<ref>نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۶۵.</ref>. | ||
#'''[[پیشگیری]] از [[فساد]] درآمدها''': به لحاظ اینکه در میان [[اموال]] و محصولات پرداختی به [[بیت‌المال]] گاهی [[مال]] و متاعی فاسدشدنی و بدون قابلیت نگهداری بوده است، [[امیر مؤمنان]]{{ع}} برای جلوگیری از ضایع‌شدن آن تدبیری می‌اندیشید تا صاحبان و مستحقان آن به گونۀ مشابه آن از [[حق]] خود بهره‌مند شوند و به‌طورکلی [[محروم]] نگردند. «[[حکیم بن اوس]]» نمونه‌ای از آن را گزارش کرده است و می‌گوید: «هنگامی‌که بارهای میوه‌ای نزد امیر مؤمنان{{ع}} می‌آورد‌ند، آن حضرت دستور می‌داد میوه‌ها را به فروش برسانند و بهای آن را به بیت‌المال واریز کنند»<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۱۷.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۲۴۲.</ref> | #'''[[پیشگیری]] از [[فساد]] درآمدها''': به لحاظ اینکه در میان [[اموال]] و محصولات پرداختی به [[بیت‌المال]] گاهی [[مال]] و متاعی فاسدشدنی و بدون قابلیت نگهداری بوده است، [[امیر مؤمنان]]{{ع}} برای جلوگیری از ضایع‌شدن آن تدبیری می‌اندیشید تا صاحبان و مستحقان آن به گونۀ مشابه آن از [[حق]] خود بهره‌مند شوند و به‌طورکلی [[محروم]] نگردند. «[[حکیم بن اوس]]» نمونه‌ای از آن را گزارش کرده است و می‌گوید: «هنگامی‌که بارهای میوه‌ای نزد امیر مؤمنان{{ع}} می‌آورد‌ند، آن حضرت دستور می‌داد میوه‌ها را به فروش برسانند و بهای آن را به بیت‌المال واریز کنند»<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۱۷.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۲۴۲.</ref> | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۱۰
این مدخل زیرشاخهٔ بحث درآمد است. حفظ درآمد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حفظ درآمد در معارف و سیره معصوم - پرسش مرتبط نداردمقدمه
تأمین درآمد از منابع درآمد مالی برای پاسخگویی به نیازهای زندگی ضروری است؛ اما کافی نیست و می‌باید پس از تحصیل درآمد تا زمان توزیع و مصرف آن، بر حفظ و حراست از اموال دریافت‌شده همت گمارد و از هرگونه دستبرد و تعدی به آن جلوگیری کرد؛ سپس با مصرف آن در مصارف بایستۀ آن به نیازمندی‌ها و فقرها پاسخ گفت و بر اهداف مد نظر دست یافت؛ چنان‌که در سیره حکومتی نبوی و علوی(ع) پس از کسب درآمد، بر حفاظت جدی از آن اقدام شده است. در این مقام از بحث، تنها به موارد اندکی از آنها اشاره می‌کنیم:
- پیشگیری از دستبرد: تسریع در توزیع و تقسیم اموال بیت‌المال از جمله عوامل اثرگذار در پیشگیری از دستبرد به درآمدها بوده است که در دوره حاکمیت نبوی و علوی، برای آن تدابیری اندیشیده و اعمال شده است و اختصاص‌دادن مکانی به اموال و درآمدها، برای جلوگیری از دستبرد به آن بوده است. هرچند در عصر نبوی به لحاظ فراتربودن فقر مردم از میزان درآمدها، مکان خاص و مستقلی به آن اختصاص نیافت و اموال اندک‌زمانی در مسجد پیامبر(ص) یا خانۀ آن حضرت برای تقسیم می‌ماند و پس از آن توزیع می‌شد[۱]؛ ولی در عصر خلافت امیر مؤمنان علی(ع) در مکان خاص و مستقلی به نام بیت‌المال گرد‌آوری می‌شد[۲]. افزون بر این افرادی به نام خزانه‌دار و نگهبان از آن حفاظت می‌کرده‌اند[۳]. آن حضرت از مرحلۀ نخست جمع‌آوری و دریافت، برای نگهداری و حفاظت از آن، همۀ کارگزاران عثمان جز ابوموسی اشعری را عزل کرد[۴] و کارگزاران دیگری را بر اساس معیارها و شرایط بایسته گماشت و به مناطق گوناگون قلمرو حکومتی خود اعزام فرمود[۵] و همواره با نظارت آشکار و نهان خود بر آنان، از دستبرد بر درآمدهای در اختیار آنان مراقبت و حفاظت می‌کرد[۶] و حتی دغدغه عدم مراقبت از اموال و آسیب‌رسیدن به آن را در انتقال از محل دریافت و جمع‌آوری را در دل داشت؛ ازاین‌رو در نامه‌ای به کارگزاران خود در امر زکات برای صیانت از اموال عمومی چنین سفارش می‌کند: همراه اموال و درآمدهای بیت‌المال، افرادی مطمئن، دیندار، دلسوز و توانمند روانه کنند[۷] تا از تضییع و دستبرد به آن جلوگیری به عمل آید و به دور از هرگونه کم و کاست و دستبردی به مصرف واقعی آن از جمله فقیران برسد.
