برزخ

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

برزخ در قرآن | برزخ در حدیث | برزخ در نهج البلاغه | برزخ در معارف دعا و زیارات | برزخ در کلام اسلامی | برزخ در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل برزخ (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• بنابر آموزه‌های دینی، چون آدمی می‌میرد، روح از کالبد او جدا می‌شود و به عالم برزخ می‌رود و در آن سرای همچنان به حیات خویش ادامه می‌دهد. اگر میت اهل ایمان و نیکی باشد، در عالم برزخ به آسایش و فراخی و نعمت می‌رسد و اگر اهل کفر یا گناه و زشتی باشد، کیفر می‌بیند. زندگی برزخی واسطه‌ای است میان دنیا و آخرت و تا قیامت ادامه دارد. آیات و روایاتی پرشمار به موضوع برزخ پرداخته و از چگونگی زندگی برزخیان سخن گفته‌اند. روح انسان با پایان زندگی دنیایی، به جسم لطیفی راه می‌یابد که از بسیاری عوارض جسمانی و مادی برکنار است؛ اما از آن رو که شبیه جسم مادی عنصری است، آن را "بدن" یا "قالب مثالی" گویند. این جسم نه کاملًا مجرد است و نه مادی؛ بلکه دارای تجرد برزخی است. راه یافتن به حقیقت برزخ- همانند جهان آخرت- از توان آدمی بیرون است؛ زیرا مرتبه‌ای است فراتر از دنیا و محیط بر آن. با این حال، می‌توان برزخ را به حالت خواب مانند کرد- چنان‌که روایات چنین کرده‌اند. روح آدمی، در این حالت از قالب بدن مثالی پر می‌کشد و به این سو و آن سو می‌رود و گاه مناظری زیبا می‌بیند و به نعمت می‌رسد و گاه مناظری هولناک می‌بیند و به هراس می‌افتد.

منازل برزخی

روح در عالم برزخ به منازلی پا می‌گذارد؛ مانند سؤال قبر، فشار قبر، ورود به بهشت یا دوزخ. اینکه چرا انسان می‌باید پیش از راه یافتن به سرای آخرت، در برزخ جای گیرد، علل متعددی دارد. از آن جمله است اینکه میان دنیا و آخرت تفاوتی بنیادی وجود دارد. انسان باید از دنیا به آخرت پا بگذارد و این دو سرا، از هر نظر با یکدیگر متفاوت‌اند.

• انتقال به جایی، که با جای پیش متفاوت است، آن‌گاه تحمل‌پذیر است که مرحله‌ای میانی در کار باشد؛ یعنی جایی که پاره‌ای از ویژگی‌های هر دو جا را دارا باشد. عالم برزخ این چنین است و مرحله‌ای است میان دنیا و آخرت. دوم آنکه قیامت یکی بیش نیست و در یک روز تحقق می‌یابد.
• در آن روز، زمین و آسمان دگرگون می‌شود و جهانی نو پدید می‌آید؛ اما بیش‌تر انسان‌ها پیش از قیامت مرده‌اند. برزخ جایی است که روح آدمیان تا برپایی قیامت در آن به سر می‌برند. از پاره‌ای روایات نیز برمی‌آید که عالم برزخ، برخی کاستی‌ها و کژی‌های مؤمنان را می‌زداید و آنان را برای قیامت و آخرت پاک می‌سازد. نیز برخی دانستنی‌ها و معارف به مؤمنان و صالحان القاء می‌شود.

ویژگی‌های برزخ و زندگی برزخی

• جهان برزخ نیز- همانند زمین- صبح و شام دارد و عمری مشخص که تا ظهور قیامت است. برزخیان همانند زندگان- اما متناسب با زندگی برزخی- می‌خورند و می‌آشامند و با یکدیگر سخن می‌گویند و نشست و برخاست دارند. چون روحی از دنیا به برزخ می‌رسد، برزخیان به استقبالش می‌شتابند و اخبار زندگان را از او می‌گیرند . البته برزخیان با دنیا گونه‌ای ارتباط دارند و بسته به جایگاه برزخی خویش، گاه به دنیا سر می‌زنند و از حال و روز بازماندگان دنیایی آگاه می‌گردند. برزخیان چند گروه‌اند: یکی مؤمنان که به نعمت‌های بهشتی متنعم‌اند. دوم، کافران که در دوزخی با نام برهوت در عذاب‌اند. سوم، مسلمانان فاسق و بی‌ولایت به اهل بیت (ع) که عمل صالح دارند و در برابر امامان معصوم (ع) عداوت نشان نداده‌اند. اینان از نعمت‌های بهشتی بهره‌مند نمی‌شوند؛ ولی راهی از بهشت به سویشان باز می‌گردد تا از نسیم آن برخوردار شوند. چهارم، سفیهان و کودکان و مستضعفان (عقیدتی) که به گروه سوم می‌پیوندند. چهارم، دشمنان امامان معصوم (ع) که از گورهایشان، دری به دوزخ گشوده می‌شود و با آتش دوزخ کیفر می‌بینند.

جایگاه برزخ

• از پاره‌ای روایات برمی‌آید که برزخ مؤمنان در وادی السلام نجف است. هر مؤمنی که از دنیا می‌رود، بدانجا منتقل می‌شود. جایگاه کافران و منافقان نیز وادی برهوت یمن است.

منابع

• فرهنگ شیعه
• محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام

جستارهای وابسته

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: