فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
خط ۱: خط ۱:
==جستارهای وابسته==
== مقدمه==
{{فهرست اثر}}
* [[فقه سیاسی]] به اعتبارات مختلف می‌تواند دارای تعریف‌های گوناگونی باشد. به اعتبار غرض، دانشی است که چگونگی ساماندهی یا [[حکم]] [[رفتار]] [[سیاسی]] [[انسان]] را در [[جامعه]] و [[دولت]] مشخص می‌کند<ref>«فقه سیاسی اسلام مجموعه قواعد و اصول فقهی و حقوقی است که عهده‌دار تنظیم روابط مسلمانان با خودشان و ملل دیگر عالم براساس مبانی قسط و عدل است که تحقق فلاح و آزادی و عدالت را فقط در سایه توحید عملی می‌داند» (شکوری، فقه سیاسی، ص۷۶).</ref>. به اعتبار مسائل، آن بخش از [[دانش]] [[فقه]] است که به رابطه سیاسی [[شهروندان]] با یکدیگر و با [[حکومت]] و رابطه حکومت با شهروندان می‌پردازد، مانند [[جهاد]]، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[تصدی]] [[منصب]] در دولت جانر، [[همکاری]] با دولت جانر و دولت [[عادل]]، پرداخت [[خراج]] به دولت، و ده‌ها مسئله دیگر<ref>«فقه سیاسی عنوانی است که امروزه ما بر کلیه مباحثی که در زمینه‌های فوق مانند جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حسبه، خراج، ولایات و ولایت فقیه در فقه اسلام مطرح بود، اطلاق می‌کنیم» (عمید زنجانی، فقه سیاسی، ج۱، ص۷۶).</ref>.
{{ستون-شروع|5}}
* به اعتبار موضوع، دانشی است که [[حکم شرعی]] رفتار سیاسی فرد و جامعه را [[تعیین]] می‌کند؛ اما می‌توان با [[الهام]] از تعریف رایج فقه و تفاوتی که میان “موضوع فقه” با “موضوع فقه سیاسی” وجود دارد، که در یکی “مطلق فعل مکلف” است و دیگری “فعل سیاسی مکلف”، فقه سیاسی را این‌گونه تعریف کرد: “آگاهی از [[احکام]] شرعیِ رفتار سیاسی [[مکلف]] - اعم از [[حقیقی]] یا [[حقوقی]] - با استناد به [[دلایل]] معتبر و منابع استنباط”.
<ol id="sort-this">
* دو تفاوت میان تعریف “فقه” با “فقه سیاسی” وجود دارد که از تفاوت میان آن دو سرچشمه می‌گیرد: نخست، آنکه فقه حکم رفتار افراد را مشخص می‌کند؛ در حالی که فقه سیاسی حکم رفتار سیاسی افراد (اعم از فرد و دولت) را تعیین می‌کند. حکم رفتار سیاسی شهروندان به عنوان اشخاص حقیقی با یکدیگر، رابطه آنان با حکومت به عنوان [[شخصیت حقوقی]] و رابطه [[حکومت]] به عنوان شخصیت حقوقی با آنان به عنوان اشخاص [[حقیقی]]؛ دوم آن‌که، [[میزان]] مراجعه و استفاده از منابع معتبر [[استنباط]] در این دو [[دانش]] متفاوتند. در [[فقه]] مهم‌ترین منابع “کتاب” و “سنت” است؛ در حالی‌که در [[فقه سیاسی]]، افزون بر [[کتاب و سنت]]، گسترده‌ترین منبع “عقل”، “عرف” و “سیره عقلا” است. بسیاری از مسائل جدید [[سیاسی]] سابقه‌ای در کتاب و سنت ندارند؛ از این‌رو جز به اطلاقات و عمومات [[آیات]] و [[روایات]] نمی‌توان مراجعه کرد. از این‌رو، [[عقل]]، عرف و سیرة عقلا بیشترین کاربرد را در استنباط [[احکام]] سیاسی بر عهده دارند. در این‌باره و میزان اعتبار هر یک از منابع یاد شده در درس بعدی سخن خواهیم گفت.
# [[آتش بس]]
* گفتنی است که مقصود از [[رفتار]] سیاسی [[مکلف]]، منحصر به رفتار او در موضوعات کهن در [[جامعه]] و عرصه [[سیاست]] نیست؛ بلکه بسیاری از رفتارهای جدید که در اثر [[تحولات اجتماعی]] و [[نظام‌های سیاسی]] وجود دارد، مانند تشکیل [[حزب]] و عضویت در آن، نامزد شدن در [[انتخابات]] و [[رأی]] دادن، سپردن [[قدرت]] به یک فرد یا به قوای مختلف، تدوین [[قانون اساسی]] و [[قوانین]] عادی، تشکیل مجلس [[نمایندگان]] [[ملت]]، [[نظارت]] نمایندگان ملت بر [[کارگزاران حکومتی]]، [[تعیین]] سازوکارهایی برای [[انتخاب]] یا برکناری کارگزاران حکومتی، [[محدودیت]] زمانی منصب‌های [[اجتماعی]] و سیاسی، محدودیت اختیارات، [[حقوق]] [[شهروندان]] و [[دولتمردان]]، و ده‌ها نمونه دیگر از این قبیل همگی در چارچوب تعریف فقه سیاسی است<ref>[[سید جواد ورعی|ورعی، سید جواد]]، [[درسنامه فقه سیاسی (کتاب)|درسنامه فقه سیاسی]]، ص ۷.</ref>
# [[آرای عمومی]]
# [[آزادی اقتصادی]]
# [[آزادی بیان]]
# [[آزادی سیاسی]]
# [[آزادی عقیده]]
# [[آزادی غیر معقول]]
# [[آزادی مذموم]]
# [[آزادی معقول]]
# [[آزادی]]
# [[آسیب‌شناسی حکومت اسلامی]]
# [[آسیب‌شناسی حکومت]]
# [[ائتمار]]
# [[اباء الضیم]]
# [[اباحه]]
# [[اباحیگری]]
# [[ابلاغ دعوت اسلامی]]
# [[ابلاغ رسالت اسلامی]]
# [[اتحاد دول مسلمان]]
# [[اتحاد ملل مسلمان]]
# [[اجانب]]
# [[اجتهاد]]
# [[اجنبی]]
# [[اجهاز]]
# [[احتکار]]
# [[احزاب]]
# [[احکام انتخابات]]
# [[احکام حکومتی]]
# [[احکام سلطانی]]
# [[احکام فتوایی]]
# [[احکام ولایی]]
# [[احیاء موات]]
# [[اختلاس]]
# [[اختیارات حاکم اسلامی]]
# [[اختیارات رهبر]]
# [[اختیارات فقیه]]
# [[اختیارات نهادهای حاکمیتی]]
# [[اخوت اسلامی]]
# [[ادله عقلی والی]]
# [[ادلۀ مشروعیت]]
# [[اذن الحاکم]]
# [[اذن الولی]]
# [[اراضی بایر]]
# [[اراضی تضعیفی یا تغلبی]]
# [[اراضی تضعیفی]]
# [[اراضی تغلبی]]
# [[اراضی خراجیه]]
# [[اراضی خصوصی]]
# [[اراضی سواد]]
# [[اراضی صلح]]
# [[اراضی طوع]]
# [[اراضی عمومی]]
# [[اراضی فیء]]
# [[اراضی محیاة]]
# [[اراضی مغنومه]]
# [[اراضی مفتوحه عنوه]]
# [[اراضی موات]]
# [[اراضی و مالیات]]
# [[اراضی]]
# [[ارتداد]]
# [[ارتزاق از بیت المال]]
# [[ارتزاق قاضی]]
# [[ارتقای فرهنگ سیاسی]]