- جلوگیری از پرداخت بی‌دلیل: به گواهی تاریخ گاهی ناآگاهی برخی از مردم یا اهمال آنان موجب از‌دست‌رفتن بخشی از درآمدهای بیت‌المال و محرومیت مستحقان آن - از جمله فقرا - می‌شده است؛ ازاین‌رو برخی از حضرات معصومان را بر آن می‌داشت تا به هدایت درآمدها بپردازند و مردم را از پرداخت به غیرمستحق آن بر حذر دارند؛ چنان‌که امیر مؤمنان(ع) برای حفاظت از درآمدها، ارباب زکات را از پرداخت آن به بیگانگان بر حذر داشت و در نامه‌ای به مخنف بن سلیم یکی از کارگزاران زکات خود نوشت: اگر مسلمانان و صاحبان زکات از اهالی جزیره (منطقه میان کوفه و شام) مدعی شدند که زکات اموال خود را به کارگزاران منصوب از سوی حاکم شام پرداخته‌اند، چنین پرداختی از سوی آنان کفایت نمی‌کند؛ زیرا آنان به دلیل برخورداری از خدمت و امنیت در قلمرو حکومت اسلامی، مجاز به پرداخت زکات خود به دشمن ما نیستند، هرچند این اقدام آنان برخاسته از جهالت آنها بوده باشد و حاکم و حکومت شام را حق انگارند[۸].
- پیشگیری از فساد درآمدها: به لحاظ اینکه در میان اموال و محصولات پرداختی به بیت‌المال گاهی مال و متاعی فاسدشدنی و بدون قابلیت نگهداری بوده است، امیر مؤمنان(ع) برای جلوگیری از ضایع‌شدن آن تدبیری می‌اندیشید تا صاحبان و مستحقان آن به گونۀ مشابه آن از حق خود بهره‌مند شوند و به‌طورکلی محروم نگردند. «حکیم بن اوس» نمونه‌ای از آن را گزارش کرده است و می‌گوید: «هنگامی‌که بارهای میوه‌ای نزد امیر مؤمنان(ع) می‌آورد‌ند، آن حضرت دستور می‌داد میوه‌ها را به فروش برسانند و بهای آن را به بیت‌المال واریز کنند»[۹].[۱۰]
منابع
پانویس
- ↑ علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی(ع)، ص۲۴-۲۵.
- ↑ علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی(ع)، ص۲۹.
- ↑ علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی(ع)، ص۲۹.
- ↑ احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷۹.
- ↑ علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی(ع)، ص۱۳۱-۱۴۶.
- ↑ علی اکبری، سیاست‌های مالی امام علی(ع)، ص۱۷۹-۱۸۳.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه دشتی، ص۱۵۱-۱۵۲، نامه ۵۲.
- ↑ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۶۵.
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۱۷.
- ↑ علی اکبری، محمد حسین، سیره معصومان در فقرزدایی، ص ۲۴۲.