حجت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۰ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۳۷

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حجت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

حجت دلیل و برهانی که با آن مدّعا اثبات می‌شود و آورنده آن بر شخص دیگر احتجاج می‌کند^[۱].

واژه‌شناسی لغوی

حجّت در لغت به‌معنای دلیل و برهان است و علّت نام‌گذاری آن به حجّت، این است که از ریشه "حجّ" به‌معنای قصد گرفته شده و دلیلی که با آن مدّعا اثبات می‌شود، مقصود شخص احتجاج‌کننده است^[۲]. یا به واسطه دلیل، اثبات مدّعا قصد می‌شود^[۳]. یا آن‌که دلیل، خود قصد اثبات مدّعا را دارد^[۴]. به گفته برخی، حجّت، دلالت روشن برای اثبات مقصد حق و درست است^[۵]. و براساس نقل برخی دیگر، حجّت، چیزی است که بر صحّت ادّعا دلالت می‌کند^[۶]^[۷]. این کلمه در قرآن مجید در موارد مختلفی به کار رفته است؛ از جمله: لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا^[۸] و نیز: قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ ^[۹]^[۱۰].

حجت الهی

حجت آشکار و حجت پنهان

حقیقت احتجاج

اقسام احتجاج

نخست: احتجاج قولی

دوم: احتجاج عملی

اهداف احتجاج

نخست: اثبات ربوبیت خداوند

دوم: اثبات جهان آخرت و نفی استبعاد منکران معاد

سوم: اثبات رسالت پیامبران

حجت در فرهنگ‌نامه دینی

به معنای دلیل، برهان و سند اثبات چیزی است، آنچه با آن با دیگران بحث و احتجاج کنند، آنچه از سوی خداوند، معیار و میزان درستی حرف‌ها و عمل‌ها قرار داده شده تا مردم به آن رجوع کنند و از آن تبعیت نمایند. عقل و وحی و قرآن و پیغمبر و امام، همه از حجت‌های الهی‌اند. عقل، حجّت باطنی است و پیامبران و امامان، حجّت آشکار. به اینکه حرفی بیان شود تا مردم در جهل نمانند و تکلیف خود را بدانند، "اتمام حجّت" گفته می‌شود. حجّت بالغه به دلیل و برهانِ قطعی و قاطع و خلل‌ناپذیر گفته می‌شود.
هر یک از امامان معصوم، حجّت الهی بر مردم‌اند. حجّت، یکی از لقب‌های امام دوازدهم حضرت مهدی است، حجة بن الحسن. در کتاب‌های اعتقادی، مباحث مربوط به نبوت و امامت، تحت عنوان "شناخت حجت" مطرح می‌شود و حجّت‌شناسی از شناخت‌های ضروری و مهم است. در عصر غیبت امام عصر، فقهای دین از سوی آن حضرت، حجت بر مردم در مسائل دینی قرار داده شده‌اند و فتوای آنان برای مردم "حجّت شرعی" در عمل به احکام است^[۱۱].

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ آقازاده، فتاح، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج ۲، ص ۲۰۴ - ۲۱۵.
↑ لسان‌العرب، ج‌۳، ص‌۵۲، تاج‌العروس، ج‌۳، ص‌۳۱۴، حجج.
↑ تفسیر آسان، ج‌۵، ص‌۱۱۶.
↑ منهج الصادقین، ج‌۳، ص‌۴۶۵.
↑ مفردات، ص‌۲۱۹، «حجّ»؛ مجمع‌البیان، ج‌۲، ص‌۷۶۸.
↑ التعریفات، ص۱۱۲؛ التحریروالتنویر، ج۸، ص۱۵۱.
↑ آقازاده، فتاح، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج ۲، ص ۲۰۴ - ۲۱۵.
↑ تا اینکه برای مردم، پس از فرستادن پیامبران، در مقابل خدا بهانه و حجّتی نباشد و خدا توانا و حکیم است؛ سوره نساء، آیه: ۱۶۵.
↑ بگو برهان رسا (حجّت) ویژه خداوند سبحانه و تعالی است و اگر او می‏خواست، قطعا همه شما را هدایت می‏کرد؛ سوره انعام، آیه: ۱۴۹.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۶۳ - ۱۶۵.
↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۸۲.

[1] آقازاده، فتاح، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج ۲، ص ۲۰۴ - ۲۱۵.

[2] لسان‌العرب، ج‌۳، ص‌۵۲، تاج‌العروس، ج‌۳، ص‌۳۱۴، حجج.

[3] تفسیر آسان، ج‌۵، ص‌۱۱۶.

[4] منهج الصادقین، ج‌۳، ص‌۴۶۵.

[5] مفردات، ص‌۲۱۹، «حجّ»؛ مجمع‌البیان، ج‌۲، ص‌۷۶۸.

[6] التعریفات، ص۱۱۲؛ التحریروالتنویر، ج۸، ص۱۵۱.

[7] آقازاده، فتاح، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج ۲، ص ۲۰۴ - ۲۱۵.

[8] تا اینکه برای مردم، پس از فرستادن پیامبران، در مقابل خدا بهانه و حجّتی نباشد و خدا توانا و حکیم است؛ سوره نساء، آیه: ۱۶۵.

[9] بگو برهان رسا (حجّت) ویژه خداوند سبحانه و تعالی است و اگر او می‏خواست، قطعا همه شما را هدایت می‏کرد؛ سوره انعام، آیه: ۱۴۹.

[10] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۶۳ - ۱۶۵.

[11] محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۸۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۳۶: / خط ۳۶: @@
 *به معنای [[دلیل]]، [[برهان]] و [[سند]] اثبات چیزی است، آنچه با آن با دیگران بحث و [[احتجاج]] کنند، آنچه از سوی [[خداوند]]، معیار و [[میزان]] درستی حرف‌ها و عمل‌ها قرار داده شده تا [[مردم]] به آن [[رجوع]] کنند و از آن [[تبعیت]] نمایند. [[عقل]] و [[وحی]] و [[قرآن]] و [[پیغمبر]] و [[امام]]، همه از حجت‌های الهی‌اند. [[عقل]]، [[حجّت]] [[باطنی]] است و [[پیامبران]] و [[امامان]]، [[حجّت]] [[آشکار]]. به اینکه حرفی [[بیان]] شود تا [[مردم]] در [[جهل]] نمانند و [[تکلیف]] خود را بدانند، "[[اتمام حجّت]]" گفته می‌شود. [[حجّت]] بالغه به [[دلیل]] و برهانِ قطعی و [[قاطع]] و خلل‌ناپذیر گفته می‌شود.
 *هر یک از [[امامان معصوم]]، [[حجّت الهی]] بر مردم‌اند. [[حجّت]]، یکی از لقب‌های [[امام دوازدهم]] [[حضرت مهدی]] است، [[حجة بن الحسن]]. در کتاب‌های [[اعتقادی]]، مباحث مربوط به [[نبوت]] و [[امامت]]، تحت عنوان "[[شناخت]] [[حجت]]" مطرح می‌شود و حجّت‌شناسی از شناخت‌های ضروری و مهم است. در عصر [[غیبت امام عصر]]، فقهای [[دین]] از سوی آن [[حضرت]]، [[حجت]] بر [[مردم]] در مسائل [[دینی]] قرار داده شده‌اند و فتوای آنان برای [[مردم]] "[[حجّت]] شرعی" در عمل به [[احکام]] است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۸۲.</ref>.
-==حجت در درسنامه==
-*"حجت" از نظر لغت، به معنای [[برهان]] و [[دلیل]] است که با آن حریف را قانع یا دفع کنند و جمع آن حجج و [[حجاج]] است<ref>ر.ک: لسان العرب، ج ۲، ص ۲۲۸.</ref>. این کلمه در [[قرآن مجید]] در موارد مختلفی به کار رفته است؛ از جمله: {{متن قرآن|لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا}}<ref>«پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده تا پس از این پیامبران برای مردم بر خداوند حجتی نباشد و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۱۶۵.</ref>. و نیز {{متن قرآن|قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ}}<ref>«بگو: برهان رسا از آن خداوند است، اگر می‌خواست شما همگان را رهنمایی می‌کردسوره انعام، آیه ۱۴۹.</ref>. [[امام کاظم]]{{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|"إِنَّ لِلَّهِ عَلَى اَلنَّاسِ حُجَّتَيْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا اَلظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ اَلْأَنْبِيَاءُ وَ اَلْأَئِمَّةُ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ وَ أَمَّا اَلْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ"}}<ref>کافی، ج ۱، ص ۱۵.</ref>؛ "[[خداوند]] را بر [[مردم]] دو حجت است: یکی ظاهر که آن عبارت است از [[پیامبران]] و [[رهبران]] [[دینی]] و دیگری [[باطن]] که آن [[عقول]] [[مردم]] است".
-*[[پیامبران]] و اوصیای آنان{{عم}} از این جهت "حجت" نامیده شده‌اند که [[خداوند]] به وجود ایشان، بر [[بندگان]] خود [[احتجاج]] کند. آنان همچنین [[دلیل]] بر وجود [[خدا]] هستند و گفتار و کردارشان [[دلیل]] بر [[نیاز]] [[مردم]] به [[قانون]] آسمانی است. براساس [[روایات]] فراوانی، هرگز [[زمین]] خالی از حجت نیست؛ چنان‌که از [[امام رضا]]{{ع}} پرسیده شد: آیا [[زمین]] از حجت خالی می‌ماند؟ [[حضرت]] فرمود: {{متن حدیث|"لَوْ بَقِيَتْ بِغَيْرِ إِمَامٍ لَسَاخَتْ"}}<ref>شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۹۸.</ref>؛ "اگر [[زمین]] به اندازه چشم برهم زدنی از حجت خالی باشد، اهلش را فرو می‌برد".
-*از دیدگاه [[شیعه]]، [[حضرت مهدی]]{{ع}} به عنوان [[آخرین حجت الهی]] است؛ ازاین‌رو به [[حجة بن الحسن العسکری]]{{عم}} شهرت دارد<ref>بحار الانوار، ج ۲۵، ح ۶ و ج ۹۷، ص ۳۴۳.</ref>. [[داود بن قاسم]] گوید: از [[امام دهم]]{{ع}} شنیدم که می‌فرمود: {{متن حدیث|"اَلْخَلَفُ مِنْ بَعْدِي اَلْحَسَنُ فَكَيْفَ لَكُمْ بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِ اَلْخَلَفِ فَقُلْتُ وَ لِمَ جَعَلَنِيَ اَللَّهُ فِدَاكَ فَقَالَ إِنَّكُمْ لاَ تَرَوْنَ شَخْصَهُ وَ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ ذِكْرُهُ بِاسْمِهِ فَقُلْتُ فَكَيْفَ نَذْكُرُهُ قَالَ قُولُوا اَلْحُجَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ"}}<ref>کتاب الغیبة، ص ۲۰۲، ح ۱۶۹؛ کافی، ج ۱، ص ۳۲۸، ح ۱۳.</ref>؛ "[[جانشین]] من، پسرم [[حسن]] است. شما نسبت به [[جانشین]] پس از [[جانشین]] من چه حالی خواهید داشت؟ عرض کردم: [[خداوند]] مرا قربانت کند؛ چرا؟ فرمود: برای آنکه شخص او را نمی‌توانید ببینید و ذکر او به نام مخصوصش روا نیست. عرض کردم: پس چطور او را یاد کنیم؟ فرمود: بگویید حجت از [[خاندان محمد]]{{صل}}". در بیشتر [[روایات]] این [[لقب]] به صورت "[[الحجة]] من [[آل محمد]]" به کار رفته است<ref>ر.ک: کتاب الغیبة، ص ۲۰۲، ح ۱۶۹؛ کافی، ج ۱، ص ۳۲۸، ح ۱۳؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۴۵؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۴۸.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص۲۲۱-۲۲۳.</ref>.
 == جستارهای وابسته ==