اخلاق حدیثی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←مقدمه) |
|||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
[[اخلاقی]] که [[محدّثین]] با [[نقل]] و نشر [[اخبار]] و [[احادیث]] در میان [[مردم]] به وجود آورده‌اند<ref>تعلیم و تربیت در اسلام، ص۲۰۱.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۶۹.</ref> | [[اخلاقی]] که [[محدّثین]] با [[نقل]] و نشر [[اخبار]] و [[احادیث]] در میان [[مردم]] به وجود آورده‌اند<ref>تعلیم و تربیت در اسلام، ص۲۰۱.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۶۹.</ref> | ||
==[[روش نقلی]] ( | ==[[روش نقلی]] (اخلاق حدیثی)== | ||
*[[تفکر]] [[اخلاقی]] [[مسلمانان]] پیش از [[نهضت]] ترجمه و آشنایی با [[فلسفه]] یونان، بیشتر از [[قرآن]] و [[حدیث]] متأثر بود؛ ولی مایه‌هایی از فرهنگ‌های دیگر از قبیل [[تعالیم]] [[تورات]] و [[انجیل]]، [[آداب]] و [[حکم]] [[عربی]] و یونانی و به ویژه [[آداب]] و [[حکم]] [[فارسی]] و [[هندی]] نیز با آن در آمیخته بود. | *[[تفکر]] [[اخلاقی]] [[مسلمانان]] پیش از [[نهضت]] ترجمه و آشنایی با [[فلسفه]] یونان، بیشتر از [[قرآن]] و [[حدیث]] متأثر بود؛ ولی مایه‌هایی از فرهنگ‌های دیگر از قبیل [[تعالیم]] [[تورات]] و [[انجیل]]، [[آداب]] و [[حکم]] [[عربی]] و یونانی و به ویژه [[آداب]] و [[حکم]] [[فارسی]] و [[هندی]] نیز با آن در آمیخته بود. | ||
*[[فرهنگ]] [[هند]] و [[ایرانی]] از این خصوصیت برخوردار بود که بیشتر در قالب [[کلمات قصار]] بیان می‌شد و برخلاف [[فلسفه]] پیچیده یونان، دریافت آن برای [[ذهن]] ساده [[اعراب]] آسان‌تر بود؛ به همین [[دلیل]] [[مسلمانان]] به [[تعالیم]] [[اخلاقی]] [[هند]] و [[ایران]] [[گرایش]] بیشتری نشان می‌دادند؛ البته تأثیر [[ارتباط]] و اختلاط [[اعراب]] [[مسلمان]] با [[ایرانیان]] را نیز نمی‌توان ندیده گرفت. این [[ارتباط]]، بسیاری از [[آداب]] [[هند]] و [[ایرانی]] را به [[جوامع اسلامی]] منتقل میکرد. کتاب‌های [[ابن مقفع]] چون [[ادب]] کپیر، [[ادب]] صغیر و کلیله و دمنه در این انتقال، نقشی به سزا بر عهده داشت<ref>ر.ک: محمد یوسف موسی، فلسفة الاخلاق فی الاسلام، ص۴۳-۴۴.</ref>. | *[[فرهنگ]] [[هند]] و [[ایرانی]] از این خصوصیت برخوردار بود که بیشتر در قالب [[کلمات قصار]] بیان می‌شد و برخلاف [[فلسفه]] پیچیده یونان، دریافت آن برای [[ذهن]] ساده [[اعراب]] آسان‌تر بود؛ به همین [[دلیل]] [[مسلمانان]] به [[تعالیم]] [[اخلاقی]] [[هند]] و [[ایران]] [[گرایش]] بیشتری نشان می‌دادند؛ البته تأثیر [[ارتباط]] و اختلاط [[اعراب]] [[مسلمان]] با [[ایرانیان]] را نیز نمی‌توان ندیده گرفت. این [[ارتباط]]، بسیاری از [[آداب]] [[هند]] و [[ایرانی]] را به [[جوامع اسلامی]] منتقل میکرد. کتاب‌های [[ابن مقفع]] چون [[ادب]] کپیر، [[ادب]] صغیر و کلیله و دمنه در این انتقال، نقشی به سزا بر عهده داشت<ref>ر.ک: محمد یوسف موسی، فلسفة الاخلاق فی الاسلام، ص۴۳-۴۴.</ref>. | ||
نسخهٔ ۲۳ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۰۰
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اخلاق (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
اخلاقی که محدّثین با نقل و نشر اخبار و احادیث در میان مردم به وجود آورده‌اند[۱].[۲]
روش نقلی (اخلاق حدیثی)
- تفکر اخلاقی مسلمانان پیش از نهضت ترجمه و آشنایی با فلسفه یونان، بیشتر از قرآن و حدیث متأثر بود؛ ولی مایه‌هایی از فرهنگ‌های دیگر از قبیل تعالیم تورات و انجیل، آداب و حکم عربی و یونانی و به ویژه آداب و حکم فارسی و هندی نیز با آن در آمیخته بود.
- فرهنگ هند و ایرانی از این خصوصیت برخوردار بود که بیشتر در قالب کلمات قصار بیان می‌شد و برخلاف فلسفه پیچیده یونان، دریافت آن برای ذهن ساده اعراب آسان‌تر بود؛ به همین دلیل مسلمانان به تعالیم اخلاقی هند و ایران گرایش بیشتری نشان می‌دادند؛ البته تأثیر ارتباط و اختلاط اعراب مسلمان با ایرانیان را نیز نمی‌توان ندیده گرفت. این ارتباط، بسیاری از آداب هند و ایرانی را به جوامع اسلامی منتقل میکرد. کتاب‌های ابن مقفع چون ادب کپیر، ادب صغیر و کلیله و دمنه در این انتقال، نقشی به سزا بر عهده داشت[۳].
- توجه ویژه قرآن کریم، پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه اهل بیت به اخلاق که دستمایه اولیه اخلاق اسلامی را فراهم آورده بود، دانشمندان مسلمان را به تدوین کتاب‌های اخلاقی تشویق میکرد و از این رهگذر بود که مجموعه‌های نفیس اخلاق نقلی پدید آمد. عنوان اخلاق نقلی بر کتاب‌هایی اطلاق می‌شود که جمع آوری آیات و روایات اخلاقی و حداکثر دسته‌بندی آنها را بر عهده دارند. کتاب‌هایی مانند: محاسن برقی، کتاب زهد حسین بن سعید اهوازی از اصحاب امام رضا(ع) و امام جواد(ع)، اصول کافی تألیف کلینی، المواعظ و مصادقة الاخوان تألیف شیخ صدوق، مشکات الانوار و مکارم الاخلاق تألیف فضل بن حسن طبرسی، غررالحکم عبدالواحد آمدی و تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (مجموعه ورام) تألیف ورام بن ابی فراس، از دانشیان امامیه و شعب الایمان بیهقی، الادب المفرد، محمد بن اسماعیل بخاری ، کتاب زهد عبدالله بن مبارک و رسائل ابن ابی الدنیا از اهل سنت، برجسته‌ترین نمونه‌های کهن این مجموعه سترک به شمار می‌روند[۴] و حتی کتاب السعادة والاسعاد تألیف ابوالحسن عامری نیشابوری که صبغة عقلی داشته و معمولا در عداد کتب اخلاق عقلی به شمار می‌رود، در حقیقت پیرو شیوه نقلی است، با این تفاوت که به جای آیات و روایات، از حکمای یونان نقل می‌کند[۵].
مزایای روش نقلی
- ارتباط با وحی: مهم‌ترین مزیت روش نقلی به خصوص در اخلاق اسلامی، اتصال به منبع وحی است. کسانی که از این دریچه به اخلاق نگاه کرده‌اند در آثار خود به اقوال حکما به ویژه میراث یونانیان اعتنا نکرده و تنها به نقل از پیشوایان دین چون رسول خدا(ص) و امامان اهل بیت پرداخته‌اند. آرای اخلاقی به دست آمده از احادیث پیشوایان در صورتی که با روایات معتبر نقل شده باشند، موجب سکون نفس و آرامش دل می‌شوند و با اطمینان کامل میتوان بر آنها اعتماد کرد.
- سادگی گفتار: احادیث رسیده از پیشوایان دینی به دلیل صدور از منبع حکمت، بدون آنکه از حیث محتوا، حتی اندکی از اوج کمال فرود آمده باشد، از نظر ساختار و ادبیات در طبقات مختلفی قرار دارد و حداقل، اکثر آنها در خور فهم عموم مردم طراحی شده است؛ از این روی درک آنها به طی مراحل و تهیه مقدمات زیادی محتاج نیست[۶].
کاستی‌های شیوه نقلی
- شیوه نقلی با صرف نظر از اینکه به دلیل ریشه عریق خود، دلنشین و تأثیرگذار است، کاستی‌هایی به همراه دارد.
- ناهمگونی در تدوین: ملاحظه کتبی که بر مبنای این مشرب تدوین شده است، نشان می‌دهد که برای تدوین اخلاق به این شیوه، ترتیبی همه پسند وجود نداشته و مؤثرترین عامل در تبویب و تدوین کتاب‌های اخلاق نقلی، ذوق شخصی مؤلفین بوده است.
- گزینش مباحث و سرفصل‌ها: نویسندگان، به اقتضای ذوق و سلیقه شخصی، اهمیت موضوع و نیازهای اخلاقی جامعه، برخی از مباحث اخلاق را گزینش کرده و درباره آنها به نقل آیات و روایات میپرداختند و هم از این رو میتوان گفت کمتر کتابی در این زمینه یافت می‌شود که تمامی ابواب اخلاقی را در خود جای داده باشد.
- حذف اسناد روایات: از آنجاکه اخلاق را در زمره فضیلت‌ها و مستحبات می‌دانستند، در ادله مسائل اخلاقی، تسامح روا داشته و خود را به نقل مستند روایات و دقت در اسناد آنها ملزم نمی‌دیدند، از این رو غالب کتب این رشته حاوی روایات مرسل است که اگر به استفاضه یا عاملی مشابه مؤید نباشند، تکیه بر آنها مشکل است.
- وجود روایات متعارض و شبهه آفرین: روایاتی که در این زمینه نقل می‌شود، گاهی به ملاحظه پیچیدگی معنی و گاهی به لحاظ آلودگی به وضع و جعل به جمع و تحلیل نیازمند است که غالب کتب موجود به آن نپرداخته‌اند؛ از این رو نه تنها میتوان روایات متعارض را در این مجموعه‌ها نشان داد، بلکه مطالعه آنها گاه موجب شبهه‌هایی می‌شود که بدون تحلیل دقیق روایات مرتفع نمی‌شود[۷][۸].
جستارهای وابسته
عمومی
- مکارم اخلاق
- اخلاق اکتسابی
- اخلاق افلاطونی
- اخلاق پسندیده
- اخلاق جنسی
- اخلاق حدیثی
- اخلاق فلسفی
- اخلاق عرفانی
- اخلاق طبیعی
- اخلاق عالی انسانی
- اخلاق متعادل
- اخلاق مسیحی
- اخلاق منفعت‌جویی
- اخلاق منهای دین
وابسته دانش اخلاق
- اخلاق نظری
- اخلاق عملی
- آداب
- حکمت عملی
- ضمانت اجرایی اخلاقی
- قلمرو اخلاق
- نظام اخلاقی
- هدف اخلاق
- مکتب اخلاقی
وابسته فلسفه اخلاق
منابع
پانویس
- ↑ تعلیم و تربیت در اسلام، ص۲۰۱.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۶۹.
- ↑ ر.ک: محمد یوسف موسی، فلسفة الاخلاق فی الاسلام، ص۴۳-۴۴.
- ↑ جمعی از نویسندگان، کتاب شناخت اخلاق اسلامی، ص۵۴.
- ↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱، ص ۵۸-۵۹.
- ↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱، ص ۵۹-۶۰.
- ↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱.
- ↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱، ص ۶۰-۶۱.