|
|
| خط ۱۹: |
خط ۱۹: |
|
| |
|
| ==الگوهای [[شایسته]]== | | ==الگوهای [[شایسته]]== |
| *[[خداوند]] [[هدایت]] [[انبیا]] را که همان [[هدایت]] خاص [[الهی]] است مقتدای [[رسول]] خویش دانسته و او را به اقتدای به این [[هدایت]] خاص [[مأمور]] کرده است: {{متن قرآن|أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ}}<ref>«آنان کسانی هستند که خداوند رهنمایی‌شان کرده است پس، از رهنمود آنان پیروی کن!» سوره انعام، آیه ۹۰.</ref><ref>تفسیر موضوعی، ج۶، ص۸۴.</ref>. و در جای دیگر [[انبیا]] را "[[ائمه]]" به معنای [[الگو]] برای امت‌هایشان قرار داده است: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref><ref>المیزان، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۲.</ref>. و در مورد دیگر راجع به [[انبیا]] می‌فرماید: {{متن قرآن|يَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«و (یاد کن) روزی را که در هر امّتی گواهی از خودشان بر آنان برانگیزیم» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref>. یکی از معانی "[[شهادت]]" در این [[آیه]] این است که [[پیامبر]] [[اسوه]] و [[قدوه]] [[مردم]] است؛ یعنی [[مردم]] او را می‌بینند و به او [[تأسی]] می‌کنند<ref>تفسیر موضوعی، ج۶، ص۱۱۱.</ref>؛ لیکن تنها درباره دو تن از [[انبیا]] به سبب ویژگی‌های خاص ایشان واژه [[اسوه حسنه]] به صراحت به کار رفته است:
| | |
| ===[[پیامبر اسلام]]{{صل}}=== | | ===[[پیامبر اسلام]]{{صل}}=== |
| *[[خداوند]] در [[آیه]] ۲۱ [[سوره احزاب]] درباره [[اسوه]] بودن [[پیامبر اسلام]] می‌فرماید: {{متن قرآن|لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>. معرفی [[رسول خدا]]{{صل}} به عنوان [[الگو]] و [[اسوه]] [[نیکو]]، بدون هیچ قید و استثنا [[دلیل]] اعتبار و [[حجیت]] همه [[افعال]] آن [[حضرت]] در تمام حالات است که از [[صدر اسلام]] به عنوان [[سنّت]] مورد استناد بوده است، چنان‌که در [[روایات]] از [[اعمال عبادی]] و غیر [[عبادی]] [[پیامبر]]{{صل}} با تعبیر [[اسوه]] یاد شده است <ref>الدرالمنثور، ج۶، ص۵۸۳؛ روح المعانی، مج ۱۲، ج۲۱، ص۲۵۲؛ الفرقان، ج۲۱، ص۷۵-۷۶.</ref>. البته برخی [[احکام]]، مانند جواز [[ازدواج]] دائم با بیش از ۴ [[همسر]] و... ویژه شخص [[رسول]] خداست <ref>روح المعانی، مج ۱۲، ج۲۱، ص۲۵۳.</ref>.
| | |
| *درباره [[حکم]] اولیِ [[تأسی]] به [[رسول خدا]] نظرات گوناگونی است؛ برخی [[حکم اولی]] را [[وجوب]] [[تأسی]] به آن [[حضرت]] و [[پیروی]] از روش و [[منش]] ایشان دانسته‌اند. مگر آنکه دلیلی برخلاف آن، یا بر [[استحباب]] وارد شده باشد و برخی [[حکم اولی]] را [[استحباب]] [[تأسی]] دانسته‌اند، مگر دلیلی بر [[وجوب]] آن اقامه شود و گروهی دیگر قائل به تفصیل شده و [[تأسی]] به ایشان را در [[امور دینی]] [[واجب]] و در امور [[دنیایی]] [[مستحب]] می‌دانند<ref>التبیان، ج۸، ص۳۲۸؛ تفسیر قرطبی، ج۱۴، ص۱۰۲-۱۰۳؛ البصائر، ج۳۲، ص۳۹۱.</ref>.
| |
| *اصولیان نیز ضمن استناد به [[آیه]] مذکور برای [[حجیت]] [[افعال]] [[پیامبر]]{{صل}} معتقدند اصل [[عمل]] [[معصوم]] تنها بر [[اباحه]] فعل، و استمرار آن بر [[استحباب]] فعل دلالت می‌کند<ref>اصول الفقه، ج۲، ص۳۲۴-۳۲۵؛ اصطلاحات الاصول، ص۱۴۲.</ref>.
