حکم تکلیفی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
==اقسام [[احکام]]== | ==اقسام [[احکام]]== | ||
*[[احکام شرعی]] به دو قسم تقسیم می‌شوند: | *[[احکام شرعی]] به دو قسم تقسیم می‌شوند: | ||
# | # '''حکم تکلیفی''': حکمی [[شرعی]] که مستقیم به فعل مکلّف تعلّق می‌گیرد و بایدها و نبایدهایی هستند که وظیفۀ [[مکلف]] را در ابعاد مختلف [[زندگی]]، اعم از شخصی، [[عبادی]]، [[خانوادگی]]، [[اقتصادی]] و [[سیاسی]] مشخص می‌سازد، مانند [[وجوب]] [[نماز]] و [[حرمت]] [[غیبت]]<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷.</ref>. | ||
# [[حکم وضعی]]: غیر از [[احکام تکلیفی]] بقیه [[احکام]] را [[احکام وضعی]] می‌نامند مانند: [[طهارت]] و [[نجاست]]، مالکیّت، زوجیت. [[حکم وضعی]] به علت اینکه غالباً موضوع و زمینه برای | # '''[[حکم وضعی]]''': غیر از [[احکام تکلیفی]] بقیه [[احکام]] را [[احکام وضعی]] می‌نامند مانند: [[طهارت]] و [[نجاست]]، مالکیّت، زوجیت. [[حکم وضعی]] به علت اینکه غالباً موضوع و زمینه برای حکم تکلیفی است به این اسم نامیده شده است<ref>ر.ک: مشکینی، علی، اصطلاحات اصول.</ref>. | ||
*[[احکام تکلیفی]] را به این جهت تکلیفی میگویند که معمولاً دارای کلفت و [[مشقت]] هستند. [[وجوب]] | *[[احکام تکلیفی]] را به این جهت تکلیفی میگویند که معمولاً دارای کلفت و [[مشقت]] هستند. [[وجوب]] حکم تکلیفی برای [[انسان]] منوط به تحقق شرایط [[تکلیف]] است؛ از این رو، [[انسان]] غیر بالغ، دیوانه و [[ناتوان]]، مکلّف به عمل به آن نیست. در [[احکام تکلیفی]]، [[حکم]] به عنوان، تعلق گرفته و به افراد و مصادیق خارجی سرایت نمی‌کند؛ اما در [[احکام وضعی]]، موضوع اصلی، وجودات خارجی است و بین [[حکم وضعی]] و تکلیفی از نظر مفهوم هیچ گونه ارتباطی وجود ندارد<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ج۳، ص ۳۵۶-۳۵۵.</ref>. | ||
==اقسام | ==اقسام حکم تکلیفی== | ||
*هر عملی که شخص [[مکلف]] انجام می‌دهد از نظر [[شرعی]] یکی از عنوان‌های پنج‌گانه ذیل را دارد: | *هر عملی که شخص [[مکلف]] انجام می‌دهد از نظر [[شرعی]] یکی از عنوان‌های پنج‌گانه ذیل را دارد: | ||
# [[واجب]]: فعلی که [[شارع]] به گونه الزامی آن را از مکلّف خواسته و تخلّف از آن جایز نیست مانند [[نماز]] و [[روزه]]. | # '''[[واجب]]''': فعلی که [[شارع]] به گونه الزامی آن را از مکلّف خواسته و تخلّف از آن جایز نیست مانند [[نماز]] و [[روزه]]. | ||
# [[مستحب]]: فعلی که [[شارع]] آن را از مکلّف خواسته و اجازه ترک آن را نیز داده ولی بهتر است انجام شود، مانند [[نماز شب]]. | # '''[[مستحب]]''': فعلی که [[شارع]] آن را از مکلّف خواسته و اجازه ترک آن را نیز داده ولی بهتر است انجام شود، مانند [[نماز شب]]. | ||
# [[حرام]]: فعلی که [[شارع]] به گونه الزامی ترک آن را از مکلّف خواسته و انجامش [[عذاب]] دارد مانند [[دروغ]] و [[غیبت]]. | # '''[[حرام]]''': فعلی که [[شارع]] به گونه الزامی ترک آن را از مکلّف خواسته و انجامش [[عذاب]] دارد مانند [[دروغ]] و [[غیبت]]. | ||
# [[مکروه]]: فعلی که [[شارع]] از آن [[نهی]] کرده اما اجازه انجام آن را نیز داده ولی بهتر است ترک شود. | # '''[[مکروه]]''': فعلی که [[شارع]] از آن [[نهی]] کرده اما اجازه انجام آن را نیز داده ولی بهتر است ترک شود. | ||
# [[مباح]]: عملی که انجام و ترک آن برابر است مانند [[راه رفتن]] [[قطع]] نظر از [[احکام]] عارضی آن<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷.</ref>. | # '''[[مباح]]''': عملی که انجام و ترک آن برابر است مانند [[راه رفتن]] [[قطع]] نظر از [[احکام]] عارضی آن<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷.</ref>. | ||
*هیچ یک از [[اعمال]] ما خارج از اینها نیست. به این پنج [[حکم]]، "[[احکام خمسه]]" میگویند<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.</ref>. | *هیچ یک از [[اعمال]] ما خارج از اینها نیست. به این پنج [[حکم]]، "[[احکام خمسه]]" میگویند<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.</ref>. | ||
*[[امام علی]]{{ع}} در بیان [[فلسفه]] برخی [[واجبات]] و [[محرمات]] می‌فرماید: «[[خداوند]] [[ایمان]] را برای پالایش از [[شرک]] [[واجب]] کرد، [[نماز]] را برای دوری خود از [[خودبینی]] و [[خودپسندی]]، [[زکات]] را برای [[گشایش]] روزی، [[روزه]] را برای [[آزمایش]] [[خلوص]] [[بندگان]]، [[حجّ]] را برای تقویت [[دین]]، [[جهاد]] را برای [[عزّت]] و شکست‌ناپذیری [[اسلام]].»..<ref>{{متن حدیث|فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکَاةَ تَسْبِیباً لِلرِّزْقِ، وَ الصِّیَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْقِ، وَ الْحَجَّ [تَقْوِیَةً] تَقْرِبَةً لِلدِّینِ، وَ الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ، وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَوَامِّ، وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ رَدْعاً لِلسُّفَهَاءِ، وَ صِلَةَ الرَّحِمِ مَنْمَاةً لِلْعَدَدِ، وَ الْقِصَاصَ حَقْناً لِلدِّمَاءِ، وَ إِقَامَةَ الْحُدُودِ إِعْظَاماً لِلْمَحَارِمِ، وَ تَرْکَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِیناً لِلْعَقْلِ، وَ مُجَانَبَةَ السَّرِقَةِ إِیجَاباً لِلْعِفَّةِ، وَ تَرْکَ الزِّنَی [الزِّنَا] تَحْصِیناً لِلنَّسَبِ، وَ تَرْکَ اللِّوَاطِ تَکْثِیراً لِلنَّسْلِ، وَ الشَّهَادَاتِ اسْتِظْهَاراً عَلَی الْمُجَاحَدَاتِ، وَ تَرْکَ الْکَذِبِ تَشْرِیفاً لِلصِّدْقِ، وَ السَّلَامَ أَمَاناً مِنَ الْمَخَاوِفِ، وَ الْأَمَانَةَ [الْإِمَامَةِ] نِظَاماً لِلْأُمَّةِ، وَ الطَّاعَةَ تَعْظِیماً لِلْإِمَامَةِ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۴۴.</ref>.<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹.</ref> | *[[امام علی]]{{ع}} در بیان [[فلسفه]] برخی [[واجبات]] و [[محرمات]] می‌فرماید: «[[خداوند]] [[ایمان]] را برای پالایش از [[شرک]] [[واجب]] کرد، [[نماز]] را برای دوری خود از [[خودبینی]] و [[خودپسندی]]، [[زکات]] را برای [[گشایش]] روزی، [[روزه]] را برای [[آزمایش]] [[خلوص]] [[بندگان]]، [[حجّ]] را برای تقویت [[دین]]، [[جهاد]] را برای [[عزّت]] و شکست‌ناپذیری [[اسلام]].»..<ref>{{متن حدیث|فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکَاةَ تَسْبِیباً لِلرِّزْقِ، وَ الصِّیَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْقِ، وَ الْحَجَّ [تَقْوِیَةً] تَقْرِبَةً لِلدِّینِ، وَ الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ، وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَوَامِّ، وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ رَدْعاً لِلسُّفَهَاءِ، وَ صِلَةَ الرَّحِمِ مَنْمَاةً لِلْعَدَدِ، وَ الْقِصَاصَ حَقْناً لِلدِّمَاءِ، وَ إِقَامَةَ الْحُدُودِ إِعْظَاماً لِلْمَحَارِمِ، وَ تَرْکَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِیناً لِلْعَقْلِ، وَ مُجَانَبَةَ السَّرِقَةِ إِیجَاباً لِلْعِفَّةِ، وَ تَرْکَ الزِّنَی [الزِّنَا] تَحْصِیناً لِلنَّسَبِ، وَ تَرْکَ اللِّوَاطِ تَکْثِیراً لِلنَّسْلِ، وَ الشَّهَادَاتِ اسْتِظْهَاراً عَلَی الْمُجَاحَدَاتِ، وَ تَرْکَ الْکَذِبِ تَشْرِیفاً لِلصِّدْقِ، وَ السَّلَامَ أَمَاناً مِنَ الْمَخَاوِفِ، وَ الْأَمَانَةَ [الْإِمَامَةِ] نِظَاماً لِلْأُمَّةِ، وَ الطَّاعَةَ تَعْظِیماً لِلْإِمَامَةِ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۴۴.</ref>.<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹.</ref> | ||
نسخهٔ ۲۶ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۱۳
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
اقسام احکام
- احکام شرعی به دو قسم تقسیم می‌شوند:
- حکم تکلیفی: حکمی شرعی که مستقیم به فعل مکلّف تعلّق می‌گیرد و بایدها و نبایدهایی هستند که وظیفۀ مکلف را در ابعاد مختلف زندگی، اعم از شخصی، عبادی، خانوادگی، اقتصادی و سیاسی مشخص می‌سازد، مانند وجوب نماز و حرمت غیبت[۱].
- حکم وضعی: غیر از احکام تکلیفی بقیه احکام را احکام وضعی می‌نامند مانند: طهارت و نجاست، مالکیّت، زوجیت. حکم وضعی به علت اینکه غالباً موضوع و زمینه برای حکم تکلیفی است به این اسم نامیده شده است[۲].
- احکام تکلیفی را به این جهت تکلیفی میگویند که معمولاً دارای کلفت و مشقت هستند. وجوب حکم تکلیفی برای انسان منوط به تحقق شرایط تکلیف است؛ از این رو، انسان غیر بالغ، دیوانه و ناتوان، مکلّف به عمل به آن نیست. در احکام تکلیفی، حکم به عنوان، تعلق گرفته و به افراد و مصادیق خارجی سرایت نمی‌کند؛ اما در احکام وضعی، موضوع اصلی، وجودات خارجی است و بین حکم وضعی و تکلیفی از نظر مفهوم هیچ گونه ارتباطی وجود ندارد[۳].
اقسام حکم تکلیفی
- واجب: فعلی که شارع به گونه الزامی آن را از مکلّف خواسته و تخلّف از آن جایز نیست مانند نماز و روزه.
- مستحب: فعلی که شارع آن را از مکلّف خواسته و اجازه ترک آن را نیز داده ولی بهتر است انجام شود، مانند نماز شب.
- حرام: فعلی که شارع به گونه الزامی ترک آن را از مکلّف خواسته و انجامش عذاب دارد مانند دروغ و غیبت.
- مکروه: فعلی که شارع از آن نهی کرده اما اجازه انجام آن را نیز داده ولی بهتر است ترک شود.
- مباح: عملی که انجام و ترک آن برابر است مانند راه رفتن قطع نظر از احکام عارضی آن[۴].
- هیچ یک از اعمال ما خارج از اینها نیست. به این پنج حکم، "احکام خمسه" میگویند[۵].
- امام علی(ع) در بیان فلسفه برخی واجبات و محرمات می‌فرماید: «خداوند ایمان را برای پالایش از شرک واجب کرد، نماز را برای دوری خود از خودبینی و خودپسندی، زکات را برای گشایش روزی، روزه را برای آزمایش خلوص بندگان، حجّ را برای تقویت دین، جهاد را برای عزّت و شکست‌ناپذیری اسلام.»..[۶].[۷]
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ ر.ک: مشکینی، علی، اصطلاحات اصول.
- ↑ ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ج۳، ص ۳۵۶-۳۵۵.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ «فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکَاةَ تَسْبِیباً لِلرِّزْقِ، وَ الصِّیَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْقِ، وَ الْحَجَّ [تَقْوِیَةً] تَقْرِبَةً لِلدِّینِ، وَ الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ، وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَوَامِّ، وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ رَدْعاً لِلسُّفَهَاءِ، وَ صِلَةَ الرَّحِمِ مَنْمَاةً لِلْعَدَدِ، وَ الْقِصَاصَ حَقْناً لِلدِّمَاءِ، وَ إِقَامَةَ الْحُدُودِ إِعْظَاماً لِلْمَحَارِمِ، وَ تَرْکَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِیناً لِلْعَقْلِ، وَ مُجَانَبَةَ السَّرِقَةِ إِیجَاباً لِلْعِفَّةِ، وَ تَرْکَ الزِّنَی [الزِّنَا] تَحْصِیناً لِلنَّسَبِ، وَ تَرْکَ اللِّوَاطِ تَکْثِیراً لِلنَّسْلِ، وَ الشَّهَادَاتِ اسْتِظْهَاراً عَلَی الْمُجَاحَدَاتِ، وَ تَرْکَ الْکَذِبِ تَشْرِیفاً لِلصِّدْقِ، وَ السَّلَامَ أَمَاناً مِنَ الْمَخَاوِفِ، وَ الْأَمَانَةَ [الْإِمَامَةِ] نِظَاماً لِلْأُمَّةِ، وَ الطَّاعَةَ تَعْظِیماً لِلْإِمَامَةِ»؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۴۴.
- ↑ ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹.