روح القدس

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

روح القدس در قرآن | روح القدس در حدیث | روح القدس در کلام اسلامی | روح القدس در فلسفه اسلامی | روح القدس در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

روح القدس به معنای: نیرویی الهی است که جایگاهی بلندتر از ملائکه دارد و تسدید کننده انبیا و اولیای الهی است.

چیستی روح القدس

• روح القدس عنوانی است که چهار مرتبه در قرآن مجید آمده، گاهی دربارۀ حضرت عیسی (ع) و گاهی دربارۀ پیامبر اسلام (ص) است.
• برای روح القدس دو تفسیر ذکر شده است، یکی فرشتۀ وحی، جبرییل و دیگری نیروی مرموز غیبی خاصّی که با انبیا بوده است. آیۀ مربوط به پیامبر اسلام(ص) با معنای اول تناسب دارد و آیات مربوط به حضرت عیسی(ع) با معنای دوم.

روح القدس منبعی برای علم امام

• یکی از منابع علم امامان (ع)، القای روح القدس است، که آنان را همراهی کرده، حقایق و معارفی را به ایشان القاء می‌کند و لازمه‌اش پرده برداشتن از حقایق غیبی برای آنهاست.
• امامان(ع) به سبب داشتن ملکۀ عصمت در بالاترین مرتبه، از این نیروی غیبی برخوردار بودند؛ به طوری که از آن در هدایت مردم کمک می‌گرفتند. روح القدس عنوانی است که بر کل مسئله علم و سرچشمهٔ علم امام سایه می‌افکند. ثمره تسدید، توفیق و تأییدی که روح القدس به همراه خود دارد، نلغزیدن، به خطا نرفتن و مؤدب شدن به آداب الهی است که همه اینها ریشه در معرفت، علم و رؤیت حقایق و جایگاه آن یعنی روح دارد. براساس آنچه در منابع دینی آمده، بندگان برگزیدۀ خداوند که دارای ضمیری صاف و پیراسته از آلایش‌های مادّی‌اند، گاهی به لطف الهی و از طریق "القاء روح" بر یک رشته حقایق و امور پنهان از حسّ، آگاه می‌گردند.

روایاتی دربارۀ روح القدس

• برخی از روایات بیانگر آن است که روح القدس حقیقتی همراه اهل بیت (ع) بوده است که با آن حقایق بسیاری را درک می‌کرده‌اند مانند:

1. یکی از اصحاب امام صادق (ع) از ایشان سؤال کرد: "آیا شده است که از چیزی سؤال کنند، و علم آن نزد شما نباشد؟" حضرت فرمودند: «گاه چنین بوده است!» راوی عرض کرد: "در این هنگام چه می‌کنید؟" امام فرمودند «روح القدس به ما تلقین می‌کند.»
2. مفضل بن عمر می‌گوید: امام صادق (ع) فرمودند: «روح القدس نمی‌خوابد و غفلت نمی‌کند و لهو و سهو و خطا ندارد و روح القدس ثابت است و امام به واسطه آن شرق و غرب و خشکی و دریای زمین را می‌بیند.» عرض کردم: "فدایت شوم امام می‌تواند آنچه را که در بغداد است با دست بگیرد؟" حضرت فرمودند: «بله تا آنچه را که زیر عرش است می‌تواند.»
3. امام باقر (ع) فرمودند: «امامان(ع) به واسطه روح القدس آنچه را که زیر عرش است تا آنچه را که زیر ستاره ثریا می‌باشد می‌شناسند.»

ویژگی روح القدس در روایات

• ویژگی‌های روح القدس و برخی از نکاتی که می‌توان از این روایات برداشت کرد عبارتند از:

1. اهل بیت (ع) به سبب زندگی عادی نمی‌خواهند همواره از روح القدس و بُعد عالی روحشان استفاده کنند بلکه هنگامی که لازم باشد به آن اشراف پیدا کنند، آن را به کار گرفته و از آن استفاده می‌کنند.
2. برخى از روايات دلالت دارد امام وقتى به امامت مى‌رسد حامل روح القدس مى‌شود ولى از برخى ديگر استفاده مى‌شود پيش از امامت هم داراى چنين "روحى" است مانند روایت فرستاده شدن امیرالمؤمنین (ع) به یمن.
3. این روح همواره همراه امام هست و از او غایب نمی‌شود. و ... .

نتیجه گیری

• با پذیرفتن این مطلب که نتیجۀ روح قدسی، علم و معرفت است و روایاتی نیز بر آن دلالت دارد، باید گفت دو اثر بر این روح قدسی و پاک مترتب است:

1. علم و معرفتی که روح القدس بدون واسطه، آنها را کسب و مزین به آگاهی از آن می‌شود؛ به تعبیر دیگر، به همراه بهره‌مندی از روح القدس این آگاهی‌ها هم برای دریافت کننده روح وجود یافته است.
2. علم و معرفتی که ممکن است واسطه‌هایی الهی در رسیدن و بهره‌مندی روح القدس به آنها نقش داشته باشند؛ مانند وحی و جبرییل یا آگاهی و دانش کامل از حلال و حرام و نقش پیامبر(ص) در آن.

روح القدس در موعودنامه

• بنابر عقیده مفسّران اسلامی، درباره روح القدس دو احتمال وجود دارد:

1. منظور "جبرئیل" است و منظور قرآن از این‌که "خداوند، عیسی (ع) را با روح القدس تأیید فرمود" آن است که خداوند، جبرئیل را مددکار عیسی (ع) قرار داد. اما چرا به "جبرئیل" روح القدس می‌گویند؟ روح است، چون جنبه روحانیت در فرشتگان غلبه دارد و اضافه کردن روح به "القدس" به پاکی و قداستِ این روح اشاره می‌کند.
2. منظور، همان نیروی غیبی است که عیسی (ع) را تأیید می‌کرد و با همان نیروی اسرارآمیز، مردگان را به فرمان خداوند زنده می‌ساخت.

• به‌طور کلی این پدیده، همان امدادهای الهی است که انسان را در انجام عبادت‌ها و کارهای مشکل، یاری می‌رساند و از گناهان بازمی‌دارد. به همین دلیل، درباره برخی شاعران اهل بیت گفته شده است که پس از خواندن اشعارشان، ائمه به آنان می‌فرمودند: "این شعر را روح القدس بر زبان تو دمید و آن‌چه گفتی، به یاری او بود". در قرآن کریم، مکرر از این واژه ترکیبی ذکر به میان آمده که در مورد حضرت عیسی (ع) است. در این‌که چرا در میان پیامبران، حضرت عیسی (ع) به این تشریف اختصاص داده شده، در صورتی که همه انبیاء (ع) به وسیله جبرئیل تأیید شده‌اند، گفته شده، بدین‌سبب که وی از کودکی تا به آخر عمر، در آغوش تأیید جبرئیل بوده است، روح الامین نیز همان جبرئیل است که در آیه ١٩٣ سوره مبارکه شعراء آمده است. مرحوم طبرسی گفته: از این جهت جبرئیل به روح الامین توصیف شده که وی در صفت امانت و عدم تغییر در امانت، دین را زنده می‌دارد و (همچون روح) مایه حیات دین است. و یا بدین‌جهت که فرودآورنده برکات است و ارواح را زنده می‌دارد و یا بدین‌جهت است که او جسمی روحانی می‌باشد. حکیمه خاتون می‌گوید: وقتی امام حسن عسکری (ع) فرزند دلبندش را -پس از تولّد- از من گرفت، در آن حال مرغانی آسمانی بال‌های خود را بر سر آن جناب گسترانیدند. پس حضرت، بزرگ مرغان را آواز داد و فرمود: او را بردار و محافظت کن و هر چهل روز او را به سوی مادرش بازگردان. حکیمه خاتون می‌گوید، گفتم: این مرغ چه بود؟ حضرت فرمود: این روح القدس است.

منابع

منابع

• هاشمی، سید علی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه
• بیابانی اسکوئی، محمد، امامت.
• رضایی اصفهانی، محمد علی، تفسیر قرآن مهر.
• غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی.
• سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه.
• غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید.
• نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی
• بنی‌سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام
• حسینی، سید جواد، خبرهای غیبی در نهج البلاغه
• تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی.
• مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل.
• مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن.
• وکیلی، محمد حسن، علم غیب امام (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)
• آشتیانی، سید جعفر، روح در قرآن و عهدین
• شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن و روایات
• شاکر، محمد تقی، منابع علم امام در قرآن (فصل اول)؛
• میرترابی حسینی، زهرةالسادات، علم لدنی در قرآن و حدیث
• رستمی، محمد زمان، آل‌بویه، طاهره، علم امام.
• نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات.
• اقوام کرباسی، اکبر، مؤمن الطاق.
• عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین
• شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا
• گنجی، حسین، امام‌شناسی.
• شاکر، محمد تقی، قیوم‌زاده، محمود، چیستی روح‌القدس و آثار آن
• حسینی، سید مجتبی، مقامات اولیاء
• مجتبی تونه‌ای، موعودنامه

پرسش‌های وابسته

• رابطه روح یا روح القدس با علم معصوم چیست؟ (پرسش)
• رابطه روح یا روح القدس با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• علم معصوم
• علم غیب معصوم
• روح‌القدس در قرآن؛
• روح‌القدس در حدیث؛
• روح‌القدس در کلام اسلامی؛
• روح‌القدس در حکمت اسلامی؛
• روح‌القدس در عرفان اسلامی.

منبع‌شناسی جامع روح و روح‌القدس

• کتاب‌شناسی روح و روح‌القدس؛
• مقاله‌شناسی روح و روح‌القدس؛
• پایان‌نامه‌شناسی روح و روح‌القدس.

پانویس