بداء

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

بداء در قرآن | بداء در حدیث | بداء در کلام اسلامی | بداء در گفتگوهای بین‌المذاهب | بداء معصوم

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل بداء (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

بداء، یکی از اعتقادات شیعه است بدان معنا که خداوند، تغییراتی را در برخی امور ایجاد می‌کند که تصوّر ما بر قطعی بودن آنهاست. در واقع، تغییری در علم الهی به وجود نمی‌آید؛ بلکه تغییر در اطلاع ما از آنچه قبلاً خبر داده شده، ایجاد می‌شود. یکی از مصادیق بداء، تغییر مقدّرات غیر حتمی بر اثر افعال اختیاری مکلفان است.

واژه‌شناسی لغوی

• بداء از ماده "ب ـ د ـ و" و در لغت به معنای ظاهر شدنی آشکار است. به گفته برخی به صحرانشین از آن رو بادی گفته می‌شود که وی هنگام سکونت در شهر و قریه، در ساختمانها و محیط اجتماع پنهان است؛ ولی هنگامی که به بیابان می‌رود در فضایی باز و گسترده که سایه‌ای در آن نیست آشکار می‌شود. بداء اگر به رأی و عقیده استناد یابد در صورتی که شخص مسبوق به رأیی نباشد به معنای پیدایش رأی وگرنه به معنای تغییر رأی است. بداء در اصطلاح به معنای تغییر مقدرات از سوی خداوند بر اساس پاره‌ای حوادث و وقایع و تحت شرایط و عوامل ویژه است.
• بداء در جوامع روایی شیعه، به گونه‌ای مورد توجه خاصّ قرار گرفته است که برخی آن را نقلی صِرف دانسته‌اند. اهل سنت نیز به رغم عدم پذیرش بداء و توهم مخالفت آن با علم الهی و نسبت دادن انحصار اعتقاد آن به شیعه، روایات بداء را بیش از امامیه در کتب خود نقل کرده‌اند، به هر حال توجه به منزه بودن ذات الهی از هرگونه جهل و نقص از یک سو و اسناد بداء به خداوند در متون دینی از سوی دیگر زمینه‌ای فراهم آورده تا مسئله بداء به طور گسترده در منابع کلامی و تفسیری مورد توجه و تحقیق قرار گیرد و به طور مستقل کتابهایی در این زمینه تألیف شود. در این‌گونه کتب دو جهت عمده مورد نظر بوده است: نخست تبیین مفهوم بداء و اینکه چگونه اعتقاد به آن مستلزم اسناد جهل به خداوند نیست و دیگر اینکه اعتقاد مزبور نه تنها موجب پذیرش نقص نیست، بلکه می‌تواند در تصحیح نگرش انسان به اداره جهان از سوی خداوند مؤثر باشد.
• بداء به سبب نقشی که در جهات تربیتی و تشویق به سرعت گرفتن در کارهای خیر دارد در روایات شیعه با اهمیت فراوان تلقّی شده است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که خداوند به چیزی همانند بداء بزرگ شمرده نشده است و در مورد دیگر فرموده‌اند: اگر مردم پاداش اعتقاد به بداء را می‌دانستند در سخن گفتن از آن سستی نمی‌کردند.

مقدمه

• بداء: یکی از مباحث اعتقادی شیعه است، معنای آن ظهور و آشکار شدن است. در مورد انسان به معنای آن است که چیزی از او پوشیده و پنهان بود، سپس برایش آشکار شد. در مورد خداوند که دانای به همه‌چیز است و هیچ‌چیز قبل از خلقت عالم و پس از آن تا قیامت بر او پوشیده نیست، مفهوم دیگری دارد، یعنی چیزی را که برای انسان معلوم نبوده، آن را اظهار و آشکار می‌کند و برخلاف تصوّر قبلی انسان موضوعی مطرح می‌شود، گویا نظر خدا عوض شده است، در حالی که مسأله برای خداوند از آغاز به همان صورت بوده است، شبیه نسخ در آیات قرآن و احکام شرع، یا تغییر در سرنوشت و مقدراتی که بسته به عمل انسان است. چون برخلاف اعتقادات یهود که دست خدا را بسته و قدرتش را محدود می‌شمارند، خدا در تغییر مقدّرات توانا و صاحب اختیار است. در مسألۀ بداء، صفات الهی را دقیق‌تر می‌شناسیم، در روایات آمده است که هرگز خداوند به چیزی همچون بداء، تعظیم یا عبادت نشده است: ما عبد اللّه بشیء مثل البداء و ما عظّم اللّه بمثل البداء شیخ مفید گفته است: همان عقیده که دربارۀ نسخ داریم، دربارۀ بداء هم معتقدیم، مثل فقیرکردن پس از بی‌نیاز ساختن، بیمار ساختن پس از عافیت‌بخشی، میراندن پس از احیاء. علامه طباطبایی در ذیل حدیث یاد شده بحثی دارد که خلاصه‌اش چنین است: بدا در ما در کارهای اختیاری‌مان پدید می‌آید و گاهی بنا به مصلحت‌هایی تصمیم به کاری می‌گیریم، سپس علم به مصلحت‌های دیگری سبب می‌شود رأی ما عوض شود و چیزی برخلاف اول را بخواهیم، یعنی بر ما پوشیده بوده، سپس آشکار شده است. در عالم تکوین، وقتی همۀ علت‌های تامّۀ پدیده‌ای فراهم باشد، پدید آمدن آن حتمی و تخلّف‌ناپذیر است و اگر علّت تامّه فراهم نباشد، یا موانعی باشد که از تأثیرگذاری علّت مقتضی جلوگیری کند بدا صدق می‌کند، گرچه در علم الهی بدا نیست و همۀ اشیاء را از جهت اقتضای تأثیر و عدم مانع می‌داند، ولی گاهی علم الهی که آشکار می‌شود، برخلاف آن صورتی است که با فقدان شرط یا وجود مانع آشکار بوده است و آنچه در آیۀ ﴿﴿يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ﴾﴾ است اشاره به آن است. پس بداء به معنای عوض شدن تصمیم خدا به‌خاطر جهل به مصالح یا پشیمانی از تصمیم گذشته، بر خدای متعال محال است و در روایات هم نفی شده است، ولی به این معنی که خداوند گاهی چیزی را بنا به مصلحتی بر زبان پیامبرش یا ولیّ خود یا در ظاهر حال آشکار می‌سازد، سپس آن را محو می‌کند و موضوع برخلاف صورت اولیه می‌شود و خدا این را از پیش هم می‌داند اشکالی ندارد، مثل آنچه در مورد حضرت اسماعیل و حضرت ابراهیم و ذبح فرزند پیش‌آمد، یا آنچه دربارۀ اسماعیل فرزند امام صادق(ع) روی داد که ظاهر قضیه آن بود که او امام باشد، امّا خداوند امام موسی کاظم(ع) را امام قرار داد. عقیدۀ به بداء به این معنی خاصّ شیعه است و به معتقدان به آن بدائیه گفته می‌شود..

رابطه بداء با لوح محو و اثبات

• این حقیقت قرآنی که خداوند آنچه را بخواهد تغییر می‌دهد، همان مسأله‌ی بدا است که شیعه به‌ آن‌ اعتقاد‌ دارد و اهل سنت آن را نفی می‌کنند. از نظر شیعه‌ بدا همان کاری است که خداوند در لوح محو و اثبات می‌کند و چیزی فراتر از آن نیست و این که‌ بعضی‌ از‌ نویسندگان اهل سنت به شیعه نسبت می‌دهند که گویا شیعه معتقد‌ است‌، گاهی خدا چیزی را نمی‌داند و سپس علم بر او عارض می‌شود و این همان بداست، نسبت‌ ناروا‌ و خلاف‌ واقعی است و هرگز شیعه بدا را به این معنی بر خدا اثبات‌ نمی‌کند‌ و از‌ آن بی‌زار است.
• آنچه شیعه از زمان امامانالگو:هم تا به حال‌ به‌ آن‌ عقیده دارد این است که گاهی خداوند چیزی را که مقدر کرده تغییر می‌دهد‌ و این‌ نه بدان جهت است که خداوند از اول مصلحت واقعی را نمی‌دانست و بعد‌ آن‌را‌ دانست، بلکه برای آن است که خداوند صلاح می‌دانست چیزی اول به گونه‌ای‌ مقدر‌ شود و سپس به گونه‌ای دیگر تحقّق یابد و این به خاطر مصالحی است که‌ بعضی‌ از‌ آنرا می‌دانیم و بعضی را نمی‌دانیم؛ یکی از آن مصالح که می‌دانیم اعلام قدرت مطلقۀ‌ خداوند‌ است و دیگر اینکه مردم به انجام کارهای خوب تشویق شوند و بدانند‌‌ اگر‌ آن کارها را بکنند خداوند سرنوشت آنها را تغییر می‌دهد و گمان نکنند ایمان و عمل صالح‌ در‌ سرنوشت‌ محتوم انسان تأثیری ندارد.
• این که می‌گوییم: "بدا لله" به معنای آن‌ نیست‌ که برای خدا چیزی که معلوم نبود آشکار شد، بلکه به این معناست، خداوند چیزی‌ را‌ که بر بندگان پنهان بود آشکار کرد و "بدا للّهِ" به معنای "أبدی‌ و أظهر‌" می‌باشد. البته "بدا لفلان" در لغت به‌ معنای‌ آشکار‌ شدن چیزی پس از جهل به آن‌ است‌ ولی معلوم است که هیچ موحدی آن را به خدا نسبت نمی‌دهد و خداوند‌ منزه‌ از آن است و نسبت آن‌ به‌ خدا از‌ باب‌ مجاز‌ است مانند نسبت دادن مکر و کید‌ و خدعه‌ و نسیان به خداوند که در آیات قرآنی آمده و منظور از آن، معنای‌ لغوی‌ این الفاظ نیست، بلکه از باب‌ مجاز معنای درست دیگری‌ دارند‌ که می‌توان آنها را به‌ خدا‌ نسبت داد.
• امامان(ع) اعتقاد به بدا را بالاترین‌ نشان‌ اعتقاد‌ به توحید و تنزیه پروردگار می‌دانند و آن را‌ یکی‌ از‌ آموزه‌های‌ مشترک‌ ادیان‌ معرفی می‌کنند: "امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) فرمودند: خداوند با چیزی مانند بدا عبادت‌ نشده است"؛ امام رضا(ع) فرمود:"هیچ پیامبری مبعوث نشد مگر به‌ حرام‌ بودن شراب و اقرار به بدا برای خداوند" .
• اعتقاد به بدا که پیشوایان دین به آن اهمیت ویژه‌ای می‌دادند، برای رسیدن به کمال توحید و تنزیه خداوند است و امامان(ع) بدا را چنین معنا کرده‌اند که آن ناشی از جهل نیست بلکه تغییر اراده و مشیّت خدا از روی علم است: امام صادق‌(ع) فرمود: "خدا هر چه را بخواهد پیش می‌اندازد و هر چه را بخواهد مؤخر می‌کند و هرچه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد اثبات می‌کند و کتاب ما در نزد اوست‌ و فرمود‌: هر چیزی‌ را که خدا اراده می‌کند پیش از آن که آن را پدید آورد، در علم او وجود‌ دارد، چیزی بر او آشکار نمی‌شود مگر این که در علم‌ او‌ بوده‌ است، همانا برای خدا از روی جهل آشکار نمی‌شود".
• علما و دانشمندان شیعه نیز به پیروی از امامان خود با قاطعیت تصریح کرده‌اند، منظور از بدا همان تغییر قضای الهی است که در‌ لوح محو و اثبات صورت می‌گیرد و بدا به معنای آشکار شدن پس از جهل هرگز به خدا نسبت داده نمی‌شود.
• شیخ صدوق در تفسیر اعتقاد به بدا می‌گوید: "یهود گفتند که خداوند‌ از‌ کار فارغ شده، ما می‌گوییم: بلکه خدا هر روز در کاری است و هیچ کاری او را از کار دیگر باز نمی‌دارد، او زنده می‌کند و می‌میراند‌ و می‌آفریند‌ و روزی می‌دهد و آنچه را که بخواهد می‌کند و معتقدیم که ﴿﴿يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ﴾﴾"
• بنابراین، با توجه به مضمون روایات بسیاری که برخی‌ از‌ آنها را نقل کردیم و با توجه به‌ تصریحات‌ دانشمندان‌ شیعه، بدا چیزی جز تغییر قضای الهی‌ بدانسان‌ که در آیۀ مربوط به لوح محو و اثبات آمده، نیست و این چیزی است‌ که‌ همۀ مسلمانان به آن اعتقاد‌ دارند‌.

بداء و قضاء و قدر

احتمال بدا در نشانه‌های ظهور

در موضوع علائم ظهور، احادیثی داریم که می‌گویند ممکن است حتّی دربارۀ مهم‌ترین نشانه‌ها هم بدا پیش آید. ابوهاشم جعفری، یار دیرین چندین امام آخر می‌گوید: «كُنَّا عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الرِّضَا ع فَجَرَى ذِكْرُ السُّفْيَانِيِّ وَ مَا جَاءَ فِي الرِّوَايَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع هَلْ يَبْدُو لِلَّهِ فِي الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ يَبْدُوَ لِلَّهِ فِي الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِيعَادِ وَ اللَّهُ لا يُخْلِفُ الْمِيعاد». این حدیث با آنچه در قرآن آمده است که: ﴿﴿ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ﴾﴾ سازگار و موافق است؛ چه آن که حکم محو و اثبات برای همۀ حوادثی که زمان بردارند، عمومیت دارد و این حوادث، عبارت اند از: همۀ آنچه در آسمان‌ها و زمین و ما بین آنها هست .

بداء در موعودنامه

• در لغت به‌معنای ظهور و روشن شدن پس از مخفی بودن چیزی است و اصطلاحا به روشن شدن چیزی پس از مخفی بودن از مردم است؛ بدین‌معنا که خداوند متعال بنابر مصلحتی مسأله‌ای را از زبان پیامبر یا ولی‌ای از اولیای خویش به‌گونه‌ای تبیین می‌کند و سپس در مقام عمل و ظهور و بروز، غیر آن را به مردم نشان می‌دهد. در قرآن آمده است: ﴿﴿يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ﴾﴾؛ خداوند هرچه را بخواهد محو یا ثبت می‌کند در حالی که امّ‌ الکتاب نزد اوست و خود می‌داند عاقبت هر چیزی چیست. و در آیه‌ای دیگر: ﴿﴿وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا﴾﴾؛ بدی‌هایی را خود کسب کرده بودند و برای آن‌ها مخفی بود، برای‌شان نمایان شد.
• و یا: ﴿﴿ثُمَّ بَدَا لَهُم مِّن بَعْدِ مَا رَأَوُاْ الآيَاتِ﴾﴾؛ پس از آن‌که نشانه‌ها را دیدند حقیقت امر بر آن‌ها روشن شد. این ظهور پس از خفا تنها برای انسان رخ می‌دهد و در مورد خداوند متعال ابدا صدق نمی‌کند وگرنه لازمه‌اش این است که خداوند نسبت به آن موضوع، جهل داشته باشد که این امر محالی است. خداوند، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید به همه چیز آگاه و داناست: ﴿﴿إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا﴾﴾، و نسبت به همه چیز -در همه زمان‌ها و مکان‌ها چه حاضر باشند و چه غایب، چه موجود باشند و چه فانی و چه در آینده به وجود بیایند- علم حضوری دارد.قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: ﴿﴿إِنَّ اللَّهَ لاَ يَخْفَی عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء﴾﴾؛ هیچ‌چیزی در آسمان و زمین از[نظر]خداوند متعال مخفی نمی‌شود. از همین‌روست که مسئله بداء و ظاهر کردن آن امر مخفی، به خداوند نسبت داده می‌شود: ﴿﴿وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ﴾﴾ خداوند آن‌چه را گمان نمی‌کردند، برای آن‌ها ظاهر کرد.
• براساس آیه: ﴿﴿إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ﴾﴾؛ خداوند چیزی را که از آن مردمی است دگرگون نکند تا آن مردم خود دگرگون شوند و با استفاده از دیگر آیات و روایات می‌توان چنین برداشت کرد که برخی اعمال حسنه، نظیر: صدقه، احسان به دیگران، صله رحم، نیکی به پدر و مادر، استغفار و توبه، شکر نعمت و ادای حق آن و... سرنوشت شخص را تغییر داده و رزق و عمر و برکت زندگی‌اش را افزایش می‌دهد. همان‌طور که اعمال بد و ناشایست، اثر عکس آن را بر زندگی شخص می‌گذارد.
• پیش از شرح این عبارت که بداء در حقیقت ظاهر شدن چیزهایی است که از ناحیه خداوند متعال برای مردم مخفی و برای خودش مشخص بود، لازم است یادآور شویم که خداوند متعال بنابر آیات قرآن دو لوح دارد:

1. لوح محفوظ‍‌: لوحی که آن‌چه در آن نوشته می‌شود؛ پاک نشده و مقدرات آن تغییر نمی‌یابند؛ چرا که مطابق با علم الهی است: ﴿﴿ بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجِيدٌ * فِي لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ﴾﴾؛ بلکه آن قرآن مجیدی است که در لوح محفوظ‍‌ ثبت گردیده است.
2. لوح محو و اثبات: بنابر شرایط‍‌ و سنتی از سنت‌های الهی، سرنوشت شخص یا جریانی به شکلی خاص می‌شود، با از بین رفتن آن سنت‌ها و یا مطرح شدن سنت‌های جدید، سرنوشت آن شخص و یا آن جریان تحت الشعاع سنت‌های جدید قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال بناست که شخص در سن ٢٠ سالگی فوت کند، اما به واسطه صله رحم یا صدقه‌ای که می‌دهد،٣٠ سال به عمرش اضافه می‌شود و تا ٥٠ سالگی زنده می‌ماند و یا به عکس، آن شخص بناست ٥٠ سال عمر کند به واسطه گناه کبیره‌ای خاص ٣٠ سال از عمرش کاسته می‌شود و در ٢٠ سالگی می‌میرد. البته خداوند متعال از اول می‌دانست که بناست اولی ٥٠ سال و دومی ٢٠ سال عمر کند، ولی برای روشن شدن این سنت‌های الهی مطلب به این شکل از زبان پیامبران یا اولیای الهی (ع) بیان می‌شود.

• در قرآن کریم هم آمده است: ﴿﴿يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ﴾﴾ و یا این آیه: ﴿﴿ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ﴾﴾. باتوجه به این دو لوح و مطالبی که تا به حال به آن‌ها پرداختیم، این سؤال به ذهن می‌رسد که: آیا ظهور حضرت مهدی (ع) و نشانه‌هایی که برای آن بیان شده است، در لوح محفوظ‌اند یا محو و اثبات. به عبارت دیگر آیا ممکن است اصلا مسئله‌ای به نام ظهور ایشان تا آخر عمر بشریت و هستی اتفاق نیفتد و یا ظهور بدون تحقق نشانه‌ها رخ دهد یا همه نشانه‌ها باید رخ دهند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت: جز نشانه‌هایی که صراحتا در احادیث به حتمی بودن آن‌ها اشاره شده است، بقیه نشانه‌های ظهور همگی از امور موقوفه به شمار می‌روند، چنان‌که بزرگانی مانند شیخ مفید، شیخ صدوق و شیخ طوسی بدان تصریح کرده‌اند. بدین‌معنا که به‌جز نشانه‌های حتمی ظهور بقیه آن‌ها بنابر مشیت و اراده الهی ممکن است دچار تغییر و تبدیل، تقدم و یا تأخر شوند. به عبارت دیگر آن‌ها از جمله امور لوح محو و اثبات به حساب می‌آیند و ممکن است با تغییر و تبدیل در شرایط‍‌ آن‌ها و عوض شدن علل رخ دادن آن‌ها به گونه دیگری پدید آیند و یا اصلا رخ ندهند. البته بسیاری از رویدادهایی که در احادیث ما به آن‌ها اشاره شده است تاکنون اتفاق افتاده‌اند و دچار بداء در اصل تحقق خویش نشده‌اند.
• مثلا اگر در حدیث به نزول بلایی (مشروط‍‌) اشاره شده باشد به واسطه توسل و استغفار مؤمنان و مسلمانان ممکن است در نزول آن تأخیر رخ دهد و یا اصلا چنین بلایی به جهت عظمت عمل صالح ایشان نازل نشود و یا این‌که با برخی اعمال صالح و یا ناصالح، ظهور حضرت را دچار تعجیل یا تأخیر کنند.
• شاید بتوان علت بیان چنین اخباری را این دانست که اگر مسأله به این شکل تبیین نمی‌شد، مؤمنان هم از احتمال حدوث آن حادثه باخبر نمی‌شدند و بدان مبتلا می‌گشتند، اما پس از صدور حدیث از ناحیه معصوم (ع) و آگاه شدن مؤمنان و مسلمانان از آن، با دعا و توسل و استغفار از پدید آمدن چنان حادثه ناگواری ممانعت به عمل آورند و یا سبب حدوث اتفاقی خوشایند شوند. البته فراموش نکنیم که عکس این مطلب هم کاملا صادق است، به این معنا که شخص معصوم (ع) با اعلام نزول بلا و علت آن، حجت را بر مردم تمام می‌کنند که شما باوجود آن‌که می‌توانستید، آن بلا را از خویش دفع نکردید، یا فلان خیر را به سوی خویش جلب ننمودید و از همین‌روست که روایت شده است: خداوند متعال، به چیزی مثل بداء عبادت نشده است.
• ظهور حضرت حجت (ع) از اموری است که در اسلام نسبت به آن‌ها به شدت تأکید شده و در حتمیت آن ذره‌ای شک و شبهه وجود ندارد. در آیاتی نظیر آیه ٥٥ سوره نور خداوند متعال به مؤمنان وعده داده است که فرمانروایان زمین گردند و بر آن سیطره یابند که چنین واقعه‌ای در تمام طول تاریخ تاکنون اتفاق نیفتاده است و از آن‌جا که ﴿﴿إِنَّ اللَّهَ لاَ يُخْلِفُ الْمِيعَادَ﴾﴾ و خداوند در وعده خویش تخلف نمی‌کند، در آینده‌ای دور یا نزدیک حتما چنین اتفاقی خواهد افتاد ان شاء الله... .
• علاوه بر این‌که در موارد بسیاری رسول مکرم اسلام (ص) و معصومین (ع) شدیدا تأکید نموده‌اند که: حتی اگر از عمر هستی بیش از یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن‌قدر این روز را طولانی می‌کند که حضرت مهدی (ع) ظهور کرده و جهان را مملو از قسط‍‌ و عدالت گرداند.

پرسش‌های وابسته

• مراد از بداء در علایم حتمی الوقوع چیست و آیا با حتمی بودن علایم منافات ندارد؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• آرماگدون
• بحران معنویت
• پارکلیت
• جیش الغضب
• حکومت امام زمان (ع)
• خروج جنبنده‌ای از زمین
• خروج سفیانی
• خروج منبعث سوم
• رجعت
• رویارویی امام مهدی (ع) با جاهلان
• سوشیانس
• سوشینت
• صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان
• ظهور امام مهدی (ع)
• ظهور دجال
• ظهور منجی بزرگ بشر
• فارقلیط
• ماشیح
• موعودباوری
• میتریا
• ندای آسمانی
• نزول عیسی (ع)
• نشانه‌ها و رخدادهای مهم آخر الزمان
• نشانه‌های ظهور
• وقوع اختلاف‌ها و درگیری‌های بسیار
• وقوع مصائب
• هجوم یأجوج و مأجوج
• هوشیدر
• هوشیدرماه
• ابدال
• ابر رام
• ابر سخت
• ابراهیم بن ادریس
• ابراهیم بن محمد تبریزی
• ابراهیم بن محمد همدانی
• ابراهیم بن مهزیار اهوازی
• ابروهای حضرت
• ابقع
• ابن ابی العزاقر
• ابن ابی زینب
• ابن الحسین
• ابن انباری
• ابن بابویه
• ابن جنید
• ابن حسام
• ابن حوشب
• ابن خلدون
• ابن شاذان
• ابن متیل
• ابن مغازلی
• ابن یمین
• ابو ابراهیم
• ابو اسحاق ابو عبیده ثقفی
• ابو الادیان
• ابو الحسن
• ابو الدنیا
• ابو العنبس
• ابو القاسم حسن بن احمد
• ابو القاسم
• ابو بکر بغدادی
• ابو جعفر
• ابو حامد عمران بن مفلس
• ابو دجانه انصاری
• ابو دلف کاتب
• ابو سهل نوبختی
• ابو صالح
• ابو عبد الله بزوفری
• ابو عبد الله
• ابو علی حجدر
• ابو غالب
• ابو محمد حسین بن ابراهیم
• ابو محمد
• ابو هاشم جعفری
• اثبات الوصیه
• اثبات امامت حضرت
• اثبات وجود مهدی
• اثنی عشری
• احبشیه
• احجار الزیت
• احسان
• احکام جدید
• احمد الکاتب
• احمد امین مصری
• احمد بن ابراهیم
• احمد بن اسحاق اشعری
• احمد بن عبد الله هاشمی
• احمد بن محمد زجورجی
• احمد بن هلال
• احمد
• احمدیه
• احیای سنت محمدی
• اخباریه
• اخلاق حضرت
• اخنس
• اخیار
• ادعای ارتباط با حضرت
• ادعای مهدویت
• ادعای نیابت
• ادعیه امام زمان
• اذاعه
• اذن سامعه
• اربعینیات درباره حضرت
• ارتباط با حضرت
• ارشاد
• ارمینیه
• ارنون
• ازد
• ازدواج حضرت
• اسامی حضرت در کتب ادیان
• اسب حضرت
• استخاره امام زمان
• استخلاف
• استضعاف
• استغاثه به حضرت مهدی
• استکبار جهانی و مهدی‌باوری
• اسحاق احمر
• اسحاق بن اسماعیل
• اسحاق بن یعقوب
• اسدی
• اسراء
• اسرافیل
• اسکافی
• اسم اصلی حضرت
• اسم حضرت
• اسماعیل بن جعفر الصادق
• اسماعیل بن صادق
• اسماعیل بن علی
• اسماعیل بن موسی بن جعفر
• اسماعیلیه
• اشتراط الساعه
• اشعیا
• اصحاب حضرت
• اصحاب طالوت
• اصحاب کهف
• اصل
• اصهب
• اعاجم
• اعتقاد به منجی
• اعتقاد به مهدی
• اعلام الوری
• اعلام ظهور
• اعیان الشیعه
• افضل الاعمال
• افیق
• اقامتگاه حضرت
• اقتصاد در عصر ظهور
• اقلیت‌ها در حکومت حضرت
• البیعه لله
• الر
• الغیبه
• الفصول العشره فی الغیبه
• المهدی
• الواح موسی
• الیاس
• ام ایمن
• ام خالد
• ام محمد
• امام زمان
• امام مهدی (ع)
• امامیه
• امان زمین
• امت امت
• امت معدوده
• امر به منکر
• امر ناگهانی
• امکان رجعت
• امن یجیب
• امنیت پس از ظهور
• امنیت پیش از ظهور
• امیر الامره
• امیر المومنین
• انا انزلنا
• انتظار در مسیحیت
• انتظار فرج
• انتظار مثبت
• انتظار منفی
• انتظار و بهداشت روان
• انتظار و صهیونیسم
• انتظار
• انجیل و بشارت موعود
• اندام حضرت
• انصار حضرت
• انطاکیه
• انکار حضرت
• انگشتر سلیمان
• انگشتری حضرت
• انوری
• اوپانیشاد
• اوتاد
• اوقات مخصوص حضرت
• اوقات و حالات دعا برای حضرت
• اوقیدمو
• اولین برنامه حضرت
• اولین پرچم
• اولین جنگ حضرت
• اولین خطبه حضرت
• اولین دادگاه پس از ظهور
• اولین رجعت‌کننده
• اولین سپاه حضرت
• اولین کشتار
• اولین مدعی نیابت
• اولین نایب خاص
• اهداف نیابت
• اهل سنت و مهدی
• اهل کتاب
• اهلی شیرازی
• ایام الله
• ایدی
• ایرانیان
• ایزدشناس
• ایزدنشان
• ایستاده
• ایلیا
• ایوب بن نوح
• آتش و دود
• آثار انتظار
• آثار حضرت
• آثار دعای فرج
• آثار ظهور
• آخر الزمان
• آخرین دولت
• آخرین دیدار عمومی حضرت
• آداب ملاقات با حضرت
• آدینه
• آرماگدون
• آزمون غیبت
• آزمون یاران حضرت
• آس
• آسیب‌شناسی تربیتی مهدویت
• آشوب‌های جهانی
• آل اعین
• آمادگی برای غیبت
• آینده جهان و نظریه‌پردازان
• آیین جدید
• باب الله
• باب غیبت
• باب لد
• باب
• بابا فغانی شیرازی
• بابیه
• باد زرد
• باد سرخ
• باد سیاه
• باران بی‌موقع
• باران‌های فراوان
• بازرگانی در عصر ظهور
• بازوی حضرت
• باسط
• باسک
• باقریه
• باقطانی
• بانوی کنیزان
• باهله
• بتریه
• بحر العلوم
• بخش دوم:برشمردن دعاها و زیارات مربوط به امام عصر
• بخشش حضرت
• بداء
• بدر
• براق
• برکت در عصر ظهور
• برهان الله
• برهان
• بشر بن سلیمان
• بشقاب‌ پرنده
• بشیریه
• بصره
• بطن ارزق
• بغداد
• بغوطه
• بقیه الانبیاء
• بقیه الله
• بکمینابدو
• بلد الامین
• بنده یزدان
• بنی اصفر
• بنی شیبه
• بنی ضبه
• بنی قنطوره
• بنی هاشم
• بنیان‌گذار بهاییت
• بواسیر
• بهاییه
• بهداشت در عصر ظهور
• بهرام
• بیت الحمد
• بیت المقدس
• بیداء
• بیر معطله
• بیعت
• بی‌نیازی در عصر ظهور
• بیوح
• پاتیکل
• پایان تاریخ
• پایان حکومت حضرت
• پدر حضرت
• پرچم پیامبر
• پرچم پیش از قیام
• پرچم زرد
• پرچم سبز
• پرچم سفید
• پرچم سیاه
• پرچم قیام
• پرچم هدایت
• پروژه بولیمود
• پرویز
• پسر انسان
• پنج سالگی حضرت
• پیراهن حضرت ادم
• پیراهن حضرت
• پیروان ادیان
• پیشانی حضرت
• پیشگویی ارماگدون
• پیشگویی غیبت
• پیشگویی ولادت حضرت
• پیشگویی‌های کتاب مقدس
• پیشگویی‌های نوستر اداموس
• پیشگویی‌های واقع شده
• تابوت سکینه
• تابوت موسی
• تادیب
• تالی کتاب الله
• تالی
• تالیف قلوب
• تایید
• تجدید دین
• تخت سلیمان
• تخریب مساجد
• تخریب مسجد الاقصی
• تداوم امامت
• تذکره
• تردید در حضرت
• ترس حضرت
• ترس
• تسبیح حضرت
• تشرف
• تقیه
• تکریم اماکن منسوب به حضرت
• تکریم ایمه از حضرت
• تکریم پیامبر از حضرت
• تکریم نام حضرت
• تمارین
• تمام
• تمنیحا
• تناثر نجوم
• تورات و بشارت موعود
• توسل به حضرت
• توقیت
• توقیع ابتدایی
• توقیع اسحاق بن یعقوب
• توقیع
• تهران در اخر الزمان
• ثایر
• ثویه
• جابر
• جابلسا
• جابلقا
• جابیه
• جارودیه
• جاماسب‌نامه
• جامعه
• جاموس
• جبرییل
• جبیر بن خابور
• جده
• جذام
• جزیره خضراء
• جزیه
• جعفر کذاب
• جعفر
• جعفریه
• جفر
• جمادی
• جمعه
• جمکران
• جموداندیشان
• جن
• جنب
• جنگ و کشتار
• جوار الکنس
• جوانان
• جویای تبریزی
• جهان‌گشایی امام
• جهانی‌سازی حضرت
• جهینه
• جیحون
• جیش الغضب
• چراغ مخفی
• چشمان حضرت
• چهارمین نایب خاص
• چهره‌شناسی حضرت
• چهل روز قبل از قیامت
• چهل
• چهل‌روزگی حضرت
• حاجز بن یزید
• حارث بن حارث
• حاشر
• حافظ شیرازی
• حبابه والبیه
• حبه
• حج در اخر الزمان
• حج کردن به نیابت حضرت
• حج و مهدی
• حجاب
• حجاز
• حجت پنهان
• حجت ظاهر
• حجت
• حجتیه
• حجر الاسود
• حجه الله
• حجی نبی
• حدیثه
• حذیفه بن یمان
• حرب و قیس
• حرز حضرت
• حرستا
• حزقیال نبی
• حزین لاهیجی
• حسن بن حسین عسکری
• حسن بن علی وجناء
• حسن بن قاسم بن علا
• حسن بن مثله
• حسن بن محبوب
• حسن خالص
• حسین بن الحسن العلوی
• حسین بن روح
• حسین و مهدی
• حصینه
• حضرت شوونیه
• حق
• حقوق حضرت بر شیعیان
• حکم داود
• حکومت اسلامی در غیبت کبری
• حکومت واحد جهانی
• حکیمه
• حلاج
• حمد و حامد
• حملاها
• حمیری قمی
• حیره
• خاتم الایمه
• خاتم الایمه
• خازن
• خاقانی
• خاک‌سپاری حضرت
• خال حضرت
• خاندان نوبختی
• خبر ولادت حضرت
• ختم وصایت
• ختنه
• خجسته
• خداشناس
• خدمت به حضرت
• خراسان
• خروج دجال
• خروج سفیانی
• خروج یاجوج و ماجوج
• خروج یمنی
• خزیمه
• خسرو
• خسف بیداء
• خسف
• خسوف و کسوف
• خشک شدن نیل
• خضر
• خطبه امام سجاد
• خطبه‌های حضرت
• خلف صالح
• خلفای دوران غیبت صغری
• خلفای عباسی
• خلوت حضرت
• خلیفه الاتقیاء
• خلیفه الله
• خلیل
• خماهن
• خمط
• خنس
• خواب مخزومی
• خواجوی کرمانی
• خورشید پشت ابر
• خورشید و ماه
• خون‌خواهی حسین
• خیر الفوارس
• دابه الارض
• دادتگ
• داعی
• دام‌پروری در عصر ظهور
• دانش حضرت
• دانش در عصر ظهور
• دانشمندان اخر الزمان
• دانیال
• داوری حضرت
• دجال
• دروازه اصطخر
• دروزی
• دریاچه طبریه
• دزدان کعبه
• دست بر سر گذاردن
• دست حضرت
• دشواری انتظار
• دعا برای امام زمان
• دعا برای سلامتی حضرت
• دعا برای فرج
• دعاهایی که در ارتباط غیرمستقیم با حضرت است
• دعاهایی که در مورد خود حضرت است
• دعای افتتاح
• دعای جدید
• دعای حضرت برای شیعیان
• دعای حضرت مهدی
• دعای سمات
• دعای صلوات
• دعای عبرات
• دعای عهد
• دعای غریق
• دعای غیبت
• دعای فرج
• دعای قنوت
• دعای ندبه
• دعای نور
• دعبل خزاعی
• دلدل
• دمنسیان
• دندان حضرت
• دو خون
• دو غیبت
• دوازده امام
• دوران حیرت
• دوشنبه
• دولت کریمه
• دومین نایب خاص
• دید
• دین اینده جهان
• دین جدید
• دین‌داری در عصر غیبت
• دین‌فروشی
• ذو السویقتین
• ذو الفقار
• ذو القرنین
• ذی حجه
• ذی طوی
• ذی قعده
• راحت‌طلبان
• راضی بالله
• راویان احادیث مهدی از اهل سنت
• راویان احادیث مهدی از صحابه
• راه اثبات نیابت
• راهنما
• رایقه
• رب الارض
• ربا
• ربیع
• رجب
• رجعت امامان
• رجعت پیامبران
• رجعت در ادعیه و زیارات
• رجعت در امت‌های پیشین
• رجعت در روایات
• رجعت در قران
• رجعت زنان
• رجعت و اندیشمندان
• رجعت
• رجعت‌کنندگان
• رجل
• رحبه
• رشوه
• رشیق
• رضوی
• رفاه در عصر ظهور
• رفتار امام با دشمنان
• رفقا
• رقعه حاجت
• رکن و مقام
• رمضان
• رمیله
• رنگ چهره حضرت
• روح القدس
• روز قیام
• روزها در عصر حضرت
• رومیان
• رونی
• رویای نرجس
• ری
• ریحانه
• ریزش و رویش
• ریگ ودا
• زاهره
• زبور
• زبیده
• زرتشت و بشارت موعود
• زره پیامبر
• زکریا
• زلزله
• زمامداران اخر الزمان
• زمان ظهور
• زمانی بیاید
• زمینه‌سازان ظهور
• زمینه‌سازی غیبت
• زنان اخر الزمان
• زنان در دوران ظهور
• زنان در غیبت صغری
• زنج
• زند افریس
• زند
• زندیق
• زوراء
• زهد حضرت
• زیات
• زیارت ال یاسین
• زیارت امام زمان
• زیارت جامعه
• زیارت عاشورا
• زیارت مادر حضرت
• زیارت ناحیه مقدسه
• زیدیه
• زیور بیت المقدس
• ساعت مخصوص حضرت
• ساعه
• سال فرد
• سامرا
• سباییه
• سبیکه
• سبیل
• ستاره دنباله‌دار
• سجده حضرت
• سحاب
• سخاوت حضرت
• سدره المنتهی
• سرخی اسمان
• سرداب سامرا
• سردابیه
• سرگذشت نرجس
• سرمه در چشم
• سرور اهل بهشت
• سروش ایزد
• سطیح کاهن
• سعیده
• سفط
• سفیانی
• سلاح حضرت
• سلاح یاران حضرت
• سلار
• سلام بر حضرت
• سلطان مامول
• سلمان فارسی
• سمات
• سمان
• سمری
• سمیه
• سن حضرت هنگام ظهور
• سنا
• سنایی
• سنت جدید
• سند دعای ندبه
• سنگ موسی
• سنوسی
• سوار بر ابر
• سوره کهف
• سوسن
• سوشیانس
• سومین نایب خاص
• سه جور استخاره امده است
• سهم امام
• سیحون
• سید بن طاووس
• سید حسنی
• سید خراسانی
• سید شمس الدین
• سید هاشمی
• سید
• سیره حضرت
• سیصد و سیزده
• سیف
• سیما
• سیمای دوران ظهور
• شاخص‌های دینداری
• شادمانی جهان از ظهور
• شاکمونی
• شام
• شاهدان ولادت حضرت
• شب جمعه
• شباهت حضرت
• شجاعت حضرت
• شرعه التسمیه
• شروسی
• شرید
• شریعی
• شعار پرچم قیام
• شعار یاران حضرت
• شعبان
• شعر مهدوی
• شعیب بن صالح
• شفاعت حضرت
• شکر امام
• شلمغانی
• شماطیل
• شمایل حضرت
• شمشیرهای اسمانی
• شمعون
• شنوءه
• شواذ ال محمد
• شوال
• شورش بر حضرت
• شوق دیدار
• شهاب ثاقب
• شهادت در رکاب حضرت
• شهادت کنیزان به رویت حضرت
• شهادت وکلا به رویت حضرت
• شیخ الاوصیاء
• شیصبانی
• شیطان
• شیعه در عصر ظهور
• شیعه و مهدی
• شیلو
• شیوه حکومت حضرت
• صاحب الامر
• صاحب الدار
• صاحب الدوله الزهراء
• صاحب الرجعه
• صاحب الزمان
• صاحب السیف
• صاحب العصر
• صاحب الغیبه
• صاحب الناحیه
• صاحب سرداب
• صاحب کره البیضاء
• صاحب
• صاعقه
• صافیه
• صالح
• صاید بن صید
• صایدیه
• صبح مسفر
• صبر بر غیبت
• صبر حضرت
• صحاح
• صدای زمینی
• صدق
• صدقه
• صدوق
• صراط
• صفر
• صفنیا
• صلوات
• صله با حضرت
• صمصام الاکبر
• صندل
• صورت حضرت
• صورتی در خورشید
• صورتی در ماه
• صهیونیسم مسیحی
• صیاح
• صیانه ماشطه
• صیحه اسمانی
• صیقل
• ضحی
• ضیاء
• طاعون
• طاغوت
• طالب التراث
• طالب املی
• طالب
• طالقان
• طلوع خورشید از مغرب
• طلوم
• طوسی
• طول عمر حضرت
• طی الارض
• ظریف
• ظهور
• عاشورا و انتظار
• عاشورا
• عاق والدین
• عاقبه الدار
• عالم
• عاموس نبی
• عباس فاطمی
• عبای حضرت
• عبد الله بن شریک عامری
• عبد الله بن شریک
• عبد الله بن صالح
• عبد الله بن عباس علوی
• عبد الله
• عبقری الحسان
• عثمان بن سعید
• عجله‌کنندگان
• عدالت مهدی
• عدل
• عذاب ادنی
• عرب
• عرض اعمال
• عرض حاجت به حضرت
• عرفات
• عرق و علق
• عریضه به حضرت
• عریضه‌نویسی
• عزاقریه
• عزه
• عسکر
• عسکری
• عسکریه
• عصای موسی
• عصایب
• عصر امام خمینی
• عصر
• عطار نیشابوری
• عطر حضرت
• عطسه
• عقل
• عقید
• عقیقه حضرت
• علامه حلی
• علت غیبت
• علم مصبوب
• علم منصوب
• علی بن ابراهیم بن مهزیار
• علی بن بلال
• علی بن زیاد
• علی بن عاصم کوفی
• علی بن فاضل مازندرانی
• علی بن فرات
• علی بن محمد سمری
• علی بن مطهر
• علی بن مهزیار
• عمامه حضرت
• عمانی
• عمر بن زید
• عمرو الاهوازی
• عمری
• عناطیس
• عنصری بلخی
• عوف سلمی
• عهد عتیق
• عیسی
• عیسی بن مهدی جواهری
• عین
• غار انطاکیه
• غار ثور
• غانم
• غایب
• غایه الطالبین
• غایه القصوی
• غرب و اخر الزمان
• غرب و مهدویت
• غربت حضرت
• غرقد
• غریم
• غضباء
• غلام
• غنی
• غوث الفقرا
• غوث
• غوطه
• غیب
• غیبت شانیه
• غیبت صغری
• غیبت کبری
• غیبت
• فارس الحجاز
• فارس
• فاضل
• فایده امام غایب
• فایده حضرت
• فایده غیبت
• فتح
• فترت
• فتن و ملاحم
• فتنه سرا
• فتنه فلسطین
• فتنه
• فجر
• فرات
• فراگیر شدن ظلم
• فراید السمطین
• فرج الاعظم
• فرج المومنین
• فرج
• فرخنده
• فردوس الاکبر
• فرزندان حضرت
• فرزندان مهدوی
• فرشتگان
• فرقه
• فرقه‌گرایی
• فرماندهان سپاه حضرت
• فرود امدن عیسی
• فضل بن شاذان
• فضل بن یحیی
• فضیلت انتظار
• فطحیه
• فطرت و مهدویت
• فقیه
• فقیهان
• فلان
• فلسفه انتظار
• فلسفه غیبت
• فواید الشمسیه
• فوتوریسم
• فیذموا
• فیروز
• فیض کاشانی
• قابض
• قابله حضرت
• قاتل الکفره
• قادیانی
• قاسم انوار
• قاسم بن علاء
• قاسم بن علی
• قاطع
• قانون ارث
• قاهر بالله
• قایم الزمان
• قایم
• قبیله کلب
• قتاد
• قتل نفس زکیه
• قد حضرت
• قدر
• قدرت حضرت
• قذف
• قرامطه
• قران و بشارت موعود
• قران
• قرقیسیا
• قریش
• قزوین
• قسط
• قسطنطنیه
• قشری‌گری
• قصیده ابن عرندس
• قضای جدید
• قطایع
• قطب
• قطران تبریزی
• قطع رحم
• قطوانی
• قم
• قنواء
• قوه
• قیام با شمشیر
• قیامت
• قیس
• قیم الزمان
• کار
• کارگزاران حکومت مهدی
• کاسر عینه
• کاشف الغطاء
• کافور بن ابراهیم
• کافور
• کافی
• کامل بن ابراهیم
• کامل سلیمان
• کبریت احمر
• کتاب جدید
• کتاب حضرت
• کتابنامه دعای ندبه
• کتابنامه رجعت
• کتاب‌های غیبت
• کذاب مفتر
• کرخ
• کرعه
• کسادی
• کسروی
• کسوف
• کشاورزی در عصر ظهور
• کشته شدن شیطان
• کشف الغمه
• کشف هیکل
• کف دست
• کفایه الاثر
• کفش حضرت
• کلمه الحق
• کلینی
• کمال الدین و تمام النعمه
• کمال
• کمالات در عصر ظهور
• کمبود باران
• کمسلیما
• کنگره
• کنیز اذری
• کنیه حضرت
• کوفه
• کوکما
• کهیعص
• کیسانیه
• کیقباد دوم
• گات‌ها
• گرسنگی
• گریه کردن برای حضرت
• گل نرگس
• گنج‌های نهفته
• گونه حضرت
• لا اله الا الله
• لسان الصدق
• لطف وجود حضرت
• لقب حضرت
• لندیطارا
• [[لواء اعظم
• لوح فاطمه
• لوح محو و اثبات
• ما منا الا مقتول
• ماء معین
• مادر حضرت
• ماریه
• ماشع
• مالک اشتر
• مامور
• مامول
• مایده
• مبدا الایات
• مبلی السرایر
• متشحط
• متمهدی
• مثلث الهی
• مثلث برمودا
• مجازی بالاعمال
• مجالس المومنین
• مجالس حضرت
• مجلسی
• محاسن حضرت
• محاضیر
• محبت حضرت
• محبوب کردن حضرت
• محجه
• محرم
• محسن
• محل ظهور حضرت
• محمد بن ابراهیم بن مهزیار
• محمد بن احمد قطان
• محمد بن ادریس
• محمد بن ایوب بن نوح
• محمد بن بشیر
• محمد بن جعفر اسدی
• محمد بن حسن صیرفی
• محمد بن شاذان بن نعیم
• محمد بن عبد الله محض
• محمد بن عثمان
• محمد بن علی بن بلال
• محمد بن فضل موصلی
• محمد بن نصیر نمیری
• محمد بن نفیس
• محمد حنفیه
• محمد
• محمد،علی و حسن
• محمدیه
• مخالفان حضرت
• مخبر بما یعلن
• مخفی بودن ولادت
• مد هامتان
• مدبر
• مدت حکومت حضرت
• مدعیان مهدویت
• مدعیان نیابت
• مدینه فاضله مهدی
• مدینه
• مرابطه
• مراقبه
• مربوع
• مرجیه
• مردان اخر الزمان
• مردی از قم
• مرکز بیت المال در عصر ظهور
• مرکز حکومت حضرت
• مرکز قضاوت حضرت
• مرگ جاهلیت
• مرگ حضرت
• مرگ سرخ
• مرگ سفید
• مرگ ناگهانی
• مروانی
• مروزی
• مریم
• مزامله
• مسبحات
• مستضعفین
• مستنصر
• مسجد الحرام
• مسجد النبی
• مسجد براثا
• مسجد جمکران
• مسجد زید
• مسجد سهله
• مسجد صعصعه
• مسجد کوفه
• مسخ
• مسلمیه
• مسیح الزمان
• مسیح دروغین
• مسیح
• مسیحیت سیاسی امریکا
• مسیحیت صهیونیستی
• مسیحیت یهودی
• مشرق
• مشیخه
• مصباح الشدید الضیاء
• مصحف امیر المومنین
• مصحف فاطمه
• مصر در دوران ظهور
• مضطر
• مظهر الفضایح
• [[معتضد بالله
• معتمد بالله
• معجزات حضرت مهدی
• معراج
• معرفت امام
• معمرین
• معنویت پس از ظهور
• معنویت پیش از ظهور
• مغرب
• مغیریه
• مفاسد اخر الزمان
• مفتوحه عنوه
• مفرج اعظم
• مفضل
• مفید
• مقام ابراهیم
• مقام امام زمان
• مقبوله عمر بن حنظله
• مقتدر بالله
• مقتصر
• مقداد
• مقدره
• مقدس اردبیلی
• مقدس‌ماب
• مقنع
• مکان‌های دعا برای حضرت
• مکتفی بالله
• مکه
• ملاحم
• ملاقات‌کنندگان حضرت
• ملاک تعیین نواب
• ملخ سرخ
• ملعون ملعون
• ملیکه
• ممطوره
• ممهدون للمهدی
• من لم یجعل الله له شبیها
• منادی اسمانی
• منافقان
• منان
• منبر سلیمان
• منتظر
• منتظر
• منتظران حقیقی
• منتقم
• منجم یهودی
• منجی اعظم
• منجی
• منصور
• منعم
• موالی خاصه
• موتور
• موسوعه الامام المهدی
• موعود در اقوام و ملل
• موعود یهود
• موعود
• مولی
• مومل
• مومن ال فرعون
• موی حضرت
• مهدویت از دیدگاه اهل سنت
• مهدویت از دیدگاه شیعه
• مهدویت شخصیه
• مهدویت نوعیه
• مهدویت
• مهدی بن محمد
• مهدی در روایات
• مهدی در قران
• مهدی سودانی
• مهدی عباسی
• مهدی موعود
• مهدی و نشانه‌های پیامبران
• مهدی هرعی
• مهدی
• مهدی‌باوری در ادیان
• مهدیه
• مهمید اخر
• میراث پیامبر اکرم
• میراث پیامبران
• میرزا حسین نوری
• میرزا علی محمد باب
• میزان الحق
• میکاییل
• میلخاء
• ناامیدی از ظهور
• ناجی النجار
• ناحیه مقدسه
• ناشناخته بودن حضرت
• ناصبی‌ها
• ناطق
• نافله
• ناقور
• ناووسیه
• نجبا
• نجف
• [[نجم
• نجم الثاقب
• ندای اسمانی
• نرجس
• نسب حضرت
• [[نسیم
• نشانه‌های حتمی ظهور
• نشانه‌های نزدیک ظهور
• نظامی گنجوی
• نعمانی
• نعمت باطن
• نعمت حضرت
• نعمت ظاهر
• نفس زکیه
• نفس
• نقبا
• نماز امام زمان
• نماز بر پیکر پدر
• نماز تسبیح
• نماز جماعت
• نماز جمعه
• نماز حاجت
• نماز عید
• نماز هدیه به حضرت
• نمازگزاران بر پیکر امام عسکری
• نمک در طعام
• نمیریه
• نواب اربعه
• نوبختیه
• نور ال محمد
• نور الاتقیاء
• نور الاصفیاء
• نور الرب
• نور حضرت
• نوروز
• نوستر اداموس
• نهار
• نهج البلاغه و مهدی
• نیابت خاصه
• نیابت عامه
• نیابت
• نیمه شعبان
• نیه الصابرین
• وادی السلام
• وادی یابس
• وارث
• واعظ قزوینی
• واقفه
• واقفیه
• واقیذ
• وتر
• وتر
• وتیره
• وتیره
• وجه
• وشن جوک
• وظایف منتظران
• وظایف نواب خاص
• وقاتون
• وقت ظهور
• وقت معلوم
• وکالت
• وکیلان حضرت
• ولادت حضرت
• ولایت فقیه
• ولایتی‌ها
• ولی الله
• ولی عصر
• ولی نعمت
• وهوه‌ل
• ویژگی یاران حضرت
• ویژگی‌های حضرت
• هادی
• هالیوود و اخر الزمان
• هالیوود و مهدویت
• هدف قیام
• هراوه
• هرج‌ومرج
• هرشا
• هزاره‌گرایی
• هفت تکبیر
• همدان
• همسر حضرت
• هندوها و بشارت موعود
• هوشع نبی
• یا لثارات الحسین
• یاجوج و ماجوج
• یادکرد حضرت
• یاران حضرت
• یاری کردن حضرت
• یاوران حضرت
• ید الباسطه
• یشوعا
• یعسوب الدین
• یعفور
• یعقوب بن منقوش
• یعقوب بن یوسف
• یک‌سوم
• یمانی
• یمن در دوران ظهور
• یمین
• ینابیع الموده
• یوشع بن نون
• یوفولوژی
• یوم الخلاص
• یوم الفتح
• یوییل نبی
• یهود در اخر الزمان
• یهود و مسیح موعود
• یهود و نصاریو مهدویت
• یهودا

منابع

• دیبا، حسین، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵؛
• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر.
• جعفری، یعقوب، بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات، فصلنامه کلام اسلامی، ش ۳۴.
• محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج ۷.
• مجتبی تونه‌ای، موعودنامه.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: