عصمت موهوبی: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
==ویژگی‌های عصمت موهوبی== | ==ویژگی‌های عصمت موهوبی== | ||
عصمت موهوبی صفات و ویژگی‌هایی دارد: | عصمت موهوبی صفات و ویژگی‌هایی دارد: | ||
# [[قرآن]] عصمت را موهبتی الهی معرفی می‌کند و اوصاف آن را چنین بیان می‌کند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا}}<ref>«ای مؤمنان! اگر از خداوند پروا کنید در شما نیروی شناخت درستی از نادرستی می‌نهد» سوره انفال، آیه ۲۹.</ref>. فرقان، نیروی [[شناخت حق]] از [[باطل]] است. در آیۀ دیگری نیز فرموده: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا}}<ref>«و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.</ref>. در این [[آیه]] [[وصف]] عصمت، [[هدایت الهی]] معرفی شده است. | # [[قرآن]] عصمت را موهبتی الهی معرفی می‌کند و اوصاف آن را چنین بیان می‌کند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا}}<ref>«ای مؤمنان! اگر از خداوند پروا کنید در شما نیروی شناخت درستی از نادرستی می‌نهد» سوره انفال، آیه ۲۹.</ref>. فرقان، نیروی [[شناخت حق]] از [[باطل]] است. در آیۀ دیگری نیز فرموده: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا}}<ref>«و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.</ref>. در این [[آیه]] [[وصف]] عصمت، [[هدایت الهی]] معرفی شده است. البته لازمۀ رسیدن به عصمت [[تقوا]] و تلاش و کوشش معرفی شده است. | ||
#در [[روایات]] نیز عصمت، موهوب الهی شمرده شده است که با کسب و تلاش حاصل میشود؛ مثل: [[امام علی]]{{ع}} در [[نامه]] به [[اهل مصر]] فرمودند: «[[خداوند]] شما را با هدایتش [[حفظ]] و شما را به تقوا [[ثابت قدم]] کند»<ref>میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۶-۱۹۹۷.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «کسی که به [[خدا]] [[تمسک]] کند و [[تقوای الهی]] پیشه نماید [[خداوند]] او را [[حفظ]] می‌کند»<ref>میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۶-۱۹۹۷.</ref>. | #در [[روایات]] نیز عصمت، موهوب الهی شمرده شده است که با کسب و تلاش حاصل میشود؛ مثل: [[امام علی]]{{ع}} در [[نامه]] به [[اهل مصر]] فرمودند: «[[خداوند]] شما را با هدایتش [[حفظ]] و شما را به تقوا [[ثابت قدم]] کند»<ref>میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۶-۱۹۹۷.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «کسی که به [[خدا]] [[تمسک]] کند و [[تقوای الهی]] پیشه نماید [[خداوند]] او را [[حفظ]] می‌کند»<ref>میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۶-۱۹۹۷.</ref>. | ||
#دو فرق اساسی میان [[عصمت]] [[معصومان]] و غیر معصومان وجود دارد: | #دو فرق اساسی میان [[عصمت]] [[معصومان]] و غیر معصومان وجود دارد: | ||
## [[عصمت علمی]] مطلق، مخصوص [[انبیا]] و [[امامان]] است که یا به واسطه [[وحی]] است یا به سبب [[الهام]]. | ## [[عصمت علمی]] مطلق، مخصوص [[انبیا]] و [[امامان]] است که یا به واسطه [[وحی]] است یا به سبب [[الهام]]. | ||
##در [[عصمت عملی]]، فرق میان [[معصومین]] و غیر معصومین در این است که برای [[معصوم]]، وقوع در [[گناه]] و [[معاصی]] [[امتناع]] عادی و وقوعی است، اما در غیر معصومین چنین نیست<ref>ر.ک: صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۴-۱۱۹.</ref>. | ##در [[عصمت عملی]]، فرق میان [[معصومین]] و غیر معصومین در این است که برای [[معصوم]]، وقوع در [[گناه]] و [[معاصی]] [[امتناع]] عادی و وقوعی است، اما در غیر معصومین چنین نیست<ref>ر.ک: صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۴-۱۱۹.</ref>. | ||
==پاسخ به شبهه== | ==پاسخ به شبهه== | ||
آیا [[علم موهوبی]] منافاتی با [[اختیار]] ندارد؟ با [[عنایت]] به مطالب گفته شده، موارد زیر قابل توجه است: | آیا [[علم موهوبی]] منافاتی با [[اختیار]] ندارد؟ با [[عنایت]] به مطالب گفته شده، موارد زیر قابل توجه است: | ||
نسخهٔ ۲۳ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۵۰
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عصمت موهوبی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مفهوم‌شناسی
عصمت موهوبی یعنی اینکه عصمت، موهبتی الهی است و به کسانی که این لیاقت را با مجاهدت و تلاش در خود ایجاد کرده‌اند داده میشود[۱]، در مقابل، عصمت اکتسابی یا اختیاری قرار دارد که برخلاف عصمت موهبتی، انسان با اختیار و اراده خود و با مبارزه با هوای نفس، از گناه دوری می‌کند[۲].
منتها باید توجه داشت عصمت معصومین به واسطۀ دو امر حاصل میشود:
- امر موهبتی که همان ملکه و قوه و یا علم خدادادی است، چنانکه امام صادق(ع) فرمودند: «معصوم به واسطۀ لطف الهی از جمیع محارم الهی مصون و معصوم است چنانکه خداوند فرموده: ﴿وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ﴾[۳].[۴] در واقع چنین موهبتی قبل از خلقت جهان مادی در عالم ذر برای آنان حاصل شد[۵].
- امر اکتسابی یعنی اختیار و اراده برای جلوگیری از هر گناه و اشتباهی: به این بیان که ملکه و علم موهبتی خداوند سبب تامه برای عصمت معصومین نیست و چنین عصمتی تنها با علم خدادادی و بدون اراده و اختیار معصوم حاصل نمی‌شود، زیرا علم موهبتی و لطف الهی قدرت برای گناه کردن را در معصوم معدوم نمی‌کند، به عبارتی علم موهبتی فقط ابزاری برای گناه نکردن معصومین است و نمی‌تواند اراده و اختیار معصومین برای گناه کردن و یا نکردن را از آنها سلب کند، اما اگر این علم موهبتی، قویتر و شدیدتر شود ارادۀ اکتسابی معصومین به مقتضای علمشان، قویتر خواهد شد و با همین اختیار و اراده معصیت نمی‌کنند[۶].
در تعریف عصمت موهوبی نظریاتی از طرف متکلمین و فلاسفه و... مطرح شده که مورد نقد قرار گرفته‌اند، مانند اینکه گفته شده: عصمت، نوعی از علم موهوب الهی است که معصوم را از خطا و اشتباه در علم و وقوع در معصیت باز می‌دارد[۷]. منتها ایراد سخن آن است که در این صورت عصمت امری جبری است، زیرا هر کس دارای چنین علمی باشد معصوم خواهد بود و این مورد، فخری برای انبیا و امامان به شمار نمی‌آید[۸].
ویژگی‌های عصمت موهوبی
عصمت موهوبی صفات و ویژگی‌هایی دارد:
- قرآن عصمت را موهبتی الهی معرفی می‌کند و اوصاف آن را چنین بیان می‌کند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا﴾[۹]. فرقان، نیروی شناخت حق از باطل است. در آیۀ دیگری نیز فرموده: ﴿وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا﴾[۱۰]. در این آیه وصف عصمت، هدایت الهی معرفی شده است. البته لازمۀ رسیدن به عصمت تقوا و تلاش و کوشش معرفی شده است.
- در روایات نیز عصمت، موهوب الهی شمرده شده است که با کسب و تلاش حاصل میشود؛ مثل: امام علی(ع) در نامه به اهل مصر فرمودند: «خداوند شما را با هدایتش حفظ و شما را به تقوا ثابت قدم کند»[۱۱]. امام صادق(ع) فرمودند: «کسی که به خدا تمسک کند و تقوای الهی پیشه نماید خداوند او را حفظ می‌کند»[۱۲].
- دو فرق اساسی میان عصمت معصومان و غیر معصومان وجود دارد:
پاسخ به شبهه
آیا علم موهوبی منافاتی با اختیار ندارد؟ با عنایت به مطالب گفته شده، موارد زیر قابل توجه است:
- همه مخلوقات برای اینکه خود را به کمال برسانند، به طور ذاتی از علم و اراده برخوردارند.
- خداوند قبل از خلقت، علم ذاتی دارد که تعدادی از مخلوقاتش از علم و اراده‌ای که در حد دیگران به آنها می‌دهد، به اختیار خود در جهت رسیدن به کمال نهایی، در بالاترین حد ممکن از استعدادشان بهره‌برداری می‌کنند. به همین دلیل خدا ـ که علم به این توانایی و وظیفه‌شناسی معصومین دارد ـ برای تشویق، موهبت ویژه‌ای به آنها اعطا کرده است که در نتیجه از گناه، خطا و نسیان، مصون می‌شوند. این موهبت علاوه بر اینکه پاداشی برای معصومین است، وسیله‌ای برای هدایت سایر انسان‌ها به شمار می‌رود. این بخش از دعای ندبه نیز به همین مطلب اشاره دارد: «الَّذِینَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ دِینِکَ... بَعْدَ أنْ شَرَطْتَ عَلَیْهِمُ الزُّهْدَ فِی دَرَجَاتِ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّهِ وَ زُخْرُفِهَا وَزِبْرِجِهَا فَشَرَطُوا لَکَ ذَلِکَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ»[۱۴].[۱۵]
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک: صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۴-۱۱۹.
- ↑ ر.ک: رضوانی، علی‌اصغر، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ج۱، ص۵۳۰- ۵۳۸.
- ↑ سوره آل عمران؛ آیه: ۱۰۲.
- ↑ «الْمَعْصُومُ هُوَ الْمُمْتَنِعُ بِاللَّهِ مِنْ جَمِیعِ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیم»؛ معانی الاخبار، ص ۱۳۲.
- ↑ الهی راد، صفدر، انسان‌شناسی، ص ۱۲۸.
- ↑ ر.ک. قربانی، علی، امامت‌پژوهی، ص۱۶۲.
- ↑ المیزان، ج۵، ص۷۸-۸۰؛ ج۱۱، ص۱۶۰-۱۶۴؛ الالهیات، ج۳، ص۱۵۹-۱۶۳؛ سید محسن خرازی، بدایة المعارف، ج۱، ص۲۵۹.
- ↑ ر.ک: صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۴-۱۱۹.
- ↑ «ای مؤمنان! اگر از خداوند پروا کنید در شما نیروی شناخت درستی از نادرستی می‌نهد» سوره انفال، آیه ۲۹.
- ↑ «و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.
- ↑ میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۶-۱۹۹۷.
- ↑ میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۶-۱۹۹۷.
- ↑ ر.ک: صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۴-۱۱۹.
- ↑ مفاتیح الجنان.
- ↑ ر.ک: شریفی، احمدحسین و یوسفیان، حسن، پژوهشی در عصمت معصومان، ص ۶۸ـ۶۶؛ مصنفات شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ج ۵، ص ۱۲۹ـ۱۲۸.