| |
| ===[[حضرت ابراهیم]]{{ع}} و همراهان او=== | | ===[[حضرت ابراهیم]]{{ع}} و همراهان او=== |
| *[[آیات]] {{متن قرآن|قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ...}}<ref>«بی‌گمان برای شما ابراهیم و همراهان وی نمونه‌ای نیکویند» سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> و {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان برای شما آنان نمونه‌ای نیکویند» سوره ممتحنه، آیه ۶.</ref> به [[اسوه]] [[نیکو]] بودن [[ابراهیم]] و همراهان او تصریح می‌کند.
| | |
| *[[شخصیت]] [[ابراهیم]]{{ع}} مورد [[پذیرش]] همه [[ملل]] است<ref>جامع البیان، مج ۱۲، ج۲۳، ص۱۰۶؛ التبیان، ج۸، ص۵۲۰.</ref>، تا آنجا که [[اهل کتاب]] [[ابراهیم]]{{ع}} را منسوب به خود و خود را پیرو او می‌دانستند<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۷۰.</ref>. این [[اعتقاد]] [[اهل کتاب]] در آیاتی از [[قرآن]] گزارش و به تعبیرهای متفاوتی نفی شده است. در [[آیات]] {{متن قرآن|مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيًّا وَلَا نَصْرَانِيًّا وَلَكِنْ كَانَ حَنِيفًا مُسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«ابراهیم نه یهودی بود و نه مسیحی ولی درست‌آیینی فرمانبردار بود و از مشرکان نبود بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۷-۶۸.</ref> و {{متن قرآن|وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«و گفتند: یهودی یا مسیحی باشید تا راه یابید؛ بگو: (خیر) بلکه ما بر آیین ابراهیم درست‌آیین هستیم و او از مشرکان نبود» سوره بقره، آیه ۱۳۵.</ref> و {{متن قرآن|أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطَ كَانُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى قُلْ أَأَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهَادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ}}<ref>«یا می‌گویید که ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط، یهودی یا مسیحی بودند؛ بگو: شما داناترید یا خداوند؟ و کیست ستمکارتر از کسی که گواهی‌یی را که از خداوند نزد اوست پنهان می‌دارد؟ و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۰.</ref> بر [[حنیف]] و مسلم بودن [[ابراهیم]]{{ع}} و عدم انتساب او به [[یهود]] و [[نصارا]] و [[مشرک]] نبودن وی تصریح و تأکید شده است. [[راز]] معرفی [[ابراهیم]]{{ع}} به عنوان الگویی [[نیکو]] از سوی [[قرآن]] با نگاهی به برجستگی‌های [[زندگی]] [[الهی]] او روشن می‌شود.
| |
| *نشان دادن [[ملکوت]] [[آسمان‌ها]] به وی، عدم [[پرستش]] [[بت‌ها]] و اجرام آسمانی، [[بت‌شکنی]] و [[احتجاج]] با [[بت‌پرستان]] و [[تسلیم]] کامل او در برابر [[فرمان‌های الهی]] از نشانه‌های روشن [[زندگی]] [[توحیدی]] آن [[حضرت]] به شمار می‌آید.
| |
| *[[قرآن]] [[ابراهیم]] را امتی [[تسلیم]] در برابر [[خدا]] شناسانده است: {{متن قرآن|إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِلَّهِ}}<ref>«به راستی ابراهیم (به تنهایی) امتی فروتن برای خداوند و درست‌آیین بود و از مشرکان نبود» سوره نحل، آیه ۱۲۰.</ref>. با توجه به اینکه ادامه [[آیه]] {{متن قرآن|قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ...}}<ref>«بی‌گمان برای شما ابراهیم و همراهان وی نمونه‌ای نیکویند» سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> به [[وعده]] [[استغفار]] [[ابراهیم]] برای [[آزر]] اشاره می‌کند: {{متن قرآن|إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ}}<ref>«جز (این) گفتار ابراهیم که به پدرش گفت: برای تو از خداوند آمرزش خواهم خواست» سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> برخی از [[مفسران]] با [[اعتقاد]] به پیوند این جمله با ابتدای [[آیه]] برآن‌اند که [[استغفار]] [[ابراهیم]] برای [[آزر]] از محدوده [[اسوه]] بودن وی استثنا شده است<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۴۰۶؛ التبیان، ج۹، ص۵۸۰.</ref>، بر این اساس [[اسوه]] بودن [[ابراهیم]]{{ع}} با [[اسوه]] بودن [[رسول خاتم]]{{صل}} متفاوت است، زیرا هیچ موردی از گفتار و [[رفتار]] [[رسول گرامی اسلام]] از محدوده [[تأسی]] استثنا نشده است.
| |
| *در برابر نظر یاد شده برخی دیگر از [[مفسران]]، [[اسوه]] بودن [[ابراهیم]] را شامل همه [[اعمال]] وی دانسته‌اند. این گروه بر این باورند که جمله استثنا به صدر [[آیه]] و [[اسوه]] بودن وی ارتباطی ندارد<ref>جامع البیان، مج ۱۴، ج۲۸، ص۸۱؛ تفسیر قرطبی، ج۱۸، ص۳۸-۳۹؛ احسن‌الحدیث، ج۱۱، ص۱۲۲.</ref> و [[وعده]] [[استغفار]] برای [[آزر]] به سبب روشن و قطعی نبودن [[کفر]] او برای [[ابراهیم]] و [[امید]] به [[ایمان]] وی بوده است، ازاین‌رو هنگامی که [[کفر]] و [[دشمنی]] او با [[خدا]] برای [[ابراهیم]] روشن شد از او [[بیزاری]] جست{{متن قرآن|وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ}}<ref>«و آمرزش خواهی ابراهیم برای پدرش جز بنا به وعده‌ای نبود که به وی داده بود و چون بر او آشکار گشت که وی دشمن خداوند است از وی دوری جست؛ بی‌گمان ابراهیم دردمندی بردبار بود» سوره توبه، آیه ۱۱۴.</ref>.
| |
| *درباره کسانی که به همراه [[ابراهیم]]{{ع}} در [[آیه]] {{متن قرآن|قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ...}}<ref>«بی‌گمان برای شما ابراهیم و همراهان وی نمونه‌ای نیکویند» سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> [[اسوه]] دانسته شده‌اند سه احتمال مطرح شده است:
| |
| #[[انبیا]]؛
| |
| #[[ایمان]] آورندگان به [[ابراهیم]] در همان زمان؛
| |
| #همراهان ایمانی [[ابراهیم]] در هر عصر<ref>التبیان، ج۹، ص۵۷۹؛ البصائر، ج۴۵، ص۳۷۳.</ref>.
| |
| *شایان ذکر است که گرچه [[اسوه]] بودن [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و [[ابراهیم]]{{ع}} با توجّه به [[جهانی بودن]] رسالتِ ایشان، برای گروهی خاص نیست؛ لیکن براساس آنچه در ادامه [[آیه]] ۲۱ [[سوره احزاب]] و [[آیه]] ۶ [[سوره ممتحنه]] آمده است: {{متن قرآن|لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ}}<ref>«برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد» سوره احزاب، آیه ۲۱؛ سوره ممتحنه، آیه ۶.</ref> تنها کسانی از دو الگوی یاد شده بهره‌مند می‌شوند که به [[خدا]] و روز واپسین [[امیدوار]] باشند، چنان که بهره‌مندی از [[هدایت]] [[قرآن کریم]] ویژه پرواپیشگان است: {{متن قرآن|هُدًى لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«رهنمودی برای پرهیزگاران است» سوره بقره، آیه ۲.</ref>، با اینکه [[قرآن]] [[کتاب هدایت]] همه [[مردم]] است: {{متن قرآن|هُدًى لِلنَّاسِ}}<ref>«رهنمودی برای مردم» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref>.
| |
| *در [[آیه]] ۲۱ [[سوره احزاب]] ویژگی ذکر فراوان [[خداوند]]: {{متن قرآن|وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا}}<ref>«و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> نیز به [[امیدواری به خدا]] و روز واپسین افزوده شده است<ref>من هدی القرآن، ج۱۰، ص۲۹۷؛ البصائر، ج۴۵، ص۳۷۳.</ref>. افزون بر آیاتی که [[ابراهیم]]{{ع}} را [[اسوه]] دانسته، وی برای [[مردم]] از سوی [[خداوند]] "[[امام]]" به معنای [[مقتدا]] نیز قرار داده شده است<ref>المیزان، ج۱، ص۲۷۰.</ref>: {{متن قرآن|إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا}}<ref>«من تو را پیشوای مردم می‌گمارم» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref>.
| |
| ===[[امامان شیعه]]=== | | ===[[امامان شیعه]]=== |
| *[[ائمه]] [[اهل‌بیت]]{{عم}} مصداق کامل [[اسوه]] حسنه‌اند، زیرا از یک سو این [[آیه]] که نزدیک‌ترین [[مردم]] به [[ابراهیم]]{{ع}} را [[پیروان]] او می‌داند: {{متن قرآن|إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ}}<ref>«بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند» سوره آل عمران، آیه ۶۸.</ref> بر [[امامان شیعه]] [[تطبیق]] شده است<ref>نور الثقلین، ج۱، ص۳۵۳.</ref> و از سوی دیگر {{متن قرآن|وَالَّذِينَ مَعَهُ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ...}}<ref>«بی‌گمان برای شما ابراهیم و همراهان وی نمونه‌ای نیکویند» سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> که [[اسوه حسنه]] دانسته شده‌اند بر [[مؤمنان]] به [[ابراهیم]] و [[پیروان]] وی [[تطبیق]] شده است<ref>البصائر، ج۴۵، ص۳۷۳.</ref>.
| | |
| *[[امت وسط]] نیز که در [[آیه]] {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref> [[الگو]] دانسته شده، بر [[امامان شیعه]] [[تطبیق]] گردیده است<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۵.</ref> و چون [[امامان شیعه]] از [[مقام عصمت]] برخوردار و از [[خطا]] مصون‌اند گفتار، [[رفتار]] و [[اخلاق]] آنها [[حجت]] بوده و بدون استثنا [[الگو]] و [[سرمشق]] کاملی برای همگان هستند. در [[روایات]] نیز به [[اسوه]] بودن [[امامان]]{{عم}} تصریح شده است <ref>بحار الانوار، ج۴۸، ص۲۶۱.</ref>.
| |
| ===[[مریم]]{{س}}=== | | ===[[مریم]]{{س}}=== |
| *وی که در سراسر [[زندگی پاک]] خویش محل [[ظهور]] [[آیات]] و [[معجزات الهی]] قرار گرفته و [[منزلت]] [[مادری]] [[عیسی]]{{ع}} را به خود اختصاص داده است در [[آیات]] {{متن قرآن|وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا...}}<ref>«و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد و (نیز) مریم دختر عمران را که پاکدامن بود» سوره تحریم، آیه ۱۱-۱۲.</ref> برای [[مردم]] [[مؤمن]] نمونه قرار گرفته است.
| | |
| ===[[آسیه همسر فرعون]]=== | | ===[[آسیه همسر فرعون]]=== |
| *او با وجود نزدیکی به [[فرعون]] و برخورداری از [[زندگی]] اشرافی، با [[ایمان]] به [[موسی]]{{ع}} و [[بردباری]] در برابر دشواری‌های زندگیِ مؤمنانه مَثَل و نمونه‌ای برای [[مؤمنان]] شد: {{متن قرآن|وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ...}}<ref>«و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد.».. سوره تحریم، آیه ۱۱.</ref>. در [[آیه]] {{متن قرآن|ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ}}<ref>«خداوند برای کافران، زن نوح و زن لوط را مثل زد» سوره تحریم، آیه ۱۰.</ref> از [[همسر]] [[نوح]] و [[همسر]] [[لوط]] به عنوان کسانی که به رغم فراهم بودن همه زمینه‌های [[ایمان]]، از آن [[امتناع]] ورزیده و [[بیراهه]] [[کفر]] را در پیش گرفتند به [[مذمت]] یاد شده است.
| | |
| ===[[امت اسلامی]]=== | | ===[[امت اسلامی]]=== |
| *[[قرآن]] [[امت اسلامی]] را امتی [[متعادل]]، به دور از [[افراط و تفریط]] و [[الگو]] برای همه معرفی کرده است: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref><ref>تفسیر المنار، ج۲، ص۴؛ نمونه، ج۱، ص۴۸۸.</ref>، زیرا [[زندگی]] جمعی [[مسلمانان]] تابع [[احکام]] و [[دستورات]] [[اجتماعی]] است که اگر عملی شود می‌تواند الگوی [[متعادل]] و جامعی برای [[جوامع بشری]] باشد، درحالی‌که [[جوامع]] کوچک و بزرگ قبل از [[اسلام]] یا در مادی‌گرایی و [[گرایش]] به مادیات [[افراط]] کرده‌اند یا در ورطه تفریطِ پرداختن به [[روح]] و ترک مادیات غلتیده‌اند<ref>[[سید محسن سادات فخر|سادات فخر، سید محسن]]، [[اسوه (مقاله)|اسوه]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم''']]، ج۲.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: