جهان‌بینی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۰ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۳۴

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل جهان‌بینی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

تعریف جهان بینی

پاسخ به پرسش‌های بنیادی انسان، دربارۀ جهان را، جهان بینی می‌‌گویند، مثلًا اینکه انسان از کجا آمده، به کجا می‌رود، هدف زندگی او چیست، از کدام قوانین باید پیروی کند، آیا آزاد است یا مجبور. تفاوت میان جهان بینی و ایدئولوژی‌ در این است که جهان بینی مکتب نظری است، ولی ایدئولوژی بر پایۀ مکتب نظری یک مکتب عملی است. از آن رو که حکمت عملی، زاده حکمت نظری است، می‌توان گفت همۀ ایدئولوژی‌ها بر پایه جهان‌بینی شکل می‌گیرند^[۱].

تقسیم بندی کلی درباره جهان بینی

دریک تقسیم بند کلی جهان بینی به دو قسم تقسیم می‌‌شود:

جهان بینی الهی: که بر سه باور اصلی پایه گذاری شده است باور به خدای یگانه، پیامبران الهی و جهان آخرت.
جهان بینی مادی: این نوع جهان بینی بر دو باور یعنی حس و تجربه بنا شده است^[۲].

جهان بینی از نگاه کلامی

جهان بینی از منظر علم کلام یعنی سلسله اعتقادات و بینش‌های کلی و هماهنگ دربارۀ جهان و انسان؛ طبق این معنا سیستم عقیدتی و اصولی هر دین را جهان‌بینی آن دین تشکیل می‌دهد. در واقع جهان‌بینی کلامی یعنی "جهان‌شناسی" نه "جهان احساسی". جهان‌بینی به مسئلۀ شناخت مربوط می‌‌شود. بنابراین، جهان‌بینی از مختصات انسان است و به نیروی اندیشه و تفکر و قدرت ارزیابی انسان از مجموع هستی بستگی دارد؛ برخلاف جهان احساسی که میان انسان و حیوان مشترک است. بسیاری از حیوانات از نظر جهان احساسی از انسان پیشرفته‌ترند، یا به این دلیل که از برخی حواس برخوردارند که انسان‌ها فاقد آنها هستند و یا اینکه حواس مشترک آنها بسیار حساس‌تر از انسان هاست^[۳].
باید دانست احساس، عاملی غیر از شناخت است. در واقع تفاوت انسان با سایر جانداران در همین نقطه است؛ به آن معنا که سایر جانداران، جهان را فقط احساس می‌‌کنند؛ اما انسان، علاوه بر احساس جهان، به شناخت جهان راه می‌‌یابد و آن را تفسیر می‌‌کند؛ یا لااقل می‌‌تواند جهان را بشناسد و تفسیر نماید^[۴].
با توجه به تنوع شناخت جهان و هستی و تعدد تفاسیری که از آن صورت گرفته و در نتیجه احکام و رفتارهایی که شکل پذیرفته است؛ جهان‌بینی‌ها نیز متعدد است که مهم‌ترین آنها در ادامه مورد بررسی قرار می‌‌گیرد^[۵].

اسلوب جهان بینی کلامی

جهان بینی کلامی، داری اسلوب و برنامۀ خاص است که برای ایجاد این شاکله باید از شرایط زیر برخوردار باشد: قابل اثبات و استدلال باشد؛ به حیات و زندگی انسان معنا دهد؛ آرمان‌ساز و شوق‌انگیز باشد؛ قدرت تقدس بخشیدن به هدف‌های انسانی و اجتماعی را داشته باشد و تعهدآور و مسئولیت‌ساز باشد^[۶].

منابع

فرهنگ شیعه

جستارهای وابسته

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ فرهنگ شیعه، ص ۲۱۸-۲۱۹.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷

[1] فرهنگ شیعه، ص ۲۱۸-۲۱۹.

[2] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.

[3] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.

[4] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.

[5] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.

[6] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-==مقدمه==
+==تعریف [[جهان]] بینی==
-*نظریه‌ها، دیدگاه‌ها و پندارهای [[انسان]] درباره [[جهان هستی]] را "جهان‌بینی" گویند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 218.</ref>.
+*پاسخ به پرسش‌های بنیادی [[انسان]]، دربارۀ [[جهان]] را، [[جهان]] بینی می‌‌گویند، مثلًا اینکه [[انسان]] از کجا آمده، به کجا می‌رود، [[هدف زندگی]] او چیست، از کدام [[قوانین]] باید [[پیروی]] کند، آیا آزاد است یا مجبور. تفاوت میان [[جهان]] بینی و ایدئولوژی‌ در این است که [[جهان]] بینی [[مکتب]] نظری است، ولی [[ایدئولوژی]] بر پایۀ [[مکتب]] نظری یک [[مکتب]] عملی است. از آن رو که [[حکمت]] عملی، زاده [[حکمت]] نظری است، می‌توان گفت همۀ ایدئولوژی‌ها بر پایه [[جهان‌بینی]] شکل می‌گیرند<ref>فرهنگ شیعه، ص ۲۱۸-۲۱۹.</ref>.
-*جهان‌بینی‌ها در پی آن‌اند تا به پرسش‌های بنیادی [[انسان]] درباره [[جهان]] پاسخ گویند؛ مثلًا اینکه [[انسان]] از کجا آمده، به کجا می‌رود، [[هدف زندگی]] او چیست، از کدام [[قوانین]] باید [[پیروی]] کند و آیا آزاد است یا مجبور. جهان‌بینی، دیدگاهی کلی و [[فلسفی]] درباره سه چیز است: اول، [[شناخت]] هستی؛ دوم، [[شناخت]] [[انسان]]؛ سوم [[شناخت]] [[جایگاه]] [[انسان]] در هستی و چگونگی تطبیق [[زندگی]] او با اصول [[حاکم]] بر [[جهان]]<ref>جهان‌بینی اسلامی، ۹.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 218.</ref>.
+==تقسیم بندی کلی درباره [[جهان]] بینی==
-*پایه و مایه ایدئولوژی‌ها، جهان‌بینی‌ها هستند. ایدئولوژی، [[حکمت]] عملی است و جهان‌بینی، [[حکمت]] نظری. از آن رو که [[حکمت]] عملی، زاده [[حکمت]] نظری است، می‌توان گفت که همه ایدئولوژی‌ها بر پایه جهان‌بینی شکل می‌گیرند<ref>مجموعه آثار، ۱۳/ ۳۴۱ و ۳۴۲.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 218-219.</ref>.
+*دریک تقسیم بند کلی [[جهان]] بینی به دو قسم تقسیم می‌‌شود:
-==گونه‌های جهان‌بینی==
+#[[جهان]] بینی [[الهی]]: که بر سه [[باور]] اصلی پایه گذاری شده است [[باور]] به خدای یگانه، [[پیامبران الهی]] و [[جهان آخرت]].
-*بنابر [[آموزه‌های اسلامی]]، جهان‌بینی‌ها بر دو گونه‌اند:
+#[[جهان]] بینی مادی: این نوع [[جهان]] بینی بر دو [[باور]] یعنی [[حس]] و تجربه بنا شده است<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.</ref>.
-#'''جهان‌بینی [[الهی]]:''' [[ادیان توحیدی]]، [[انسان]] را به جهان‌بینی واحدی فرا خوانده‌اند. اصول مشترک این جهان‌بینی عبارت‌اند از: [[باور]] به خدای یگانه، [[پیامبران الهی]] و [[جهان آخرت]]<ref> ایدئولوژی، ۹۸؛ آموزش عقاید، ۳۱.</ref> [[مذهب تشیع]] افزون بر این، دو اصل [[امامت]] و [[عدل]] را نیز در شمار اصول جهان‌بینی خویش جای داده است. بدین سان، پنج اصلِ [[توحید]]، [[عدل]]، [[نبوت]]، [[امامت]] و [[عدل]]، مبانی نظری [[شیعه]] را می‌سازند<ref>مصنفات شیخ مفید، ۵/ ۱، ۲۱، ۶۴، ۶۹، ۹۲، ۹۳.</ref>. جهان‌بینی [[الهی]] با سرچشمه‌ای جاودان پیوند دارد و از این رو، [[قوانین]] آن پایدار و ماندگارند و تغییر نمی‌پذیرند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 219.</ref>.
+==[[جهان]] بینی از نگاه [[کلامی]]==
-#'''جهان‌بینی مادی:''' بنابر جهان‌بینی مادی، آنچه واقعیت دارد، تنها ماده است و [[شناخت]] می‌باید بر پایه [[حس]] و تجربه محض بنا شود<ref>جهان‌بینی اسلامی‌، ۱۶۹.</ref>. از آن رو که ماده همواره در حال تغییر و تحول است، اساس جهان‌بینی مادی، پیوسته تغییر می‌پذیرد و از [[قانون]] فراگیر و جامع‌نگر و پایدار بی‌نصیب است. همچنین [[حس]] و تجربه بشری نیز برای رسیدن به [[حقیقت]] هستی، محدود و ناقص است<ref>جهان‌بینی در فلسفه ما، ۷۳- ۶۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 219.</ref>.
+*[[جهان]] بینی از منظر [[علم کلام]] یعنی سلسله [[اعتقادات]] و بینش‌های کلی و هماهنگ دربارۀ [[جهان]] و [[انسان]]؛ طبق این معنا [[سیستم]] [[عقیدتی]] و اصولی هر [[دین]] را [[جهان‌بینی]] آن [[دین]] تشکیل می‌دهد. در واقع [[جهان‌بینی]] [[کلامی]] یعنی "[[جهان‌شناسی]]" نه "[[جهان]] احساسی". [[جهان‌بینی]] به مسئلۀ [[شناخت]] مربوط می‌‌شود. بنابراین، [[جهان‌بینی]] از مختصات [[انسان]] است و به نیروی [[اندیشه]] و [[تفکر]] و [[قدرت]] ارزیابی [[انسان]] از مجموع هستی بستگی دارد؛ برخلاف [[جهان]] احساسی که میان [[انسان]] و حیوان مشترک است. بسیاری از حیوانات از نظر [[جهان]] احساسی از [[انسان]] پیشرفته‌ترند، یا به این [[دلیل]] که از برخی حواس برخوردارند که [[انسان‌ها]] فاقد آنها هستند و یا اینکه حواس مشترک آنها بسیار حساس‌تر از [[انسان]] هاست<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.</ref>.
-==[[شناخت]]==
+*باید دانست احساس، عاملی غیر از [[شناخت]] است. در واقع تفاوت [[انسان]] با سایر جانداران در همین نقطه است؛ به آن معنا که سایر جانداران، [[جهان]] را فقط احساس می‌‌کنند؛ اما [[انسان]]، علاوه بر احساس [[جهان]]، به [[شناخت]] [[جهان]] راه می‌‌یابد و آن را [[تفسیر]] می‌‌کند؛ یا لااقل می‌‌تواند [[جهان]] را بشناسد و [[تفسیر]] نماید<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.</ref>.
-*ریشه [[اختلاف]] جهان‌بینی‌ها را در نوع و طریقه [[شناخت]] آنها از [[جهان هستی]] باید یافت. برخی شناخت‌ها بر تجربه و [[علم]] استوارند<ref>جهان‌بینی علمی‌، ۱۹.</ref>، برخی راه [[تعقل]] می‌پویند و از جهان‌بینی [[عقلی]] یا [[فلسفی]] [[فرمان]] می‌گیرند، برخی دیگر از [[تعبد]]- یا جهان‌بینی [[دینی]]- [[پیروی]] می‌کنند و برخی دیگر از [[کشف]] و [[شهود]] ارتزاق می‌جویند و ریشه در جهان‌بینی [[عرفانی]] دارند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 219.</ref>.
+*با توجه به تنوع [[شناخت]] [[جهان]] و هستی و تعدد تفاسیری که از آن صورت گرفته و در نتیجه [[احکام]] و رفتارهایی که شکل پذیرفته است؛ جهان‌بینی‌ها نیز متعدد است که مهم‌ترین آنها در ادامه مورد بررسی قرار می‌‌گیرد<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷.</ref>.
-*محور [[شناخت]] در هان‌بینی [[اسلامی]]، [[عقل]] و خِرَد انسانی است؛ اما [[علم]] و [[تعبد]] و عرفان نیز در آن نقش دارند<ref>آموزش عقاید، ۵۷.</ref>. برخورداری جهان‌بینی [[توحیدی]] [[اسلامی]] از روش‌های گوناگون [[شناخت]]، آن را با [[فطرت انسانی]] همساز و همراه کرده و ویژگی‌هایی بدان بخشیده است. از آن جمله است:[[معنابخشی به زندگی]]، ایجاد [[شوق]] و انگیزه، [[مقدس]] ساختن [[هدف]]، مسئولیت‌بخشی به [[انسان]] و سرانجام رسانیدن او به [[سعادت]]<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 219-220.</ref>.
+==اسلوب [[جهان]] بینی [[کلامی]]==
+*[[جهان]] بینی [[کلامی]]، داری اسلوب و برنامۀ خاص است که برای ایجاد این شاکله باید از شرایط زیر برخوردار باشد: قابل اثبات و [[استدلال]] باشد؛ به حیات و [[زندگی]] [[انسان]] معنا دهد؛ آرمان‌ساز و شوق‌انگیز باشد؛ [[قدرت]] تقدس بخشیدن به هدف‌های انسانی و [[اجتماعی]] را داشته باشد و تعهدآور و مسئولیت‌ساز باشد<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷</ref>.
 ==منابع==