تربت

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

تربت در حدیث | تربت در نهج البلاغه | تربت در معارف دعا و زیارات | تربت در کلام اسلامی | تربت در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل تربت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

تربت به معنای خاک، خاک مزار، مدفن و مقبره است. به خاک مدفن سید الشهداS نیز تربت گفته می‌شود. تربت سید الشهدا، مقدّس است و سجده بر خاک قبر او یا بر مهری که از آن ساخته شده باشد ثواب بسیار دارد و تسبیح گفتن با مُهر تربت نیز فضیلت بسیار دارد و از ویژگی‌های امام حسینS یکی هم آن است که خداوند در تربت قبر او شفا قرار داده است. روایات بسیاری درباره فضیلت سجده بر تربت حسینی از امامان ما نقل شده است، همچنین برداشتن کام نوزاد در آغاز ولادت با تربت، مستحب است. تربت امام حسینS و همه شهدای راه خدا، یادآور حماسه و جهاد و شهادت در راه خدا و الهام‌بخش ایثار و فداکاری است.

مقدمه

• در فرهنگ شیعه و در باور حسینیان تاریخ و آشنایان با اهل بیت(ع)، کلمه تربت، بار محتوایی غنی و تاریخی داشته است. چه به صورتِ مهر نماز، یا خاکِ تیمّم، یا تسبیح سجاده، یا خاک شفابخش و متبرّک. این تأثیر، در سایه عنصر دگرگونساز و اکسیر شهادت است. امامان، تلاش می‌کردند که شیعه را به فرهنگ شهادت، سوق دهند. این تشویق، در سایه روی آوردن به نمودها و سمبل‌ها و مظاهری انجام می‌گرفت که یادی از آن حماسه را در بر داشته باشد و تداعی کننده آن حماسه‌ها و خون‌ها و شهادت‌ها باشد. حتی به صورتِ قرار دادن تربت کربلا در محلّ سجود، تا تعظیم به آرمان والای شهیدان کربلا باشد، و قرار دادن تربت، زیر بینی، هنگام سجده، تا بوی خون شهدای کربلا، جان را طراوت بخشد.
• امام صادقS خریطه (کیسه و دستمال) زردی داشت که در آن، تربت حضرت سیدالشهداS بود. وقت نماز که می‌شد، همان تربت را در موضع سجودش می‌ریخت و سجده بر آن می‌کرد آیا این، جز تجدید عهد و پیمان با آیین و آرمان و راه و خط حسینS است؟! نمازی بر پایه احیای جهاد و شهادت و مُلهَم از خون! ... مگر در تربت کربلا چه رازی نهفته است؟ ... در آنجا تربتی است، گویا معدن مغناطیس، که افراد عاشق را که قابل جذب اند، مانند ذرّات کوچک آهن، به سوی خود جذب می‌کند. آنجا مضجعِ مقدّسِ سرباز فداکاری است که رؤسای جمهور و پادشاهان، قبل از آنکه رسم سرباز گمنام و نهادن دسته گل معمول گردد، عصاره گل، بهترین عطر را آوردند و بوسیدند و بوییدند و پاشیدند و آرزوی این کردند که کاش در برابرش جنگیده و اسلام را یاری می‌کردند و کشته می‌شدند ....
• به عنوان نمونه، به چند حدیث از سخن پیشوایان اشاره می‌کنیم: امام صادقS: "سجده بر تربت حسین، حجاب‌های هفتگانه را کنار می‌زند". آن حضرت، به عنوان فروتنی و خشوع در برابر خداوند، جز بر تربت حسین، سجده نمی‌کرد و می‌فرمود: "سجده بر گِلِ قبر حسینS، تا زمین هفتم را نورانی می‌کند" حضرت فاطمه زهرا(س) آن تسبیحات مخصوص را، با تسبیحی می‌گفت که از یک نخ مفتول از پشم درست شده بود و به تعداد تکبیرات، "گِرِه" داشت. وقتی که حمزه سیدالشهدا به شهادت رسید، از خاک قبر او، تسبیح ساخت. از آن پس، مردم هم به تبعیت از او چنان کردند. تا اینکه حسینS به شهادت رسید. مردم، به خاطر فضیلت و مزیّتِ افزون تر تربت امام حسینS، از تربت قبر آن شهید، تسبیح ساختند. بالاتر از این، سفارش ائمه(ع) است که: کام فرزندان خود را هنگام ولادت، با تربت قبر حسین بن علیS بردارید. به این تعبیر، روایات متعددی نقل شده است. از جمله سخن امام صادقS است که: «حَنِّكُوا أَوْلَادَكُمْ بِتُرْبَةِ الْحُسَيْنِ S فَإِنَّهُ أَمَانٌ"» این، آشنا ساختن نوزادان از لحظه تولد، با کربلا و تربت شهید است و اثر تربیتی دارد.
• شهید مطهری، درباره تربت شهید و دانه‌های تسبیحی که از تربت سیدالشهداS باشد، می‌گوید: "من، این را از تربت شهید بر می‌دارم و این نوعی احترام به شهید و شهادت است، نوعی به رسمیت شناختن قداستِ شهادت است ... پیشوایان ما گفته اند، حالا که باید بر خاک سجده کرد، بهتر است که آن خاک، از خاک تربت شهیدان باشد، اگر بتوانید از خاک کربلا برای خود تهیه کنید، که بوی شهید می‌دهد. تو که خدا را عبادت می‌کنی، سر بر روی هر خاکی بگذاری نمازت درست است ولی اگر سر بر روی آن خاکی بگذاری که تماس کوچکی، قرابت کوچکی، همسایگی کوچکی با شهید دارد و بوی شهید می‌دهد، اجر و ثواب تو صد برابر می‌شود ..." نه تنها تربت شهید، بلکه هر چیزی که از شهید، یادگار مانده و نشانی از اوست و کوچک ترین پیوندی با یک شهید دارد، برای وارثان خط شهادت و شاگردانِ این مکتب، الهام بخش، عزیز، مقدس، متبرک، ارزشمند و خاطره‌آمیز است.

جستارهای وابسته

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ زیارت
• محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: