شیطان: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۰: خط ۱۰:


==[[ابلیس]] بارزترین مصداق شیطان==
==[[ابلیس]] بارزترین مصداق شیطان==
*[[ابلیس]] موجودی است که از [[فرمان خدا]]، پس از [[آفرینش آدم]] {{ع}} سر باز زد و از درگاه الهی رانده شد. او پیش از [[آفرینش]] [[آدم]] {{ع}} از مقربّان درگاه الهی بود. [[پادشاهی]] [[آسمان]] و [[زمین]] در [[اختیار]] او بود و گروهی از [[فرشتگان]] در رکابش بودند. [[ابلیس]] در [[عبادت]] بسیار کوشا بود، چنان‌که سابقه او در [[پرستش]] [[خداوند]] شش هزار سال [[روایت]] شده است. [[قرآن کریم]] علت [[نافرمانی]] [[ابلیس]] را [[تکبّر]] بیان می‌کند. او به مصداق ماده [[آفرینش]] خود ([[آتش]]) بر [[آدم]] که از [[خاک]] آفریده شده، [[برتری]] جست. [[خداوند]] به او فرمود:از آن [[مقام]] فرو شو، تو را نرسد که در آن [[جایگاه]] [[تکبّر]] کنی. پس بیرون شو که تو از خوار شدگانی<ref>{{متن قرآن| قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ أَن تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ }}؛ سوره اعراف / ۱۳</ref>. [[امام علی]] {{ع}} [[ابلیس]] را به‌دلیل وجود دو صفت "[[تعصب]]" و "[[تکبر]]" پیشوای متعصبان و مستکبران برمی‌شمرد<ref>نک: سوره خطبه ۲۳۴</ref>. [[خداوند]] کردارهای دراز دامن و تلاش‌های پیگیر او را تنها به خاطر یک لحظه خودبزرگ‌بینی و [[تکبّر]] بیهوده ساخت، درحالی‌که او شش هزار سال خدای خویش را پرستیده بود، آن‌هم دانسته نیست که از سال‌های دنیاست یا از سال‌های [[آخرت]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴</ref>. [[خداوند]] [[شیطان]] را به‌دلیل [[تکبر]] و خودبزرگ‌بینی کوچک و مطرود گرداند. او [[سوگند]] یاد کرد که [[بندگان خدا]] را [[گمراه]] سازد و خطاب به [[خداوند]] گفت:پس به‌سبب آن‌که مرا به [[بیراهه]] افکندی، من هم برای [فریفتن] آنان حتماً بر سر راه راست تو خواهم نشست. آن‌گاه از پیش رو و پشت سرشان و از طرف راست و چپشان بر آن‌ها می‌تازم و بیشترشان را شکرگزار نخواهی یافت<ref>{{متن قرآن|قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ}}؛ سوره اعراف، آیه ۱۶-۱۷</ref>. نقش [[ابلیس]] در [[فریب]] [[حضرت آدم]] {{ع}} و رانده‌شدن او از [[بهشت]]، نقشی برجسته است. [[امام علی]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] ۱۱ بار از [[ابلیس]] یاد می‌کند و افزون بر [[تبیین]] نقش او در سرگذشت [[حضرت آدم]]، در [[خطبه قاصعه]] که طولانی‌ترین [[خطبه]] [[نهج البلاغه]] است، به معرفی و علت [[دشمنی]] او با [[بندگان خدا]] پرداخته است. [[ابلیس]] که [[آدم]] {{ع}} را علت اصلی طرد خود می‌دانست، در صدد [[انتقام]] از او و فرزندانش برآمد و از [[خداوند]] مهلت خواست و [[خداوند]] او را تا [[وقت معلوم]] مهلت داد. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید:[[بندگان خدا]]، از [[دشمن]] [[خدا]] بهراسید که شمایان را به درد خود مبتلا کند و با اغوا و فراخواندنش، شما را به [[هلاکت]] رسانَد و با سواره [[نظام]] و پیادگان خویش بر شما بتازد. [[سوگند]] به جانم که او تیر هلاک و شر بر کمان نهاده و چلّه آن را به نهایت کشیده و از جایگاهی نزدیک و دقیق شما را [[هدف]] قرار داده است؛ و همو گفته است: "پروردگارا، به خاطر آن‌که مرا اغوا کردی، بی‌گمان کردار ناپسند بندگانت را که روی [[زمین]] هستند، در نظرشان می‌آرایم و حتماً همگان را [[گمراه]] خواهم ساخت"<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴</ref>. [[ابلیس]] [[انسان‌ها]] را [[وسوسه]] می‌کند، بی‌آن‌که بتواند تصرفی بر [[آدمیان]] داشته باشد و به [[سرپیچی]] از [[دستور خداوند]] فرامی‌خواند. از این‌رو ترک [[معصیت]] مستلزم [[مبارزه]] و ترک خواهش‌های نفسانی است، که این [[مجاهدت]]، خود موجب [[پاداش الهی]] خواهد بود. [[انسان‌ها]] اگر [[تقوا]] پیشه کنند، می‌توانند از دام [[ابلیس]] و اذنابش [[نجات]] یابند. این [[وعده خداوند]] است: و کسانی که در راه ما کوشیده‌اند، به [[یقین]] راه‌های خود را بر آنان می‌نماییم و در [[حقیقت]]، [[خدا]] با [[نیکوکاران]] است<ref>{{متن قرآن| وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ }}؛ سوره عنکبوت، آیه ۶۹</ref>. از طرفی [[خداوند]] باب [[توبه]] و بازگشت به‌سوی خود را به روی [[انسان]] گشوده است. در [[قرآن کریم]] نیز می‌فرماید: بگو: ای [[بندگان]] من –که بر خویشتن [[زیاده‌روی]] روا داشته‌اید- از [[رحمت خدا]] نومید مشوید. در [[حقیقت]]، [[خدا]] همه [[گناهان]] را می‌آمرزد، که او خود، آمرزنده و مهربان است<ref>{{متن قرآن|قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ }}؛ سوره زمر، آیه ۵۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 73- 74.</ref>.
*[[ابلیس]] موجودی است که از [[فرمان خدا]]، پس از [[آفرینش آدم]] {{ع}} سر باز زد و از درگاه الهی رانده شد. او پیش از [[آفرینش آدم]] {{ع}} از مقربّان درگاه الهی بود. [[پادشاهی]] [[آسمان]] و [[زمین]] در [[اختیار]] او بود و گروهی از [[فرشتگان]] در رکابش بودند. [[ابلیس]] در [[عبادت]] بسیار کوشا بود، چنان‌که سابقه او در [[پرستش]] [[خداوند]] شش هزار سال [[روایت]] شده است. [[قرآن کریم]] علت [[نافرمانی]] [[ابلیس]] را [[تکبّر]] بیان می‌کند. او به مصداق ماده [[آفرینش]] خود ([[آتش]]) بر [[آدم]] که از [[خاک]] آفریده شده، [[برتری]] جست. [[خداوند]] به او فرمود:از آن [[مقام]] فرو شو، تو را نرسد که در آن [[جایگاه]] [[تکبّر]] کنی. پس بیرون شو که تو از خوار شدگانی<ref>{{متن قرآن| قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ أَن تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ }}؛ سوره اعراف / ۱۳</ref>. [[امام علی]] {{ع}} [[ابلیس]] را به‌دلیل وجود دو صفت "[[تعصب]]" و "[[تکبر]]" پیشوای متعصبان و مستکبران برمی‌شمرد<ref>نک: سوره خطبه ۲۳۴</ref>. [[خداوند]] کردارهای دراز دامن و تلاش‌های پیگیر او را تنها به خاطر یک لحظه خودبزرگ‌بینی و [[تکبّر]] بیهوده ساخت، درحالی‌که او شش هزار سال خدای خویش را پرستیده بود، آن‌هم دانسته نیست که از سال‌های دنیاست یا از سال‌های [[آخرت]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴</ref>. [[خداوند]] شیطان را به‌دلیل [[تکبر]] و خودبزرگ‌بینی کوچک و مطرود گرداند. او [[سوگند]] یاد کرد که [[بندگان خدا]] را [[گمراه]] سازد و خطاب به [[خداوند]] گفت:پس به‌سبب آن‌که مرا به [[بیراهه]] افکندی، من هم برای [فریفتن] آنان حتماً بر سر راه راست تو خواهم نشست. آن‌گاه از پیش رو و پشت سرشان و از طرف راست و چپشان بر آن‌ها می‌تازم و بیشترشان را شکرگزار نخواهی یافت<ref>{{متن قرآن|قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ}}؛ سوره اعراف، آیه ۱۶-۱۷</ref>. نقش [[ابلیس]] در [[فریب]] [[حضرت آدم]] {{ع}} و رانده‌شدن او از [[بهشت]]، نقشی برجسته است. [[امام علی]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] ۱۱ بار از [[ابلیس]] یاد می‌کند و افزون بر [[تبیین]] نقش او در سرگذشت [[حضرت آدم]]، در [[خطبه قاصعه]] که طولانی‌ترین [[خطبه]] [[نهج البلاغه]] است، به معرفی و علت [[دشمنی]] او با [[بندگان خدا]] پرداخته است. [[ابلیس]] که [[آدم]] {{ع}} را علت اصلی طرد خود می‌دانست، در صدد [[انتقام]] از او و فرزندانش برآمد و از [[خداوند]] مهلت خواست و [[خداوند]] او را تا [[وقت معلوم]] مهلت داد. [[امام علی]] {{ع}} می‌فرماید:[[بندگان خدا]]، از [[دشمن]] [[خدا]] بهراسید که شمایان را به درد خود مبتلا کند و با اغوا و فراخواندنش، شما را به [[هلاکت]] رسانَد و با سواره [[نظام]] و پیادگان خویش بر شما بتازد. [[سوگند]] به جانم که او تیر هلاک و شر بر کمان نهاده و چلّه آن را به نهایت کشیده و از جایگاهی نزدیک و دقیق شما را [[هدف]] قرار داده است؛ و همو گفته است: "پروردگارا، به خاطر آن‌که مرا اغوا کردی، بی‌گمان کردار ناپسند بندگانت را که روی [[زمین]] هستند، در نظرشان می‌آرایم و حتماً همگان را [[گمراه]] خواهم ساخت"<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴</ref>. [[ابلیس]] [[انسان‌ها]] را [[وسوسه]] می‌کند، بی‌آن‌که بتواند تصرفی بر [[آدمیان]] داشته باشد و به [[سرپیچی]] از [[دستور خداوند]] فرامی‌خواند. از این‌رو ترک [[معصیت]] مستلزم [[مبارزه]] و ترک خواهش‌های نفسانی است، که این [[مجاهدت]]، خود موجب [[پاداش الهی]] خواهد بود. [[انسان‌ها]] اگر [[تقوا]] پیشه کنند، می‌توانند از دام [[ابلیس]] و اذنابش [[نجات]] یابند. این [[وعده خداوند]] است: و کسانی که در راه ما کوشیده‌اند، به [[یقین]] راه‌های خود را بر آنان می‌نماییم و در [[حقیقت]]، [[خدا]] با [[نیکوکاران]] است<ref>{{متن قرآن| وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ }}؛ سوره عنکبوت، آیه ۶۹</ref>. از طرفی [[خداوند]] باب [[توبه]] و بازگشت به‌سوی خود را به روی [[انسان]] گشوده است. در [[قرآن کریم]] نیز می‌فرماید: بگو: ای [[بندگان]] من –که بر خویشتن [[زیاده‌روی]] روا داشته‌اید- از [[رحمت خدا]] نومید مشوید. در [[حقیقت]]، [[خدا]] همه [[گناهان]] را می‌آمرزد، که او خود، آمرزنده و مهربان است<ref>{{متن قرآن|قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ }}؛ سوره زمر، آیه ۵۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 73- 74.</ref>.


==شیطان در آخرالزمان==
==شیطان در آخرالزمان==
*از [[امام صادق]] {{ع}} پرسیدند: این‌که [[خداوند]] به شیطان فرمود: {{متن قرآن|فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}}<ref>سوره حجر، ۳۸.</ref>؛ به تو مهلت داده خواهد شد تا روز معین. این [[وقت معلوم]] چه زمانی خواهد بود؟ فرمود: "آیا پنداشته‌ای این روز، روز [[قیامت]] است‌؟ [[خداوند]] تا روز [[قیام قائم]] ما، به شیطان مهلت داده است. وقتی [[خداوند]] او ([[قائم]]) را [[مبعوث]] می‌کند، حضرت به [[مسجد کوفه]] می‌رود. در آن هنگام شیطان در حالی که با زانوان خود راه می‌رود، به آن‌جا می‌آید و می‌گوید: ای وای بر من از امروز. [[حضرت مهدی]] {{ع}} پیشانی او را می‌گیرد و گردنش را می‌زند و آن هنگام، روز [[وقت معلوم]] است که مهلت شیطان به پایان می‌رسد<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۵۴؛ تفسیر صافی، ج ۱، ص ۹۰۶؛ تفسیر برهان، ج ۲، ص ۳۴۳.</ref>. در جای دیگری می‌خوانیم: [[امام صادق]] {{ع}} در [[تفسیر]] این [[آیه]] فرمود: "[[[[ابلیس]]]] از [[خداوند]] خواست که او را تا [[روز رستاخیز]] مهلت دهد، ولی [[خداوند]] آن را رد کرد و فرمود: تا روز [[وقت معلوم]]، تو از مهلت داده‌شده‌ها هستی، چون روز [[وقت معلوم]] فرارسد، [[[[ابلیس]]]] با تمام پیروانش که از زمان [[خلقت]] [[آدم]] تا آن روز از او [[پیروی]] کرده‌اند، ظاهر می‌شود و آن در آخرین [[رجعت]] [[امیر مؤمنان]] {{ع}} اتفاق می‌افتد". آن‌گاه [[امام صادق]] {{ع}} توضیح می‌دهد که چگونه [[سپاه]] [[[[ابلیس]]]] در سرزمین "روحا" در نزدیکی [[کوفه]] اجتماع می‌کنند و [[اصحاب]] [[امیر المؤمنین]] {{ع}} برای [[نبرد]] با آن‌ها آماده می‌شوند و مهم‌ترین [[جنگ]] [[تاریخ]] بشری در آن روز واقع می‌شود و سرانجام [[سپاهیان]] [[[[ابلیس]]]]، [[شکست]] می‌خورند و خود [[[[ابلیس]]]] پا به فرار می‌گذارد و [[رسول اکرم]] {{صل}} او را دنبال می‌کند و از میان شانه‌هایش یک ضربت کاری وارد می‌کند و او را به [[هلاکت]] می‌رساند. پس از [[هلاکت]] شیطان و پیروانش، دیگر کسی جز [[خدا]] را نمی‌پرستد و هرگز کسی به [[خداوند]] [[شرک]] نمی‌ورزد"<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۴۲؛ تفسیر برهان، ج ۲، ص ۳۴۳؛ الزام الناصب، ج ۲، ص ۳۳۲.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۴۴۳.</ref>.
*از [[امام صادق]] {{ع}} پرسیدند: این‌که [[خداوند]] به شیطان فرمود: {{متن قرآن|فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}}<ref>سوره حجر، ۳۸.</ref>؛ به تو مهلت داده خواهد شد تا روز معین. این [[وقت معلوم]] چه زمانی خواهد بود؟ فرمود: "آیا پنداشته‌ای این روز، روز [[قیامت]] است‌؟ [[خداوند]] تا روز [[قیام قائم]] ما، به شیطان مهلت داده است. وقتی [[خداوند]] او ([[قائم]]) را [[مبعوث]] می‌کند، حضرت به [[مسجد کوفه]] می‌رود. در آن هنگام شیطان در حالی که با زانوان خود راه می‌رود، به آن‌جا می‌آید و می‌گوید: ای وای بر من از امروز. [[حضرت مهدی]] {{ع}} پیشانی او را می‌گیرد و گردنش را می‌زند و آن هنگام، روز [[وقت معلوم]] است که مهلت شیطان به پایان می‌رسد<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۵۴؛ تفسیر صافی، ج ۱، ص ۹۰۶؛ تفسیر برهان، ج ۲، ص ۳۴۳.</ref>. در جای دیگری می‌خوانیم: [[امام صادق]] {{ع}} در [[تفسیر]] این [[آیه]] فرمود: "[[ابلیس]] از [[خداوند]] خواست که او را تا [[روز رستاخیز]] مهلت دهد، ولی [[خداوند]] آن را رد کرد و فرمود: تا روز [[وقت معلوم]]، تو از مهلت داده‌شده‌ها هستی، چون روز [[وقت معلوم]] فرارسد، [[ابلیس]] با تمام پیروانش که از زمان [[خلقت]] [[آدم]] تا آن روز از او [[پیروی]] کرده‌اند، ظاهر می‌شود و آن در آخرین [[رجعت]] [[امیر مؤمنان]] {{ع}} اتفاق می‌افتد". آن‌گاه [[امام صادق]] {{ع}} توضیح می‌دهد که چگونه [[سپاه]] [[ابلیس]] در سرزمین "روحا" در نزدیکی [[کوفه]] اجتماع می‌کنند و [[اصحاب]] [[امیر المؤمنین]] {{ع}} برای [[نبرد]] با آن‌ها آماده می‌شوند و مهم‌ترین [[جنگ]] [[تاریخ]] بشری در آن روز واقع می‌شود و سرانجام [[سپاهیان]] [[ابلیس]]، [[شکست]] می‌خورند و خود [[ابلیس]] پا به فرار می‌گذارد و [[رسول اکرم]] {{صل}} او را دنبال می‌کند و از میان شانه‌هایش یک ضربت کاری وارد می‌کند و او را به [[هلاکت]] می‌رساند. پس از [[هلاکت]] شیطان و پیروانش، دیگر کسی جز [[خدا]] را نمی‌پرستد و هرگز کسی به [[خداوند]] [[شرک]] نمی‌ورزد"<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۴۲؛ تفسیر برهان، ج ۲، ص ۳۴۳؛ الزام الناصب، ج ۲، ص ۳۳۲.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۴۴۳.</ref>.


== پرسش‌های وابسته ==
== پرسش‌های وابسته ==

نسخهٔ ‏۷ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۳:۰۸

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام مهدی(ع) است. "امام مهدی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام مهدی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

ابلیس بارزترین مصداق شیطان

شیطان در آخرالزمان

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. ﴿ قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ أَن تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ ؛ سوره اعراف / ۱۳
  2. نک: سوره خطبه ۲۳۴
  3. نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴
  4. ﴿قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ؛ سوره اعراف، آیه ۱۶-۱۷
  5. نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴
  6. ﴿ وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ ؛ سوره عنکبوت، آیه ۶۹
  7. ﴿قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ؛ سوره زمر، آیه ۵۳
  8. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص 73- 74.
  9. سوره حجر، ۳۸.
  10. بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۵۴؛ تفسیر صافی، ج ۱، ص ۹۰۶؛ تفسیر برهان، ج ۲، ص ۳۴۳.
  11. بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۴۲؛ تفسیر برهان، ج ۲، ص ۳۴۳؛ الزام الناصب، ج ۲، ص ۳۳۲.
  12. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۴۳.