علی بن ابی طالب: تفاوت میان نسخهها
خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
====عصمت امام علی==== | ====عصمت امام علی==== | ||
====افضلیت امام علی==== | ====افضلیت امام علی==== | ||
==فضایل و مناقب امام علی== | ==[[فضایل]] و [[مناقب امام علی]]== | ||
*[[علی]]{{ع}} [[اولین مسلمان]] بود<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۵۷؛ امینی، عبد الحسین، الغدیر، ج ۳ ص ۲۳۷؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۹۸؛ [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۵۷۱-۵۸۶؛[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]].</ref> که [[پیامبر اسلام]] {{صل}} درباره [[ارزش]] [[ایمان]] او میفرماید: «اگر [[آسمانها]] و [[زمین]] در یک کفه جای گیرند و [[ایمان]] [[علی]] در کفه دیگر، بیگمان [[ایمان]] او سنگینتر است»<ref>فضائل الخمسة، ج ۱ ص ۲۳۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۹۸.</ref> همچنین جزء اولین [[پیشگامان]] در [[نماز]] بود و چند سال، جز خدیجۀ کبری و علیّ [[مرتضی]] همراه [[پیامبر]] کسی [[نماز]] نمیخواند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.</ref>. | *[[علی]]{{ع}} [[اولین مسلمان]] بود<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۵۷؛ امینی، عبد الحسین، الغدیر، ج ۳ ص ۲۳۷؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۹۸؛ [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۵۷۱-۵۸۶؛[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]].</ref> که [[پیامبر اسلام]]{{صل}} درباره [[ارزش]] [[ایمان]] او میفرماید: «اگر [[آسمانها]] و [[زمین]] در یک کفه جای گیرند و [[ایمان]] [[علی]] در کفه دیگر، بیگمان [[ایمان]] او سنگینتر است»<ref>فضائل الخمسة، ج ۱ ص ۲۳۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۹۸.</ref> همچنین جزء اولین [[پیشگامان]] در [[نماز]] بود و چند سال، جز خدیجۀ کبری و علیّ [[مرتضی]] همراه [[پیامبر]] کسی [[نماز]] نمیخواند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.</ref>. | ||
*[[امام علی]] {{ع}} از شخصیتهای نادر [[تاریخ]] است که میتوان او را [[انسان کامل]] دانست، زیرا همۀ ارزشهای [[انسانی]] در حد اعلی و به طور هماهنگ در او [[رشد]] کرده است<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، [[انسان کامل (کتاب)|انسان کامل]]، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۱۱۳.</ref>. در هر برهۀ [[تاریخ]] یکی از [[کمالات انسانی]] در وجودش رخ مینماید. هنگامی که [[خلوت]] [[شب]] فرا میرسد هیچ عارفی در [[مناجات]] و [[راز و نیاز]] به پای او نمیرسد. در حال [[عبادت]] چنان گرم عشقبازی شده و [[عشق الهی]] چنان در وجودش شعله میکشد که گویی در این عالم نیست. آنچنان در [[محراب]] [[عبادت]] میگرید و به خود میپیچد که کسی نظیرش را ندیده است. اما هنگامی که روز فرا میرسد گویی آن شخص نیست. چهرهاش همواره خندان و شکفته است. حتی در میدان [[جنگ]] نیز چهرهاش خندان است. تعبیر [[جامع اضداد]] بودن، صفتی است که [[علی]] {{ع}} از هزار سال پیش با آن شناخته شده است. سخنان او نیز هر کدام [[دنیایی]] است. گاهی در دنیای عبّاد است، گاهی در دنیای زهّاد، گاهی در دنیای [[فلاسفه]] [[سخنوری]] میکند، گاهی در دنیای عرفا، گاهی در دنیای سربازان و گاهی در دنیای [[حکام]] [[عادل]]. او هم، اندیشهای عمیق و فیلسوفانه دارد و هم، عواطفی رقیق و سرشار<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، [[انسان کامل (کتاب)|انسان کامل]]، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۱۲۴؛ و [[جاذبه و دافعه علی (کتاب)|جاذبه و دافعه علی]]، مجموعه آثار ج ۱۶، ص ۲۱۸؛ [[عبدالله محمدی|محمدی، عبدالله]]، [[امیر مؤمنان علی (کتاب)|امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت]] صفحه ۲۱ تا ۲۶.</ref>. | *[[امام علی]]{{ع}} از شخصیتهای نادر [[تاریخ]] است که میتوان او را [[انسان کامل]] دانست، زیرا همۀ ارزشهای [[انسانی]] در حد اعلی و به طور هماهنگ در او [[رشد]] کرده است<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، [[انسان کامل (کتاب)|انسان کامل]]، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۱۱۳.</ref>. در هر برهۀ [[تاریخ]] یکی از [[کمالات انسانی]] در وجودش رخ مینماید. هنگامی که [[خلوت]] [[شب]] فرا میرسد هیچ عارفی در [[مناجات]] و [[راز و نیاز]] به پای او نمیرسد. در حال [[عبادت]] چنان گرم عشقبازی شده و [[عشق الهی]] چنان در وجودش شعله میکشد که گویی در این عالم نیست. آنچنان در [[محراب]] [[عبادت]] میگرید و به خود میپیچد که کسی نظیرش را ندیده است. اما هنگامی که روز فرا میرسد گویی آن شخص نیست. چهرهاش همواره خندان و شکفته است. حتی در میدان [[جنگ]] نیز چهرهاش خندان است. تعبیر [[جامع اضداد]] بودن، صفتی است که [[علی]]{{ع}} از هزار سال پیش با آن شناخته شده است. سخنان او نیز هر کدام [[دنیایی]] است. گاهی در دنیای عبّاد است، گاهی در دنیای زهّاد، گاهی در دنیای [[فلاسفه]] [[سخنوری]] میکند، گاهی در دنیای عرفا، گاهی در دنیای سربازان و گاهی در دنیای [[حکام]] [[عادل]]. او هم، اندیشهای عمیق و فیلسوفانه دارد و هم، عواطفی رقیق و سرشار<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، [[انسان کامل (کتاب)|انسان کامل]]، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۱۲۴؛ و [[جاذبه و دافعه علی (کتاب)|جاذبه و دافعه علی]]، مجموعه آثار ج ۱۶، ص ۲۱۸؛ [[عبدالله محمدی|محمدی، عبدالله]]، [[امیر مؤمنان علی (کتاب)|امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت]] صفحه ۲۱ تا ۲۶.</ref>. | ||
*هرچند [[پیامبر]] نبود اما از بسیاری از [[انبیاء]] [[افضل]] بود<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، خاتمیت، ص ۷۲.</ref>. حتی علمای [[اهل سنت]] معتقدند دربارۀ [[فضائل]] هیچ یک از [[اصحاب پیامبر]] {{صل}} همچون [[امام علی]] {{ع}} [[روایت]] [[نقل]] نشده است<ref> تهذیب التهذیب، ج ۷ ص ۳۳۹.</ref>. در کتابخانه شخصی ابن [[شهر]] [[آشوب]] ([[قرن هفتم]]) هزار عنوان کتاب درباره [[فضائل]] و [[مناقب]] [[حضرت]] موجود بوده است<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، [[جاذبه و دافعه علی (کتاب)|جاذبه و دافعه علی]]، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۲۱۶.</ref>. برخی از [[احادیث]] دربارۀ [[فضایل]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} عبارتاند از: [[غدیر]]، [[منزلت]]، [[یوم الانذار]]، [[ثقلین]]، [[سفینه]]،[[ حق]] و باب [[علم]]<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۹۷-۹۸.</ref>. | *هرچند [[پیامبر]] نبود اما از بسیاری از [[انبیاء]] [[افضل]] بود<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، خاتمیت، ص ۷۲.</ref>. حتی علمای [[اهل سنت]] معتقدند دربارۀ [[فضائل]] هیچ یک از [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} همچون [[امام علی]]{{ع}} [[روایت]] [[نقل]] نشده است<ref> تهذیب التهذیب، ج ۷ ص ۳۳۹.</ref>. در کتابخانه شخصی ابن [[شهر]] [[آشوب]] ([[قرن هفتم]]) هزار عنوان کتاب درباره [[فضائل]] و [[مناقب]] [[حضرت]] موجود بوده است<ref>ر.ک: [[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، [[جاذبه و دافعه علی (کتاب)|جاذبه و دافعه علی]]، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۲۱۶.</ref>. برخی از [[احادیث]] دربارۀ [[فضایل]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} عبارتاند از: [[غدیر]]، [[منزلت]]، [[یوم الانذار]]، [[ثقلین]]، [[سفینه]]، [[حق]] و باب [[علم]]<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۹۷-۹۸.</ref>. | ||
===[[امام علی]] در [[قرآن]]=== | ===[[امام علی]] در [[قرآن]]=== | ||
*هرچند نام [[حضرت علی]] {{ع}} به صراحت در [[قرآن]] نیامده است، امّا [[آیات]] متعدّدی در [[شأن]] او و عملکرد خاصّ آن [[حضرت]]، یا دربارۀ [[ولایت]]، یا [[اهل بیت]] نازل شده که آن [[حضرت]] را هم شامل میشود<ref>ر.ک: شهید قاضی نور اللّه در «احقاق الحق» ج ۲ و ۳ حدود ۸۴ آیه را نقل میکند که دربارۀ علی است و منابع آنها را از کتب اهل سنت میآورد. نیز در «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن» ابو الحسن مطلبی حدود ۱۶۰ مورد از آیات قرآن که دربارۀ علی و اهل بیت است، براساس روایات معرفی شده است نیز «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۲۶۵.</ref>. برخی از این [[آیات]] عبارت است از: | *هرچند نام [[حضرت علی]] {{ع}} به صراحت در [[قرآن]] نیامده است، امّا [[آیات]] متعدّدی در [[شأن]] او و عملکرد خاصّ آن [[حضرت]]، یا دربارۀ [[ولایت]]، یا [[اهل بیت]] نازل شده که آن [[حضرت]] را هم شامل میشود<ref>ر.ک: شهید قاضی نور اللّه در «احقاق الحق» ج ۲ و ۳ حدود ۸۴ آیه را نقل میکند که دربارۀ علی است و منابع آنها را از کتب اهل سنت میآورد. نیز در «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن» ابو الحسن مطلبی حدود ۱۶۰ مورد از آیات قرآن که دربارۀ علی و اهل بیت است، براساس روایات معرفی شده است نیز «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۲۶۵.</ref>. برخی از این [[آیات]] عبارت است از: |
نسخهٔ ۳۰ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۰۴:۴۱
- این مدخل از زیرشاخههای بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. "امام علی" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
امام علی | |
---|---|
نقش | امام اول شیعیان • خلیفه چهارم اهل سنت |
نام | علی بن ابیطالب |
کنیه | ابوالحسن • ابوالسبطین • ابوالریحانتین • ابوتراب • ابوالائمه،... |
زادروز | ۱۳ رجب، سال ۳۰ عام الفیل |
زادگاه | کعبه • مکه |
مدت امامت | ۲۹ سال (۱۱-۴۰ق) |
مدفن | نجف، عراق |
محل زندگی | مکه • مدینه • کوفه |
لقب(ها) | امیرالمؤمنین • یعسوب الدین • حیدر • مرتضی • فاروق • صدیق اکبر |
پدر | ابوطالب |
مادر | فاطمه بنت اسد |
همسر(ان) | حضرت فاطمه • امامه • خوله • ام حبیب • ام البنین • لیلا • اسماء • ام سعید |
فرزند(ان) | حسن • حسین • زینب • ام کلثوم • محسن • محمد حنفیه • عباس • عمر • رقیه • جعفر • عثمان • عبدالله • محمد اصغر • عبیدالله • یحیی • ام الحسن • رمله • نفیسه • ام هانئ،... |
طول عمر | ۶۳ سال |
نام، کنیه و القاب امام علی
- امام علی بن ابی طالب(ع) روز جمعه سیزدهم ماه رجب، سی سال پس از عام الفیل و بیست و سه سال قبل از هجرت در مکه و در داخل کعبه معظمه به دنیا آمد.
- ابوالحسن، ابوالحسنین، ابوالسبطین، ابوالریحانتین و ابوتراب، کنیههای وی و امیرالمؤمنین، المرتضی، یعسوب الدین، قسیم الجنة و النار، سیدالعرب، الصدیق الأکبر، الوصی، الفاروق و الانزع البطین برخی از القاب مشهور وی میباشد[۱]
- نام مبارک امیرالمؤمنین(ع) علی و پسر عمو و داماد پیامبر اسلام (ص) است[۲]. علی به معنای بلندی و برتری و غلبه است، علی و اعلی از نامهای خداوند است[۳]. کنیه شریفش ابوالحسن و ابوتراب[۴] و از مشهورترین القابش امیر المؤمنین[۵]، مرتضی و اسد الله است[۶].
تبار و خاندان امام علی
پدر امام علی
مادر امام علی
- مادرش فاطمه دختر اسد بود[۹].
برادران و خواهران امام علی
همسران و کنیزان امام علی
فرزندان و همسران فرزندان امام علی
سرگذشت تاریخی امام علی
امام علی (ع) از ولادت تا بعثت
- امیرالمؤمنین(ع) در روز ۱۳ رجب سال ۳۰ عام الفیل[۱۰] در مکّه و درون کعبه به دنیا آمد؛ پدرش ابوطالب و مادرش فاطمه بنت اسد بود[۱۱]. دوران کودکی امام با قطحی در مکه همزمان شد، بهگونهای که زندگی بر ابوطالب سخت میگذشت. به همین دلیل سرپرستی علی (ع) را پیامبر (ص) بر عهده گرفت و بدین ترتیب تربیت او از کودکی (شش سالگی) برعهده پیامبر (ص) نهاده شد[۱۲]. امیرالمؤمنین (ع) در این باره میفرماید: او مرا در دامن خویش پرورش داد، من کودک بودم که او مرا در آغوش خود میفشرد و در استراحتگاه مخصوص خویش جای میداد، تا جایی که میفرماید: «وَ لَقَدْ کُنْتُ أَتَّبِعُهُ اتِّبَاعَ الْفَصِیلِ أَثَرَ أُمِّهِ»[۱۳]. این تعابیر کنایه از شدت ملازمت و همراهی علی (ع) با رسول خدا (ص) است[۱۴].
- امام از کودکی در دامن پیامبر (ص) و مورد محبت او بود، حتی در غار حرا و هنگام بعثت پیامبر (ص) در کنار آن حضرت حضور داشت و صدای ناله شیطان را هنگام نزول وحی شنید[۱۵]. به اتفاق نظر تمام مسلمین او نخستین کسی بود که به پیامبر ایمان آورد[۱۶] (در ده سالگی) و در روزی که پیامبر (ص) مأمور شد دعوت خود را نسبت به خویشاوندان علنی کند،ایمان خود را به پیامبر اظهار کرد و به صراحت برای یاری پیامبر اعلام آمادگی کرد و پیامبر هم او را وصیّ و جانشین خود خواند[۱۷].
امام علی (ع) از بعثت تا رحلت رسول خدا (ص)
- امیرالمؤمنین لحظهای همراهی و تبعیت محض از پیامبر اکرم(ص) را رها نکرد[۱۸]. در شب (لیلة المبیت) یعنی شب توطئۀ قریش برای کشتن پیامبر، در بستر آن حضرت خوابید و زمینۀ هجرت پیامبر (ص) به مدینه را فراهم ساخت. در سال دوم هجرت، با دختر پیامبر، فاطمه (ع)ازدواج کرد، که ثمرۀ آن چهار فرزند بود: حسن، حسین، زینب و ام کلثوم (ع). در کنار پیامبر، به دفاع از اسلام و مبارزه با مشرکان و منافقان پرداخت و در همۀ غزوات صدر اسلام ـ جز تبوک ـ شرکت جست و بارها زخم برداشت و تا مرز شهادت پیش رفت. در جنگ احد، چنان رشادت و شهامت از خویش نشان داد که ندای غیبی برآمد: «لَا سَیْفَ إِلَّا ذُو الْفَقَارِ وَ لَا فَتَی إِلَّا عَلِی»[۱۹].
- رسول خدا(ص) در مسیر بازگشت از آخرین حج عمر خویش در غدیر خم، علی (ع) را به جانشینی خود تعیین فرمود و همه با آن حضرت بیعت کردند[۲۰]. همراهی و مصاحبت همراه با شدت محبت و تبعیت تا آخر عمر پیامبر ادامه داشت تا جایی که آن حضرت در آغوش علی (ع) جان سپرد[۲۱].
امام علی (ع) از رحلت رسول خدا تا خلافت
- مهمترین رویداد پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) تشکیل شورای سقیفه و کنار گذاشتن امام علی (ع) از خلافت بود که پیامبر بارها در یوم الإنذار، منزلت و غدیر از آن یاد کرده بود[۲۲]. هر چند در عصر خلفا، علی (ع) قدرت و حکومت نداشت، اما خدمات بسیار ارزندهای را به امت اسلامی ارائه کرد و دست از یاری اسلام و مسلمانان برنداشت[۲۳]، از جمله پاسخگویی به سؤالات اعتقادی و دفع شبهات یهود و نصارا، هدایت و راهنمایی دستگاه خلافت در مسائل دشوار، به ویژه امور قضایی[۲۴] و خدمات اجتماعی مانند:انفاق به فقرا و یتیمان و آزاد کردن بردگان، درختکاری و حفر قنات و...[۲۵]. امام علی (ع) خلفا و حوادث سخت این دوران را در خطبۀ (شقشقیه) به زیبایی ترسیم فرموده است[۲۶].
امام علی (ع) از خلافت تا شهادت
- پس از کشته شدن خلیفۀ سوم، مردم به سوی امام علی (ع) هجوم آوردند، امام با اصرار مردم و تمام شدن حجت، خلافت را قبول کردند[۲۷]. ایشان در دوران کوتاه حکومت با سه گروه روبرو بود:
- کسانی که بیعت کرده بودند، اما به دنبال مقام و منصب بودند و چون امام امتیازهای دوران گذشته را از آنان گرفت و در عین حال منصبی به آنان نداد،بیعت خویش را شکستند، اینها ناکثین بودند که جنگ جمل را علیه امام به راه انداختند.
- معاویه، از زمان عثمان والی شام بود و سودای خلافت در سر داشت. او مقابل امام (ع) ایستاد و جنگ صفین میان سپاه امام و معاویه (قاسطین) درگرفت. دنیاطلبان و کینهتوزان، خون عثمان را بهانه قرار دادند و بر ضد حکومت علوی جنگ به راه انداختند.
- خوارج، گروهی از سپاه حضرت بودند که به دلیل کوتهبینی در مقابل امام قرار گرفتند و جنگ نهروان را به امام تحمیل کردند. پس از جنگ نهروان، امام (ع) کوفیان را به جهاد با معاویه ترغیب کرد، آنها به بهانههای واهی از تمکین سرباز زدند[۲۸].
عصر امام علی
شرایط سیاسی و اجتماعی
شرایط دینی و فرهنگی
شمایل و صفات ظاهری امام علی
- شمایل به معنای خلق و خوی و خصوصیات چهره و اندام و سیمای ظاهری هرکس است[۲۹]. دربارۀ امیر المؤمنین و شمایل او در روایات و تواریخ نکاتی آمده است از جمله اینکه: چهارشانه، نسبتا کوتاه قد و کمی فربه، چهرهاش زیبا و گندمگون، چشمانی سیاه و درشت، جلوی سرش مو نداشت (اصلع) و موهای اطراف سرش تا لالۀ گوش میرسید. گردنش نقرهگون، محاسنش پرپشت، میان دو شانهاش پهن، کف دستان پرگوشت، عضلات بازو و ساعد سطبر، سینه فراخ و استخوانهای مفاصلش درشت بود. هنگام راه رفتن متمایل به جلو بود و هنگام رفتن به جنگ، هروله میکرد. اغلب خندهرو بود، محاسن سفیدش را رنگ نمیزد. در سینهاش تا ناف، خطّی از مو بود، همچون شیرغرّان،شجاعت و قدرتی فوقالعاده داشت، بازوی هرکس را میفشرد، نفسش بند میآمد[۳۰].
امامت و ولایت امام علی
نصب الهی امام علی به امامت
صفات امامت در امام علی
علم لدنی امام علی
- بنابر روایات، امام علی(ع) از دانش لدنی بهرهمند بوده؛ دانشی که از سوی خداوند افاضه میگردد. از روایات بسیاری برمیآید دانش امام علی(ع) از همه مردم ـ جز پیامبر (ص) ـ بیشتر بوده است[۳۱].[۳۲] آگاهی از علوم مختلف و پیشگوییهای حضرت نشان از دانش فراوان اوست[۳۳]. چنانچه پیامبر فرمودند: «أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا»[۳۴]. به تصریح مفسرین آیه علم الکتاب (سوره رعد آیه ۴۳) در مورد او نازل شده است[۳۵].
عصمت امام علی
افضلیت امام علی
فضایل و مناقب امام علی
- علی(ع) اولین مسلمان بود[۳۶] که پیامبر اسلام(ص) درباره ارزش ایمان او میفرماید: «اگر آسمانها و زمین در یک کفه جای گیرند و ایمان علی در کفه دیگر، بیگمان ایمان او سنگینتر است»[۳۷].[۳۸] همچنین جزء اولین پیشگامان در نماز بود و چند سال، جز خدیجۀ کبری و علیّ مرتضی همراه پیامبر کسی نماز نمیخواند[۳۹].
- امام علی(ع) از شخصیتهای نادر تاریخ است که میتوان او را انسان کامل دانست، زیرا همۀ ارزشهای انسانی در حد اعلی و به طور هماهنگ در او رشد کرده است[۴۰]. در هر برهۀ تاریخ یکی از کمالات انسانی در وجودش رخ مینماید. هنگامی که خلوت شب فرا میرسد هیچ عارفی در مناجات و راز و نیاز به پای او نمیرسد. در حال عبادت چنان گرم عشقبازی شده و عشق الهی چنان در وجودش شعله میکشد که گویی در این عالم نیست. آنچنان در محراب عبادت میگرید و به خود میپیچد که کسی نظیرش را ندیده است. اما هنگامی که روز فرا میرسد گویی آن شخص نیست. چهرهاش همواره خندان و شکفته است. حتی در میدان جنگ نیز چهرهاش خندان است. تعبیر جامع اضداد بودن، صفتی است که علی(ع) از هزار سال پیش با آن شناخته شده است. سخنان او نیز هر کدام دنیایی است. گاهی در دنیای عبّاد است، گاهی در دنیای زهّاد، گاهی در دنیای فلاسفه سخنوری میکند، گاهی در دنیای عرفا، گاهی در دنیای سربازان و گاهی در دنیای حکام عادل. او هم، اندیشهای عمیق و فیلسوفانه دارد و هم، عواطفی رقیق و سرشار[۴۱].
- هرچند پیامبر نبود اما از بسیاری از انبیاء افضل بود[۴۲]. حتی علمای اهل سنت معتقدند دربارۀ فضائل هیچ یک از اصحاب پیامبر(ص) همچون امام علی(ع) روایت نقل نشده است[۴۳]. در کتابخانه شخصی ابن شهر آشوب (قرن هفتم) هزار عنوان کتاب درباره فضائل و مناقب حضرت موجود بوده است[۴۴]. برخی از احادیث دربارۀ فضایل امیرالمؤمنین(ع) عبارتاند از: غدیر، منزلت، یوم الانذار، ثقلین، سفینه، حق و باب علم[۴۵].
امام علی در قرآن
- هرچند نام حضرت علی (ع) به صراحت در قرآن نیامده است، امّا آیات متعدّدی در شأن او و عملکرد خاصّ آن حضرت، یا دربارۀ ولایت، یا اهل بیت نازل شده که آن حضرت را هم شامل میشود[۴۶]. برخی از این آیات عبارت است از:
- انفاق او در شب و روز و آشکار و نهان: ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً﴾[۴۷].
- خوابیدن در بستر پیامبر در شب هجرت: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ﴾[۴۸].
- انفاق انگشتر در حالت رکوع به فقیر ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ ...﴾[۴۹].
- آیه تبلیغ ولایت او در غدیر خم: ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ﴾[۵۰].
- تکمیل دین پس از ابلاغ امامتش در غدیر خم: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ﴾[۵۱] و... [۵۲].
- همچنین برخی تعابیر در آیات قرآن به وجود علی (ع) و امامان تفسیر شده که در تفاسیر روایی آمده است، از قبیل تعابیر امام مبین، سابق بالخیرات،امانت، بئر معطّله و قصر مشید، طوبی، وسیله، آلیاسین، کلمات، کلمة التقوی و...[۵۳].[۵۴]
امام علی در حدیث
کرامتهای امام علی (رخدادهای خارقالعاده زندگی امام علی)
دیدگاههایی درباره شخصیت امام علی
- او از شاخصترین چهرههایی است که دوست و دشمن، مسلمان و غیرمسلمان، فیلسوف و مورخ نتوانستهاند از ذکر فضایل او چشمپوشی کنند[۵۵]. معاویه درباره او گفته است:دنیا عقیم است که مانند علی بزاید[۵۶]. ابن سینا گفته است: علی (ع) در میان یاران رسول خدا (ص) مانند کلی در میان جزئیات محسوس یا مانند عقول قاهره نسبت به اجسام مادی بود[۵۷]. در نظر جرج جرداق مسیحی، علی (ع) مردی الهی و همرتبه حضرت مسیح (ع) است[۵۸].
سیره امام علی
سیره عبادی امام علی
مکتب عبادی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای عبادی)
گفتارها و سخنهای عبادی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای عبادی)
رفتارها و عملکرد عبادی (سبک زندگی عبادی)
میراث عبادی (دعاها و نیایشهای امام علی)
سیره عرفانی امام علی
مکتب عرفانی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای عرفانی)
گفتارها و سخنهای عرفانی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای عرفانی)
رفتارها و عملکرد عرفانی (سبک زندگی عرفانی)
سیره اخلاقی امام علی
مکتب اخلاقی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای اخلاقی)
- چگونگی تبیین پایههای اخلاق از ارکان مؤثر در سعادت افراد و رفتار جوامع است برخی از مؤلفههای مکتب اخلاقی امام عبارت است از:
- عدم نسبیت اخلاق: اصول اولیه اخلاقی همواره ثابت هستند هرچند معیارهای ثانویه نسبی اند[۵۹]
- انسان کامل: امیرالمؤمنین گذشته از آنکه مصداق اتم انسانکامل است، همواره بر رشد همه جانبه ارزشهای والای انسانی تأکید میکند[۶۰].
- خودشناسی مقدمه اخلاق و در مکتب اخلاقی علی (ع) مقدمه خداشناسی و حقیقت عبادت است[۶۱]. یکی از آثار خودشناسی، کرامت نفس است که اساس و محور اخلاق اسلامی است و مقابله با غرایز را آسان میکند[۶۲]. در نقطه مقابل بردگی روح و نفس نسبت به مال و ثروت است[۶۳].
- زهد و دنیا: از جمله امتیازات مکتب اخلاقی امیرمؤمنان (ع) بررسی جامع و دقیق مفاهیم اخلاقی است. حضرت زهد را به تنبلی به بهانۀ ترک دنیا تفسیر نمیکند، بلکه روحیه ثبات در برابر از دست دادن و به دست آوردن دنیا است[۶۴]. همچنین حضرت در مورد دنیا با تفکیک نعمتهای موجود در دنیال و دلبستگی به دنیا، میفرماید: «دنیا کسی را فریب نمیدهد بلکه انسان با هوای نفس فریب میخورد،دنیا مسجد دوستان خداست»[۶۵].
گفتارها و سخنهای اخلاقی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای اخلاقی)
رفتارها و عملکرد اخلاقی (سبک زندگی اخلاقی)
- هر شخصیتی، همسنخ خود را جذب میکند و غیر سنخ را از خود دور میسازد. جاذبه و دافعه او سخت نیرومند است. جاذبۀ علی (ع) حقیقتی است که همه افراد را شیفته کرده، بر تارک قرون میدرخشد و تا ژرفای دلها و باطنها پیش رفته است. امیرالمؤمنین میفرماید: «در آینده مرا میبینید و خصایص شناخته نشدۀ من برایتان آشکار میشود و پس از تهی شدن جای من و ایستادن دیگری به جای من، مرا خواهید شناخت»[۶۶].سر محبوبیت او معنویت اوست. دافعه علی (ع) نیز ممتاز و برجسته است. چون در راه خدا از کسی پروا نداشت، قهراً دلهای پرطمع را میآزرد، انعطافپذیری او در امور کلی دین و عدالتطلبی او که برای امتیاز طلبان سخت بود برای او دشمنساز و بلکه عامل قتل او بود[۶۷].
- پایبندی به اصول: هیچگاه از خیانت و نیرنگ استفاده نکرد، هرچند به قیمت از دست رفتن خلافتش باشد. در مقابل پیشنهاد سکوت موقت در برابر معاویه، فرمودند: «اگر من معاویه را حتی برای مدتی کوتاه تثبیت کنم، به این معناست که من معاویه را حداقل در این مدت صالح میدانم در حالی که من او را صالح نمیدانم و به مردم هم دروغ نمیگویم». وقتی در جنگ صفین شریعه به دست سپاه علی (ع) افتاد. یاران پیشنهاد مقابله به مثل و بستن آب بر سپاهیان معاویه را دادند؛ اما حضرت فرمودند: «خداوند آب را برای مسلمان و کافر قرار داده و این کار دور از شهامت و فتوت و مردانگی است»[۶۸]. علی (ع) در مسائل شخصی بسیار نرم، انعطافپذیر، شوخ و خندهرو بود و تا جایی که به حد باطل نرسد، با مردم مزاح میکرد. ولی در مسائل اصولی، مقررات الهی و حقوق اجتماعی، بسیار صلابت داشت و انعطافپذیری و مماشات در او راه نداشت[۶۹].[۷۰]
سیره علمی امام علی
مکتب علمی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای علمی)
- مکتب فلسفی امام علی(ع):
- بحثهای عقلی عمیق مانند ذات و صفات باری و حدوث و قدم، وحدت و کثرت و... برای اولین بار توسط حضرت مطرح شد[۷۱].
- اتصال به سرچشمه وحی سبب شده کلام علی (ع) آموزههای بینظیری را به جهان فکر و اندیشه عرضه کند که بیسابقه و ابتکاری است؛ مانند عددی نبودن وحدت خداوند[۷۲]،برهان تلازم وحدت وجود و وجود واجب[۷۳]، برهان توحید از راه نبوت[۷۴].
- تعیین گستره عقل: بر خلاف کسانی که معتقد به ناتوانی و تعطیل عقل بشری هستند، در کلام امام علی (ع) قدرت سیر عقلانی بشر محدود است، چنانچه فرموده است: عقل در عین ناتوانی از وصول به کنه معرفت باری تعالی، یک حد واجب معرفت دارد که در آن مقدار نه تنها ممنوعیت نیست بلکه وجوب و لزوم تحقیق در کار است[۷۵].[۷۶]
- بیان مباحث عقلی برای تودۀ مردم: با آنکه مباحث عقلی دشوار و پیچیده است، حضرت این مطالب عمیق را به زبان ساده و قابل فهم برای عموم مردم بیان میکردند و در این راه از تشبیه امور معقول به محسوس کمک میگرفتند[۷۷].
- مکتب حقوقی امام علی (ع):
- در نظام حقوقی علی (ع)حق و تکلیف رابطه متقابل دارند. چنانچه فرموده است: «حق به نفع هیچکس جریان نمییابد، مگر اینکه ضد او هم جریان یابد. کسی بالاتر یا پایینتر از همکاری اجتماعی نیست که به نوعی تعاون عمومی منجر میشود. از این رو افراد در برابر اجتماع هم حق دارند و هم تکلیف»[۷۸].[۷۹]
- حق خداوند: تنها کسی که بر دیگران حق دارد ولی دیگران بر او حق ندارند، خداوند است.حق خداوند به معنای انتفاع بردن او نیست، بلکه به معنای تکلیف و مسؤولیت دیگران درمقابل اوست، چون بنده در مقابل خدا چیزی از خودش ندارد[۸۰].
- بزرگترین حقوق متقابل،حق حکومت بر مردم و حق مردم بر حکومت است. صلاح و شایستگی مردم در گرو حکومت صالح است و حکومت صالح با ملت استوار و با استقامت محقق میشود. وفادای مردم به حکومت و ادای حق مردم از طرف حکومت، موجب حکومت حق در جامعه است[۸۱]. ایشان درباره حق مردم برحاکمان میفرماید: «حکومت امانتی است در دست حاکم و حاکم امانتدار مردم و نگهبان و حافظ حقوق ایشان است»[۸۲] و درمورد حقوق حاکم بر مردم میفرماید: «حق امام بر مردم این است که فرمان او را بشنوند و اطاعتش را بپذیرند و دعوتش را اجابت کنند»[۸۳].[۸۴]
- حق حیوانات و محیط زیست:انسان از هرچه بهرهمند است نسبت به آن تکلیف دارد. میفرماید: «خداوند را در نظر بگیرید، هم در مورد بندگانش و هم نسبت به سرزمینها و چهارپایان»[۸۵].[۸۶]
گفتارها و سخنهای علمی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای علمی)
رفتارها و عملکرد علمی (سبک زندگی علمی)
سیره تبلیغی امام علی
مکتب تبلیغی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای تبلیغی)
گفتارها و سخنهای تبلیغی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای تبلیغی)
رفتارها و عملکرد تبلیغی (سبک زندگی تبلیغی)
سیره تربیتی امام علی
مکتب تربیتی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای تربیتی)
گفتارها و سخنهای تربیتی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای تربیتی)
رفتارها و عملکرد تربیتی (سبک زندگی تربیتی)
سیره خانوادگی امام علی
مکتب خانوادگی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای خانوادگی)
گفتارها و سخنهای خانوادگی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای خانوادگی)
رفتارها و عملکرد خانوادگی (سبک زندگی خانوادگی)
سیره اجتماعی امام علی
مکتب اجتماعی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای اجتماعی)
گفتارها و سخنهای اجتماعی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای اجتماعی)
رفتارها و عملکرد اجتماعی (سبک زندگی اجتماعی)
- امام علی و مردم: امیرمؤمنان (ع) زمامداران حکومت را به مهربانی با مردم دعوت و حقوق مردم توصیه میکند و سیره مدیریتی حضرت الگویی از سیره یک رهبر مردمی است. با آنکه بینیاز از مشورت با دیگران بود، ولی برای ترویج فرهنگ مشورت میان زمامداران، همواره با اطرافیان خود مشورت میکردند[۸۷]. آن حضرت هیچگاه خود را برتر از مردم و جدا از آنها نمیدید. چنانچه برخورد آن حضرت با دزد زره در محکمه قضاوت موجب اسلام فرد مسیحی شد[۸۸]. ایشان با تشریفات مخالف بود و دربارۀ استقبال اهل انبار از ایشان فرمود: «چنین رفتاری شما را در دنیا به رنج میاندازد و در آخرت به شقاوت میکشاند. از کارهایی که شما را پست و خوار میکند پرهیز کنید. این کارها سودی به حال آن افراد ندارد»[۸۹]. در نامه به مالک اشتر توصیه کردند: «ساعاتی را برای رسیدگی شخصی به کارهای مردم قرار داده و کسی را بین خود و مردم واسطه قرار ندهد»[۹۰].[۹۱]
سیره سیاسی امام علی
مکتب سیاسی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای سیاسی)
- مکتب سیاسی امام علی (ع):
- سیاست از نظر امیرالمؤمنین(ع): تصور غالب از مفهوم سیاست، نیرنگ و فریب و استفاده از هر ابزار ممکن برای رسیدن به هدف است. ولی در نظر امیرالمؤمنین سیاست مبتنی بر اصول اخلاقی است هرچند به قیمت از بین رفتن خلافت و حکومت باشد[۹۲].
- ضرورت حکومت: امام علی (ع) بر لزوم یک حکومت مقتدر تصریح کرده و لاحکم الّا لِلَّه یعنی وضع قانون با خدا است و نه اجرای قانون. در پرتو حکومت، مؤمن برای خدا کار میکند و کافر بهره دنیای خود را میبرد و کارها به پایان خود میرسد[۹۳]. حضرت، حکومت را به عنوان یک مقام دنیوی سخت تحقیر میکند، ولی در مسیر اصلیاش آن را وسیلهای برای اجرای عدالت و احقاق حق و خدمت به مردم، فوقالعاده مقدس میداند[۹۴].
- عدالت اجتماعی: عدالت به وسیله اسلام حیات را از سرگرفت و ارزش فوقالعاده یافت. از نظر امامعلی (ع) اصلی که میتواند تعادل اجتماع را حفظ کند و همه را راضی نگه دارد، به پیکر اجتماع سلامت و به روح اجتماع آرامش بدهد، عدالت است[۹۵].
- شرایط مدیر و رهبر: برخی از ویژگیهای مطلوب رهبر جامعه اسلامی عبارتند از: گذشت و مهربانی[۹۶]؛ عدم سازشکاری؛ ناهمرنگی با انحرافات[۹۷]؛ عدم طمع ورزی[۹۸] و آشنایی با درد مردم و زندگی در سطح پایینترین افراد جامعه[۹۹].
گفتارها و سخنهای سیاسی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای سیاسی)
رفتارها و عملکرد سیاسی (سبک زندگی سیاسی)
- وحدتطلبی: امام علی (ع) پس از رحلت پیامبر حفظ وحدت جامعه اسلامی را بر خلافت ترجیح داد. از اینرو هنگامی که ابوسفیان میخواست به بهانه حمایت از علی (ع) فتنهای به پاکند، فرمود: «امواج دریای فتنه را با کشتیهای نجات بشکافید و از راه خلاف و تفرقه دوری گزینید»[۱۰۰]. در پاسخ به حضرت فاطمه(س) که او را دعوت به اعتراض و قیام کرد، به صدای مؤذن اشاره کرد و فرمود: «سکوت من تنها برای باقی ماندن این فریاد است». اوکه هرگز پشت به دشمن نکرده و پشت دلاوران از بیم او میلرزید، برای حفظ یکپارچگی جامعۀ نوپای اسلام حتی در برابر اهانت به همسرش نیز سکوت کرد[۱۰۱].
- عدالتمحوری: سیره امام علی (ع) بر اصول مکتب سیاسی او مبتنی است. او نه تنها عادل بلکه عدالتخواه بود و عدالتطلبی نه تنها مشی حضرت بلکه ایدۀ انکارناپذیر اوست[۱۰۲]. امام به محض در دست گرفتن زمام امور فرمود: «به خدا قسم، زمینهایی را که متعلق به عموم مسلمانان بوده و عثمان به افراد بخشیده، بازپس خواهم گرفت، هر چند آنها را مهر زنانشان قرار داده یا با آنها کنیز خریده باشند. عدهای تقاضا کردند در اجرای عدالت، عطف بماسبق نکرده و گذشته را رها کند. ولی او پاسخ داد:حق کهن به هیچ وجه باطل نمیشود»[۱۰۳]. در اجرای عدالت نزدیکان خویش را استثناء نمیکرد، هنگامی که مطلع شد دخترش از بیتالمال مسلمانان، گردنبندی را به عنوان عاریه، البته با قید ضمانت گرفته، فرمود: «اگر با قید ضمانت نگرفته بودی دستت را میبریدم و درباره تو حد سارق را اجرا میکردم»[۱۰۴]. اجرای عدالت اجتماعی عامل اصلی قتل ایشان بود. از اینرو گفتهاند علی به خاطر شدت عدالتش بود که در محراب به شهادت رسید[۱۰۵].[۱۰۶]
سیره اقتصادی امام علی
مکتب اقتصادی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای اقتصادی)
گفتارها و سخنهای اقتصادی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای اقتصادی)
رفتارها و عملکرد اقتصادی (سبک زندگی اقتصادی)
سیره قضایی امام علی
مکتب قضایی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای قضایی)
گفتارها و سخنهای قضایی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای قضایی)
رفتارها و عملکرد قضایی (سبک زندگی قضایی)
سیره نظامی و جنگی امام علی
مکتب نظامی (اصول برگرفته از آموزههای امام علی در عرصههای نظامی)
گفتارها و سخنهای نظامی (احادیث برجسته امام علی در عرصههای نظامی)
رفتارها و عملکرد نظامی (سبک زندگی نظامی)
نقشهای ویژه امام علی
- برخی از افتخارات و نقشهای ویژه امیر المؤمنین(ع) عبارت است از: اولین حامی پیامبر در یوم الإنذار[۱۰۷]؛ فدایی رسول خدا(ص) در لیلة المبیت[۱۰۸]؛ برادری پیامبر[۱۰۹]؛شجاعت بی نظیر[۱۱۰]؛سخاوت و ایثار[۱۱۱]؛ جان پیامبر[۱۱۲]؛ پدر امت[۱۱۳]؛ میزان اعمال[۱۱۴] و... آیات بسیار و روایات متعددی در شأن و منزلت امیرالمؤمنین نازل شده که بحث مفصل و مستقلی میطلبد.
یاران و شاگردان امام علی
- یاران علی(ع): امیرالمؤمنین شیفتگان و عاشقان فراوانی در تاریخ دارد، برخی از آنها عبارتند از:
- مالک اشتر: فرمانده شجاع و خودساخته که برای اهانتکننده خود دعا میکند،[۱۱۵] و از طرف امام به حکومت مصر گماشته شد[۱۱۶].
- عمار یاسر: از نخستین مسلمانان است که از انحرافات عثمان انتقاد میکرد و شهادت او در صفین معاویه را رسوا کرد[۱۱۷].
- ابوذر غفاری: جزء پنج نفری بود که پس از رحلت پیامبر، به موعد علی (ع) آمدند[۱۱۸]، عابدی با بصیرت که در پی انتقاد به تخلفات عثمان به ربذ تبعید شد و در آنجا درگذشت[۱۱۹].
- صعصعة بن صوحان: مورد اعتماد و علاقه امام بود، امام او را میستاید و از او میخواهد که سخنرانی میکند[۱۲۰].
- عدی بن حاتم: عدی با علی (ع) در صفین شرکت کرد و سه فرزندش در آن جنگ به شهادت رسیدند. سالها بعد معاویه او را دید و به کنایه گفت: علی (ع) انصاف را درباره تو رعایت نکرد؛ چون پسران خود را در پشت جبهه نگه داشت و پسران تو را به کشتن داد. عدی پاسخ داد: من انصاف را درباره علی (ع) رعایت نکردم، چرا که او کشته شد و من هنوز زنده هستم[۱۲۱].
- میثم تمار: از جمله شیفتگان علی (ع)، میثم تمار است که بیست سال پس از شهادت مولا از علی (ع) و فضایل او سخن گفت. در ایامی که سرتاسر مملکت اسلامی در خفقان فرو رفته، تمام آزادیها کشته شده و نفسها در سینهها زندانی بود، او از بالای دار فریاد میزد: بیایید تا از علی برایتان بگویم[۱۲۲].
مخالفت و دشمنی با امام علی
- عدالتمحوری و دینمداری امام علی (ع) سبب مخالفت گروههایی با ایشان شد؛ البته آن حضرت در نحوۀ مقابله با ایشان نه حبّ و بغض شخصی، بلکه مصلحت عموم مسلمانان و نظام اسلامی را در نظر داشت. مخالفان حضرت سه گروه بودند: ناکثین (اصحاب جمل)، قاسطین (معاویه) و مارقین (خوارج نهروان)[۱۲۳]. ویژگیهای اصلی مخالفان امام جهل خوارج[۱۲۴]، نفاق که مشخصه معاویه و طرفداران او بود[۱۲۵] و جمود و تعصب باطل بود[۱۲۶].
- حضرت علی (ع) تفاوت میان دشمنان خود را به خوبی میدانست؛ معاویه آگاهانه به دنبال باطل بود، ولی خوارج انسانهای حقجویی بودند که از روی نادانی و حماقت اشتباه کرده بودند. از این رو بیت المال آنها را قطع نکرد و با نهایت جوانمردی و سعۀ صدر کامل با آنها برخورد کرد[۱۲۷]. ولی وقتی دست به مخالفت عملی و آشوبگری زدند، با شجاعت آنها را سرکوب کرد[۱۲۸].
مظلومیت امام علی
- دوستان جاهل و دشمنان آگاه با بیمهری با ایشان رفتار کرده تا آنجا که در زمان حیات و پس از شهادت، مظلومترین فرد تاریخ اسلام بود[۱۲۹]. رسول خدا(ص) فرمودند: «یا علی، پس از من تو مظلوم میشوی، پس وای بر آنکه به تو ستم و تعدّی کند»[۱۳۰]. خود امام علی(ع) نیز به مظلومیت خویش تصریح کرده است: «از آن دم که رسول خدا وفات یافت، من پیوسته مظلوم بودهام»[۱۳۱].جهل و تعصب مردم و عدالتطلبی علی (ع) سبب شد، تا نه تنها در بعد سیاسی که در بعد معرفتی هم تنها باشد[۱۳۲].
- برخی از نمودها و جلوههای مظلومیت حضرت از این قرار است:
- غصب خلافت: حضرت در خطبه شقشقیه به آن اشاره فرموده و میفرماید: میراث نبوت را غارت کردند[۱۳۳].
- غصب فدک: در نامه به عثمان بن حنیف به این ظلم اشاره فرموده است[۱۳۴]، که به هدف از بین بردن پشتوانه مالی بود.
- شهادت همسر جوان: بعد از رحلت پیامبر، به قصد درهم کوبیدن پایگاه مقاومت در برابر غصب خلافت در خانه فاطمه زهرا(س) را آتش زدند، او را کتک زده، فرزندش را سقطکردند و در نهایت در اثر آسیبهای روحی و جسمی به شهادت رسید.
- اهانت خوارج: خوارج همواره خون به دل مولا کرده و او را به شرک و کفر متهم و از او میخواستند توبه کند[۱۳۵].
- تخلف و نافرمانی یاران: جهالت گروهی و بیت شکنی عدهای و بی اعتنایی به دستورهای او از ظلمهای یارن اوست[۱۳۶].
- شهادت مظلومانه و قبر پنهان: کیفیت شهادت در محراب عبادت و دفع شبانه و مخفیانه بیرون از کوفه، به جهت ترس از نبش قبر و توهین خوارج، که تا زمان امام صادق(ع) قبر حضرت مخفی بود از جلوههای مظلومیت اوست[۱۳۷].
- هتک حرمت پس از شهادت: لعن و دشنام و به شهادت رساندن یاران و شیعیان راستین حضرت، جلوگیری از نشر فضائل علی (ع) و تبلیغات سوء بر علیه حضرت از نشانههای دیگر مظلومیت حضرت است[۱۳۸].
- اما تلاش دستگاه تبلیغاتی برای کم فروغ ساختن خورشید معنویت نقش برآب شد. عظمت امام علی (ع) و اندیشههای او با چنین دسیسههای کودکانهای فراموش نشده و نمیشود و روز به روز عشق و علاقه مردم به او بیشتر میشود[۱۳۹].
شهادت امام علی
- امیرالمؤمنین(ع) سرانجام در سحرگاه ۱۹ رمضان سال ۴۰ هجری هنگامی که امام(ع) در حال نماز بود ابن ملجم مرادی با شمشیر زهرآلود فرق مبارک پیشوای بزرگ فضیلت و عدالت را نشانه گرفت و در پی آن در شب ۲۱ همان ماه در سن ۶۳ سالگی به شهادت رسید[۱۴۰].[۱۴۱]
پرسشهای وابسته
جستارهای وابسته
- نام امام علی (نامهای امام علی)
- کنیههای امام علی
- کنیه امام علی
- القاب امام علی (لقبهای امام علی)
- تبار امام علی (نسب امام علی)
- خاندان امام علی
- پدر امام علی (ابوطالب)
- مادر امام علی (فاطمه بنت اسد)
- برادران امام علی
- خواهران امام علی
- ازدواج امام علی
- همسران امام علی
- کنیزان امام علی
- فرزندان امام علی
- همسران فرزندان امام علی
- سرگذشت تاریخی امام علی (سرگذشت زندگی امام علی):
- امام علی از بعثت تا رحلت رسول خدا:
- امام علی از خلافت تا شهادت:
- عصر امام علی
- شرایط سیاسی و اجتماعی عصر امام علی
- شرایط دینی و فرهنگی عصر امام علی
- شمایل امام علی
- صفات ظاهری امام علی (سیمای امام علی)
- امامت امام علی (ولایت امام علی)
- نصب الهی امام علی به امامت
- صفات امام علی (ویژگیهای امام علی):
- صفات امامت در امام علی
- علم لدنی امام علی:
- عصمت امام علی:
- افضلیت امام علی
- فضایل امام علی:
- مناقب امام علی:
- کرامتهای امام علی:
- رخدادهای خارقالعاده زندگی امام علی
- دیدگاههایی درباره شخصیت امام علی (علی در نگاه دیگران)
- سیره امام علی:
- ویژگیهای عملی امام علی
- سیره عبادی امام علی
- سیره عرفانی امام علی
- سیره اخلاقی امام علی:
- سیره اعتقادی امام علی:
- سیره علمی امام علی
- سیره تبلیغی امام علی
- سیره تربیتی امام علی
- سیره خانوادگی امام علی
- سیره اجتماعی امام علی
- سیره سیاسی امام علی:
- سیره اقتصادی امام علی
- سیره قضایی امام علی:
- سیره نظامی و جنگی امام علی:
- مأموریت امام علی
- نقشهای ویژه امام علی
- کارگزاران امام علی
- یاران و شاگردان امام علی
- یاران علی
- مخالفان یا دشمنان امام علی:
- دشمنی با امام علی
- وظایف امت نسبت به امام علی:
- شناخت شخصیت و جایگاه امام علی
- شناخت حقوق امام علی
- شناخت سیره و معارف امام علی
- ایمان به امام علی (کفر به دشمنان امام علی)
- پذیرش ولایت امام علی (بیزاری از دشمنان او)
- محبت به امام علی (بغض به دشمنان او):
- مودت امام علی (عداوت با دشمنان او)
- تمسک به امام علی
- اعتصام به امام علی
- تبعیت از امام علی
- اطاعت از امام علی
- معیت با امام علی
- وفاداری در بیعت با امام علی
- اجابت دعوت امام علی
- تسلیم امر امام علی (جنگ با دشمنان او)
- مظلومیت امام علی (مظلومیت علی)
- شهادت امام علی (ترور امام علی):
- پرسش و پاسخ دوران امام علی
منابع
منبعشناسی جامع امام علی
پانویس
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۴۱.
- ↑ مصنفات شیخ مفید، ج ۱۱ ص ۵؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶؛ فرهنگ شیعه، ص ۹۴.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی، ص۱۵۵-۱۵۶.
- ↑ الفصل الثانی فی ذکر أسمائه و ألقابه(ع) طبرسی، فضل بن حسن، أعلام الوری بأعلام الهدی (ط- القدیمة)، ص ۱۵۴ و موسوعه الامام امیرالمؤمنین(ع)، ج۱، ص ۷۹.
- ↑ الصحیح من سیره امیرالمؤمنین(ع)، ج۱، ص ۱۵۴ و الیقین باختصاص مولانا علی بامرة المؤمنین نوشته سید بن طاووس.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۹۴؛ «قَالَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلَامُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ عَلِیَ بْنَ أَبِی طَالِبٍ(ع) مِنِّی وَ أَنَا مِنْ عَلِیٍّ خُلِقَ عَلِیٌّ مِنْ طِینَتِی وَ هُوَ إِمَامُ الْخَلْقِ بَعْدِی یُبَیِّنُ لَهُمْ مَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنْ سُنَّتِی وَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ یَعْسُوبُ الدِّینِ وَ خَیْرُ الْوَصِیِّینَ وَ زَوْجُ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ أَبُو الْأَئِمَّةِ الْمَهْدِیِّینَ»؛ بشارة المصطفی لشیعة المرتضی (ط القدیمة)، ص ۲۴ و ر.ک: الصحیح من سیره امیرالمؤمنین(ع)، ج۱، ص ۱۴۰ الفصل الرابع الاسماء و الالقاب و الکنی.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۴۲.
- ↑ احمد حنبل فضائل امیرالمؤمنین، ص ۱۳۷ و موسوعه الامام امیرالمؤمنین(ع)، ج۱، ص ۶۲.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۴۲.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص ۴۵۲؛ شیخ مفید الارشاد، ج۱، ص ۶ و برای بررسی اقوال در سال ولادت امیرالمؤمنین(ع)، باز پژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان، ص ۱۸۴.
- ↑ مصنفات شیخ مفید، ج ۱۱ ص ۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۹۸؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵؛ فرهنگ شیعه ص ۹۴؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۲ ص ۶۳ و ۶۴؛ سیره ابن هاشم، ج۱، ص ۱۶۲؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۱۳، ص ۲۰۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۰۹؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۹۸؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲. من همچون بچه شتری که در پی مادرش میرود در پی رسول خدا، ص بودم و از او جدا نمیشدم. او هر روز نشانه تازهای از اخلاق نیکو برایم اشکار میکرد و به من فرمان میداد که به او اقتدا کنم.
- ↑ ر.ک: فروغ ولایت، ص ۲۸۳؛ سیره پیشوایان، ص ۷۱.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، امامت و رهبری، مجموعه آثار ج ۴ ص ۸۵۹؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت ص ۲۱ تا ۲۶.
- ↑ سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۵۷؛ امینی، عبد الحسین، الغدیر، ج ۳ ص ۲۳۷؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۹۸؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۲ ص ۶۳ و ۶۴؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۹۸؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶.
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید.۵
- ↑ الکامل فی التاریخ، ج ۲ ص ۱۵۴.
- ↑ مسند احمد، ج ۱ ص ۸۴، ۱۱۸، ۱۱۹ و ۱۵۲.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص ۳۹۸؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶.
- ↑ نهج البلاغه، خ ۳؛ اعیان الشیعه ج ۱ ص ۳۲۴ ـ ۴۲۱؛ فرهنگ شیعه، ص ۹۵؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۲۱ تا ۲۶.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۶۲. ترسیدم اگر اسلام و اهلش را یاری نکنم شاهد شکافی در اسلام یا نابودی آن باشم که مصیبتش برای من از رها ساختن خلافت و حکومت بر شما بزرگتر باشد حکومتی که متاع و بهره دوران کوتاه زندگی دنیاست و آنچه از آن بوده است به زودی زوال میپذیرد همان گونه که سراب زائل میگردد.
- ↑ ر.ک: فروغ ولایت، ص ۲۸۳ و سیره پیشوایان، ص ۷۱؛ امام علی (ع) و همگرایی اسلامی در عصر خلافت.
- ↑ الکافی، ج ۵، ص ۷۴؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
- ↑ نهج البلاغه خطبه ۳، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۵۳؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص ۳۹۸؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵؛ فرهنگ شیعه، ص ۹۶؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص ۳۹۸؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵؛ فرهنگ شیعه، ص ۹۷؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۴۳.
- ↑ موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۱ ص ۸۶ تا ۹۰، سنن الامام علی، ص ۲۵ تا ۳۱.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۲۲.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۹۸.
- ↑ ر.ک: دانشنامۀ امام علی، ج ۱۱ ص ۱۸۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه ج ۲۷ ص ۳۴.
- ↑ تفسیر قمی، ج ۱ ص ۳۶۷؛ تفسیر صافی ج ۳ ص ۷۷؛ کنز الدقائق ج ۶ ص ۴۸۰.
- ↑ سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۵۷؛ امینی، عبد الحسین، الغدیر، ج ۳ ص ۲۳۷؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۹۸؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
- ↑ فضائل الخمسة، ج ۱ ص ۲۳۱.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۹۸.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، انسان کامل، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۱۱۳.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، انسان کامل، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۱۲۴؛ و جاذبه و دافعه علی، مجموعه آثار ج ۱۶، ص ۲۱۸؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۲۱ تا ۲۶.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، خاتمیت، ص ۷۲.
- ↑ تهذیب التهذیب، ج ۷ ص ۳۳۹.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، جاذبه و دافعه علی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۲۱۶.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۹۷-۹۸.
- ↑ ر.ک: شهید قاضی نور اللّه در «احقاق الحق» ج ۲ و ۳ حدود ۸۴ آیه را نقل میکند که دربارۀ علی است و منابع آنها را از کتب اهل سنت میآورد. نیز در «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن» ابو الحسن مطلبی حدود ۱۶۰ مورد از آیات قرآن که دربارۀ علی و اهل بیت است، براساس روایات معرفی شده است نیز «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۲۶۵.
- ↑ «آنان که داراییهای خود را در شب و روز پنهان و آشکار میبخشند» سوره بقره، آیه ۲۷۴.
- ↑ «و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان میگذرد» سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آوردهاند، همان کسان که نماز برپا میدارند و در حال رکوع زکات میدهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان» سوره مائده، آیه ۶۷.
- ↑ سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ ر. ک: «دانشنامۀ امام علی»(ع)، ج ۱۰ مقالۀ «امام علی در قرآن» علامه عسکری، «شواهد التنزیل» ابن رویش، «آیات الفضائل» سیّد محمّد حسینی بهارانچی «علی فی الکتاب و السنّه» حسین شاکری، «نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار»، ج ۲۰، «سیمای امام علی در قرآن»، حسکانی ترجمه یعقوب جعفری، «احقاق الحق» ج ۲ و ۳، «آیات الأئمّه»، محمّد علی حسنی لاریجانی «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن» ابو الحسن مطلّبی، «آیات الولایه» سید باقر محمّدی نسب، «دلائل الصدق» ج ۲، نیز تفسیر «البرهان» و «نور الثقلین».
- ↑ روایاتی درکتاب «معانی الأخبار»، به ترتیب در صفحات ۹۵،۱۰۵،۱۰۸،۱۱۱،۱۱۲،۱۱۶،۱۲۲،۱۲۵، و ۱۲۶، نیز بحار الأنوار، ج ۳۵ و ۳۶.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۱۲.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت، ۲۶ تا ۳۳.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، اسلام و نیازهای زمان، مجموعه آثار، ج ۲۱، ص ۱۹۹.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، صص ۳۰۸-۳۶۶.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، عدل الهی، مجموعه آثار، ج ۱، ص ۲۷۶.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، سیری در سیره نبوی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۷۷.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، فلسفه تاریخ، ج ۲، ص ۲۵۴.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، حکمتها و اندرزها، مجموعه آثار، ج ۲۲، صص ۴۱۵ و ۴۲۹.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، حکمتها و اندرزها، مجموعه آثار، ج ۲۲، ص ۳۹۶.
- ↑ ر.ک: گفتارهای معنوی، ص ۳۷.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، سیری در سیره نبوی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۷۰.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، انسان کامل، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۲۹۴؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۳۵ تا۶۳.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۴۹.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، جاذبه و دافعه علی مجموعه آثار، ج۱۶،ص ۲۳۲ و ۲۸۹؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت ص ۷۷ تا۸۱.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، سیری در سیره نبوی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۷۹ و ۱۰۵ و ۱۱۱.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، سیری در سیره نبوی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۱۷۶.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۶۳ تا۷۵.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، کلام، مجموعه آثار، ج ۳، ص ۵۸، ۵۹ و ۸۲-۹۳.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، سیری در سیره نبوی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۳۸۳، ۳۹۹ و ۴۰۳.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، فلسفه ابن سینا، مجموعه آثار، ج ۸ ص ۱۱۱.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مجموعه آثار، ج ۶، ص ۱۰۲۳.
- ↑ نهج البلاغه خطبه ۱ و ۴۵.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مجموعه آثار، ج ۶، ص ۱۰۰۶.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، کلام، مجموعه آثار، ج ۳، ص ۱۲۷؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۳۵ تا۶۳.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۶۵.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، انسان و نیازهای زمان، مجموعه آثار، ج ۲۱، ص ۲۱۱ و ج ۲۲، ص ۱۳۵ و ۲۱۲؛ حکمتها و اندرزها، مجموعه آثار ج ۲۲، ص ۱۳۴.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، انسان و نیازهای زمان، مجموعه آثار، ج ۲۱، ص ۲۱۲.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۰۷؛ مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۴۳۳.
- ↑ «وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَةٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَةٌ»؛ نهج البلاغه، نامه ۵.
- ↑ ر.ک: نهج البلاغه، نامه ۵؛ مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۴۵۱.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، حکمتها و اندرزها، مجموعه آثار، ج ۲۲، ص ۲۳۷.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۶۵.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۳۵ تا۶۳.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، سیری در سیره نبوی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۱۷۹.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج ۱۸ ص ۲۱۵.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج ۱۸ ص ۲۰۷.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، بیست گفتار، ص ۲۹.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۶۳ تا۷۵.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، سیری در سیره نبوی، مجموعه آثار، ج ۱۶، صص ۷۹-۶۹-۵۴.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۴۰.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۳۲؛ مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۴۳۰.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۴۳۴.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳؛ مطهری مرتضی، جاذبه و دافعه علی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۲۶۱.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۷۱.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، حج، مجموعه آثار، ج ۲۵، ص ۹۵.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، انسان کامل، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۱۴۱.
- ↑ «أَیُّهَا النَّاسُ شُقُّوا أَمْوَاجَ الْفِتَنِ بِسُفُنِ النَّجَاةِ وَ عَرِّجُوا عَنْ طَرِیقِ الْمُنَافَرَة»؛ نهج البلاغه، خطبه ۵.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۴۸۵.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، بیست گفتار، ص ۱۱.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۶؛ مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۴۳۷.
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۹.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، بیست گفتار، ص ۲۷.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۶۳ تا۷۵.
- ↑ اعیان الشیعة، ج ۱ ص ۴۲۱- ۳۲۴؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص ۳۹۸؛ فرهنگ شیعه، ص ۹۷-۹۸؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۱۱ ص ۱۸۵.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۰۷؛ دانشنامۀ امام علی، ج ۱۱ ص ۱۸۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص ۳۹۸؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵؛ فرهنگ شیعه، ص ۹۵.
- ↑ ر.ک: دانشنامۀ امام علی، ج ۱۱ ص ۱۸۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص ۳۹۸.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۷؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۶۷ تا ۴۷۲؛ موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۱ ص ۸۶ تا ۹۰، سنن الامام علی، ص ۲۵ تا ۳۱؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۹۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۶۷ تا ۴۷۲.
- ↑ ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾«از آن پس كه به آگاهى رسيده اى، هر كس كه درباره او با تو مجادله كند، بگو: بياييد تا حاضر آوريم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را. آن گاه دعا و تضرع كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان بفرستيم.» سوره آل عمران، آیه ۶۱؛ فرهنگ شیعه، ص ۹۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۶۷ تا ۴۷۲؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۳۶ ص ۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۶۷ تا ۴۷۲.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۷ ص ۲۵۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۶۷ تا ۴۷۲.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، داستان راستان جلد اول، مجموعه آثار، ج ۱۸، ص ۲۳۱.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، اسلام و نیازهای زمان، مجموعه آثار، مجموعه آثار، ج ۲۱، ص ۶۷؛ وداستان راستان، مجموعه آثار ج ۱۸، ص ۳۷۶.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، حکمتها و اندرزها، مجموعه آثار، ج ۲۲، ص ۲۰۱؛ ج ۱۷، ص ۱۰۳؛ یادداشتها، ج ۷، ص ۴۲؛ ج ۹، ص ۱۰۸.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، جاذبه و دافعه علی، مجموعه آثار، ج۱۶ ص ۳۰۷.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، جاذبه و دافعه علی، مجموعه آثار، ج ۱۶، صص ۶۴ و سیری در سیره نبوی مجموعه آثار، ج ۴۸۲.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، احترام دنیا و تحقیر دنیا، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۷۴۶.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، داستان راستان، مجموعه آثار، ج ۱۸، ص ۳۵۳ و ۴۶۲.
- ↑ ر.ک: مطهری مرتضی، جاذبه و دافعه علی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۲۳۳؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت ص۸۳ تا۹۱.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت ص ۹۳ تا۱۰۶.
- ↑ ر.ک: مجموعه آثار، ج ۱۸، ص ۶۱۱؛ مطهری مرتضی، حکمتها و اندرزها، مجموعه آثار، ج ۲۲، ص ۲۴۹.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۴۷۸ و ص ۳۳۸ و ج ۲۱، ص ۸۸ ـ ۹۲.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۹۳ تا۱۰۶.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۳۱۱.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۶۳ تا۷۵؛ مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۶۰۷ و ۶۱۳.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۱۰۷ تا۱۰۹.
- ↑ «یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْمَظْلُومُ مِنْ بَعْدِی فَوَیْلٌ لِمَنْ ظَلَمَکَ وَ اعْتَدَی عَلَیْکَ»؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱ ص ۳۰۳.
- ↑ امالی، شیخ طوسی، ص ۷۲۶؛ «مَا زِلْتُ مَظْلُوماً مُنْذُ قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)».
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، مجموعه آثار، ج ۱۶، صص ۴۶۰ و ۴۶۱؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۱۰۷ تا۱۰۹.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۳.
- ↑ نهج البلاغه، نامه:۴۵.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، مشکلات علی، ج ۱۶ ص۶۰۳؛ج۲۲، ص ۲۴۹؛ محمدی، عبدالله، امیرمؤمنان علی چلچراغ حکمت ص۱۰۷ تا۱۰۹.
- ↑ خطبه ۲۷، ۳، ۲۵، ۱۸۲ و ۷۰ از نهج البلاغه صبحی صالح.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، مشکلات علی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۶۱۴؛ و انسان کامل، ج ۲۳، ص ۱۸۰؛ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۱۰۷ تا۱۰۹؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۴ ص ۸۲.
- ↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، مجموعه آثار ج ۱۷، ص ۴۳۵؛ الغدیر، ج ۲ ص ۱۰۲؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۴ ص ۲۲۰، ۵۸، ۵۹. نمونههایی از آنها در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۴ ص ۶۳ به بعد آمده است.
- ↑ ر.ک: محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت صفحه ۱۰۷ تا۱۰۹.
- ↑ الارشاد، ج۱، ص ۹ و فروغ ولایت، ص ۷۶۹.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص ۳۹۸؛زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵؛ فرهنگ شیعه، ص ۹۷؛ دانشنامه نهج البلاغه، ص ۵۷۱-۵۸۶؛ ربانی گلپایگانی، علی، امامت امام علی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۴۲.