# [[ارض عرب]]
# [[ارهاب]]
# [[ارکان حکومت اسلامی]]
# [[استتابه]]
# [[استجاره]]
# [[استخبارات عامه]]
# [[استخبارات]]
# [[استخلاف]]
# [[استراق سمع]]
# [[استشهاد]]
# [[استصلاح]]
# [[استضعاف]]
# [[استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی]]
# [[استکبار]]
# [[استیذان]]
# [[استیمان]]
# [[اسراع در قتل]]
# [[اسراف]]
# [[اسقاط حکومت]]
# [[اسیر]]
# [[اسیران]]
# [[اصحاب رده]]
# [[اصل استقلال سیاسی]]
# [[اصل استکبار ستیزی]]
# [[اصل امت واحده]]
# [[اصل تألیف قلوب]]
# [[اصل تقدم مصلحت عامه بر خواص]]
# [[اصل توجه به سنت‌های الهی]]
# [[اصل تولی و تبری]]
# [[اصل تولید قدرت]]
# [[اصل جذب حداکثری]]
# [[اصل حفظ نظام]]
# [[اصل دعوت]]
# [[اصل دفاع از سرزمین]]
# [[اصل دفاع از مظلومین]]
# [[اصل عدالت]]
# [[اصل عدم رکون به ظالم]]
# [[اصل عدم ولایت]]
# [[اصل عزت حکمت مصلحت]]
# [[اصل عقلانیت اسلامی]]
# [[اصل مشورت]]
# [[اصل مصلحت اسلام و مسلمین]]
# [[اصل مقابله به مثل]]
# [[اصل وحدت]]
# [[اصل وفاء به عهد]]
# [[اصل چیستی مؤلفه‌های قدرت از نگاه اسلام]]
# [[اصلاح]]
# [[اصول جاری در وظایف و اختیارات حاکم]]
# [[اصول حاکم بر سیاست خارجی]]
# [[اصول حاکم بر سیره سیاسی]]
# [[اصول رهیافت امنیتی]]
# [[اصول روابط بین الملل]]
# [[اصول سیاست خارجی]]
# [[اصول مذاکره]]
# [[اضطرار]]
# [[اضلال]]
# [[اطلاع علی الغیر]]
# [[اطلاعات]]
# [[اعتراض]]
# [[اعتزال]]
# [[اعتلاء]]
# [[اعداء الدین]]
# [[اعرابی]]
# [[اعراض از وطن]]
# [[اعراض]]
# [[اعسار]]
# [[اعوان ظلمه]]
# [[اغاثة الملهوف]]
# [[اغتیال]]
# [[افساد فی الارض]]
# [[افساد]]
# [[اقامتگاه]]
# [[اقامه حدود]]
# [[اقامه شعائر سیاسی]]
# [[اقامه شعائر]]
# [[اقطاع ارفاقی]]
# [[اقطاع استقلالی]]
# [[اقطاع تملیکی]]
# [[اقطاع]]
# [[اقلیتهای دینی]]
# [[اقلیتهای مذهبی]]
# [[الناظر فی امور المسلمین]]
# [[ام المؤمنین]]
# [[امارة الأستیلاء]]
# [[امارة الاستکفاء]]
# [[امارة الخاصه]]
# [[امارة العامه]]
# [[امارت]]
# [[امام جماعت]]
# [[امام جمعه]]
# [[امام]]
# [[امامت اصلی]]
# [[امامت]]
# [[امامیه]]
# [[امان استیمان]]
# [[امان]]
# [[امانت داری]]
# [[امت اسلامی]]
# [[امت واحده]]
# [[امت]]
# [[امر ارشادی]]
# [[امر به معروف و نهی از منکر]]
# [[امر حکومتی]]
# [[امر مولوی]]
# [[املاک]]
# [[امنیت اقتصادی]]
# [[امنیت انتظامی]]
# [[امنیت روانی]]
# [[امنیت فرهنگی]]
# [[امنیت نظامی]]
# [[امنیت]]
# [[امور حسبیه]]
# [[امیر الامراء]]
# [[امیر]]
# [[امیرالحاج]]
# [[امیرالمؤمنین]]
# [[امیرالمسلمین]]
# [[امین‌السوق]]
# [[انباذ]]
# [[انتخاب ولی]]
# [[انتخاب]]
# [[انتخابات]]
# [[انتصاب ولی]]
# [[انتصاب]]
# [[انصارالله]]
# [[انفال]]
# [[انقلاب مردمی علیه حاکم جائر]]
# [[انقلاب نظامی علیه حاکم جائر]]
# [[انقلاب]]
# [[اهداف حکومت اسلامی]]
# [[اهداف فرا ملی سیاست خارجی]]
# [[اهداف مذاکره]]
# [[اهداف ملی سیاست خارجی]]
# [[اهل البغی]]
# [[اهل الحرب]]
# [[اهل الذمة]]
# [[اهل بغی]]
# [[اهل حل و عقد]]
# [[اهل خبره]]
# [[اهل ذمه]]
# [[اهل نص]] و [[اهل تعیین|تعیین]]
# [[اهل کتاب]]
# [[اهل‌البغی]]
# [[اهل‌الجماعه]]
# [[اوامر الائمه]]
# [[اوامر النبی]]
# [[اوصاف والی]]
# [[اولتیماتوم]]
# [[اولوالامر]]
# [[اکراه]]
# [[ایجاد قدرت]]
# [[باغی]]
# [[بدعت]]
# [[براءت از مشرکین]]
# [[برائت از مشرکان]]
# [[برابری اقلیتها]]
# [[برابری زن و مرد]]
# [[برید]]
# [[بصیرت]]
# [[بطانه]]
# [[بغی]]
# [[بلاد اسلامی]]
# [[به کار‌گیری خدعه]]
# [[به کار‌گیری زور]]
# [[به کار‌گیری مکر]]
# [[بیت المال]]
# [[بیضة الاسلام]]
# [[بیعة النساء]]
# [[بیعت]]
# [[بیگانه در دولت اسلامی]]
# [[بیگانه]]
# [[تألیف قلوب]]
# [[تأمین اجتماعی]]
# [[تأمین معیشت]]
# [[تئوکراسی]]
# [[تابعیت]]
# [[تاکتیک های روابط بین الملل]]
# [[تاکتیک های سیاست خارجی]]
# [[تبذیر]]
# [[تبری]]
# [[تبعه]]
# [[تجاوز]]
# [[تجسس]]
# [[تحت الحمایه]]
# [[تحت الحمایگی]]
# [[تدبیر]]
# [[تربیت کارگزاران]]
# [[ترور]]
# [[تروریسم]]
# [[تزاحم احکام حکومتی]]
# [[تزاحم ولایات]]
# [[تشریع]]
# [[تشویق]]
# [[تشیع]]
# [[تصرف در شؤون مردم]]
# [[تصرف در شؤونات مردم]]
# [[تصرف در شئون مردم]]
# [[تصرف در شئونات مردم]]
# [[تعامل با طاغوت]]
# [[تعاون]]
# [[تعرب بعد الهجرة]]
# [[تعرب]]
# [[تعزیر]]
# [[تعزیرات]]
# [[تعظیم شعائر]]
# [[تغلب]]
# [[تفتیش عقیده]]
# [[تفتیش]]
# [[تفرقه]]
# [[تفویض تشریع]]
# [[تفکیک قوا]]
# [[تقسیم جهاد]]
# [[تقوی]]
# [[تقیه]]
# [[تمرکز قدرت]]
# [[تناسب رفتاری]]
# [[تنفیذ احکام]]
# [[توریه]]
# [[توزیع قدرت]]
# [[توسعه قدرت]]
# [[توشیح]]
# [[توفیر الفیء]]
# [[تولی و تبری]]
# [[تولی]]
# [[تولید قدرت جهت تشکیل حکومت]]
# [[توکیل]]
# [[تکافل اجتماعی]]
# [[تکلیف‌گرایی]]
# [[ثغر]]
# [[ثغور]]
# [[جائر مؤمن]]
# [[جائر مخالف]]
# [[جائر کافر]]
# [[جائر]]
# [[جاسوسی]]
# [[جامعه اسلامی]]
# [[جامعه دینی]]
# [[جامعه مدنی]]
# [[جامعیت فقه بر تمامی شئون زندگی]]
# [[جایگاه رهبری]]
# [[جایگاه مذاکره]]
# [[جبایه الخراج]]
# [[جبایه]]
# [[جدایی دین و سیاست]]
# [[جرم سیاسی]]
# [[جریان نفاق]]
# [[جریان‌شناسی سیاسی]]
# [[جریح]]
# [[جریمه]]
# [[جزاء]]
# [[جزیه]]
# [[جعاله]]
# [[جلوگیری از تخریب فرهنگی سیاسی]]
# [[جمع میان منافع ملی و مسئولیت‌های فراملی]]
# [[جمهوریت]]
# [[جند]]
# [[جنود]]
# [[جنگ در ماه حرام]]
# [[جهاد ابتدایی]]
# [[جهاد الدعوة]]
# [[جهاد دفاعی]]
# [[جهاد]]
# [[جوائز السلطان]]
# [[جوایز سلطان]]
# [[جور]]
# [[حاجب]]
# [[حاکم جائر]]
# [[حاکم شرع]]
# [[حاکم غاصب]]
# [[حاکم]]
# [[حاکمیت الهی]]
# [[حاکمیت مردمی]]
# [[حاکمیت]]
# [[حبس]]
# [[حجابت]]
# [[حجه الوداع]]
# [[حد]]
# [[حدود آزادی]]
# [[حدود ولایت فقیه]]
# [[حدود]]
# [[حرابه]]
# [[حرب]]
# [[حربی]]
# [[حرم]]
# [[حریت]]
# [[حریم خصوصی]]
# [[حریم عمومی]]
# [[حریم]]
# [[حزب الله]]
# [[حسبه]]
# [[حصر اقتصادی]]
# [[حصر حاکمیت بالذات در خدای متعال]]
# [[حضور حداکثری مردم]]
# [[حضور در مجامع بین المللی]]
# [[حفظ حکومت]]
# [[حفظ فرهنگ سیاسی مطلوب]]
# [[حفظ قدرت]]
# [[حق الله]]
# [[حق الناس]]
# [[حق امنیت]]
# [[حق تسخیر]]
# [[حق تعیین سرنوشت]]
# [[حق جوار]]
# [[حق حاکم]]
# [[حق حاکمیت]]
# [[حق حیات]]
# [[حق فقراء]]
# [[حق مردم]]
# [[حق]]
# [[حقوق اقلیت‌ها]]
# [[حقوق امت]]
# [[حقوق انسان]]
# [[حقوق مردم بر دولت]]
# [[حقوق]]
# [[حلف الفضول]]
# [[حلف]]
# [[حمایت از جنبش‌های رهایی‌بخش]] ([[حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش]])
# [[حمایت از مظلوم]]
# [[حمی]]
# [[حکم اولی]]
# [[حکم ثابت]]
# [[حکم ثانوی]]
# [[حکم حکومتی]]
# [[حکم سلطانی]]
# [[حکم ظاهری]]
# [[حکم متغیر]]
# [[حکم واقعی]]
# [[حکم ولایی]]
# [[حکم]]
# [[حکمیت]]
# [[حکومت اسلامی]]
# [[حکومت جمهوری]]
# [[حکومت در عصر غیبت]]
# [[حکومت دینی]]
# [[حکومت دیکتاتوری]]
# [[حکومت فقهی]]
# [[حکومت مطلقه]]
# [[حکومت پارلمانی]]
# [[حکومت]]
# [[خارجی]]
# [[خبره]]
# [[خراج]] و [[مقاسمه]]
# [[خروج]]
# [[خشونت]] و [[غلظت]]
# [[خلافت]]
# [[خلفای راشدین]]
# [[خلیفة الرسول]]
# [[خلیفة الله]]
# [[خلیفه]]
# [[خمس]]
# [[خوارج]]
# [[خواص]]
# [[خیانت]]
# [[دائره نفوذ قانون]]
# [[دار]]
# [[دارالاستضعاف]]
# [[دارالاستیفاء]]
# [[دارالاسلام و دارالکفر]]
# [[دارالاسلام]]
# [[دارالاعتزال]]
# [[دارالامارة]]
# [[دارالاماره]]
# [[دارالامان]]
# [[دارالبحره]]
# [[دارالبغی]]
# [[دارالجلال]]
# [[دارالحرب]]
# [[دارالحکومه]]
# [[دارالحیاد]]
# [[دارالحیادة]]
# [[دارالخراج]]
# [[دارالخلافة]]
# [[دارالذمه]]
# [[دارالرده]]
# [[دارالشوری]]
# [[دارالصلح]]
# [[دارالظلم]]
# [[دارالعدالة]]
# [[دارالعدل]]
# [[دارالعهد]]
# [[دارالقضاء]]
# [[دارالموادعه]]
# [[دارالهجرة]]
# [[دارالهدنه]]
# [[داعی]]
# [[دبیر]]
# [[دستگاه قضایی]]
# [[دعاة]]
# [[دعوت]]
# [[دفاع از سرزمین های مسلمانان]]
# [[دفاع از مستضعفان]]
# [[دفاع از مسلمین در فراسرزمین]]
# [[دفاع از منافع مسلمانان]]
# [[دفاع از منافع مسلمین]]
# [[دفاع از نهضت های آزادی بخش]]
# [[دفاع مشروع]]
# [[دفاع]]
# [[دموکراسی تودهای]]
# [[دموکراسی لیبرال]]
# [[دموکراسی]]
# [[دولت اسلامی دولتی جهانی]]
# [[دولت اسلامی]]
# [[دولت جائر]]
# [[دولت در دولت]]
# [[دولت دینی]]
# [[دولت سکولار لیبرال]]
# [[دولت]]
# [[دیوان اشراف]]
# [[دیوان الجند]]
# [[دیوان المظالم]]
# [[دیوان اموال]]
# [[دیوان صدقات]]
# [[دیوان غنائم]]
# [[دیوان محاسبات]]
# [[دیوان]]
# [[دیپلماسی]]
# [[دیکتاتوری]]
# [[ذات الفضول]]
# [[ذلت گریزی]]
# [[ذلت]]
# [[ذمه]]
# [[ذوالهجرتین]]
# [[رئیس]]
# [[رابطه حاکم ومردم]]
# [[رابطه حکومت با احزاب]]
# [[رابطه حکومت با اقلیتها]]
# [[رابطه حکومت با عامه جامعه]]
# [[رابطه حکومت با نخبگان]]
# [[رابطه حکومت با گروه‌های مختلف اجتماعی]]
# [[رابطه دین و سیاست]]
# [[رابطه مردم و حکومت]]
# [[رابطه ولی امر با فقیهان]]
# [[رابطه ولی امر نهاد مرجعیت]]
# [[راعی]]
# [[ربا]]
# [[رباطه در حکومت جائر]]
# [[ردء]]
# [[رزق]]
# [[رشوه]]
# [[رضی الخاصة]]
# [[رضی العامة]]
# [[رعایت مراتب اجرا]]
# [[رعیت]]
# [[رفاه]]
# [[رهبر]]
# [[روابط بین الملل]]
# [[روابط سیاسی]]
# [[روش های روابط بین الملل]]
# [[روش های سیاست خارجی]]
# [[رویت هلال]]
# [[رکن الاسلام]]
# [[ریاست]]
# [[زحف]]
# [[زعامت]]
# [[زعیم]]
# [[زندان]]
# [[زکات]]
# [[ساب النبی]]
# [[ساخت سلاح‌های کشتار جمعی]]
# [[ساختار حکومت اسلامی]]
# [[ساختار حکومت]]
# [[ساختار نظام سیاسی]]
# [[سازمانهای بین المللی]]
# [[سازمان‌های بین المللی]]
# [[سبایا]]
# [[سبق و رمایه]]
# [[سبی]]
# [[سجن]]
# [[سخط الخاصة]]
# [[سخط العامة]]
# [[سرزمین]]
# [[سفه]]
# [[سفیر]]
# [[سلاح]]
# [[سلامت]]
# [[سلطان اعظم]]
# [[سلطان جائر]]
# [[سلطان عادل]]
# [[سلطان]]
# [[سلطنت مشروعه]]
# [[سلطنت]]
# [[سلفیه]]
# [[سنت امضایی]]
# [[سنت تأسیسی]]
# [[سنت عملی]]
# [[سنت]]
# [[سنن النبی]]
# [[سنن]]
# [[سوط]]
# [[سپاه]]
# [[سیادت اسلام]]
# [[سیاست الهی]]
# [[سیاست انسانی]]
# [[سیاست بی‌طرفی]]
# [[سیاست خارجی]]
# [[سیاست داخلی]]
# [[سیاست دینی]]
# [[سیاست شیطانی]]
# [[سیاست]]
# [[سیره نظامی]]
# [[سیف الاسلام]]
# [[سیف الله]]
# [[سیف]]
# [[شئون حاکم اسلامی]]
# [[شاخص فرهنگ سیاسی مطلوب]]
# [[شارات الخلافه]]
# [[شاهشاهان]]
# [[شرائط حاکم]]
# [[شرائط وجوب جهاد عینی]]
# [[شرایط اجرای وظایف حاکمیتی]]
# [[شرایط امامت]]
# [[شرایط حاکم]]
# [[شرایط والی]]
# [[شرطه]]
# [[شرع]]
# [[شروط حاکم]]
# [[شروط ذمه]]
# [[شروط ولی امر]]
# [[شریعت اسلامی]]
# [[شریعت]]
# [[شعائر اسلامی]]
# [[شعائر الله]]
# [[شعائر]]
# [[شعار]]
# [[شناسایی]]
# [[شهادت]]
# [[شهر حرام]]
# [[شهروند دولت اسلامی]]
# [[شورا]]
# [[شورش]]
# [[شیخ الاسلام]]
# [[شیوه ارتقای فرهنگ سیاسی]]
# [[شیوه انتخاب کارگزاران]]
# [[شیوه برخورد با مخالفان]]
# [[شیوه برخورد با منتقدان]]
# [[شیوه تعیین حاکم]]
# [[شیوه نظارت بر حاکم]] ([[بقای مشروعیت]])
# [[شیو‌ه مشروع تشکیل حکومت]]
# [[شیو‌ه مشروع کسب قدرت]]
# [[صابئه]]
# [[صابئین]]
# [[صاغر]]
# [[صاغرون]]
# [[صدقات]] و [[اوقاف جاریه]]
# [[صفات حاکم]]
# [[صفات والی]]
# [[صفات کارگزاران]]
# [[صفایا]]
# [[صفو المال]]
# [[صلاة الجمعة]]
# [[صلاحیت‌های فقیه]]
# [[صلاه جمعه]]
# [[صلاه عیدین]]
# [[صلح و هدنه]]
# [[صلح]]
# [[صمت]]
# [[ضرائب]]
# [[ضرورت تشکیل حکومت در عصر غیبت]]
# [[ضرورت نصب الهی حاکم]]
# [[ضوابط قانونگذاری بر خلاف احکام شرع]]
# [[ضیاع]]
# [[طاغوت غیر مسلمان]]
# [[طاغوت مسلمان]]
# [[طاغوت]]
# [[طاغی]]
# [[طغیان]]
# [[طلقاء]]
# [[ظلم زدائی]]
# [[ظلم]]
# [[ظلمه]]
# [[عادل]]
# [[عاشوراء]]
# [[عتق]] و [[فک رقبه]]
# [[عدالت]]
# [[عدالت‌خواهی]]
# [[عدالت‌محوری]]
# [[عدلیه]]
# [[عدم اطاعت از کفار]]
# [[عرض]]
# [[عرف]]
# [[عریف]]
# [[عزت]]
# [[عزت‌طلبی]]
# [[عزل]]
# [[عشر]]
# [[عشور]]
# [[عصبیت]]
# [[عصر حضور]]
# [[عصر غیبت]]
# [[عطایا]]
# [[عطوفت]]
# [[عفو عمومی]]
# [[عقل]]
# [[علم به قانون الهی]]
# [[علم]]
# [[عملیات استشهادی]]
# [[عمید بنی امیه]]
# [[عناصر بنیادین حکومت اسلامی]]
# [[عوام]]
# [[عین]]
# [[غدر]]
# [[غدیر خم]]
# [[غصب]]
# [[غلول]]
# [[غنائم جنگی]]
# [[غنائم]]
# [[غنیمت]]
# [[غیر اهل ذمه]]
# [[غیله]]
# [[فئه باغیه]]
# [[فاسق]]
# [[فتنه]]
# [[فتوا]]
# [[فتک]]
# [[فداء]]
# [[فدک]]
# [[فدیه]]
# [[فرار از جنگ]]
# [[فرهنگ عمومی]]
# [[فرهنگ]]
# [[فساد]]
# [[فسق]]
# [[فسوق]]
# [[فقر]]
# [[فقه انقلاب سیاسی]]
# [[فقه تفریعی]]
# [[فقه جواهری]]
# [[فقه حقوق بشر]]
# [[فقه حکومتی]]
# [[فقه روایی]]
# [[فقه سنتی]]
# [[فقه سیاست خارجی]]
# [[فقه سیاسی]]
# [[فقه مأثور]]
# [[فقه مقارن]]
# [[فقه نظارت]]
# [[فقه پویا]]
# [[فقه گویا]]
# [[فقه]]
# [[فقیر]]
# [[فقیه]]
# [[فلسفه قانونگذاری]]
# [[فیء]]
# [[قاسطین]]
# [[قاضی القضاة]]
# [[قاضی تحکیم]]
# [[قاضی مظالم]]
# [[قاضی منصوب]]
# [[قاضی]]
# [[قاعده الاهم فالاهم]]
# [[قاعده دفع افسد به فاسد]]
# [[قاعده لاحرج]]
# [[قاعده لاضرر]]
# [[قاعده لطف]]
# [[قاعده من لا تقیه له]]
# [[قاعده میسور]]
# [[قاعده وسع]]
# [[قاعدین از جهاد]]
# [[قاعدین]]
# [[قانون اساسی]]
# [[قانون اسلامی]]
# [[قبیله]]
# [[قدرت برخاسته از امت]]
# [[قدرت سیاسی]]
# [[قدرت]]
# [[قدرتطلبی]]
# [[قرارداد ذمه]]
# [[قراردادهای بین المللی]]
# [[قسط]]
# [[قضاء]]
# [[قضائیه]]
# [[قطاع الطریق]]
# [[قطایع الملوک]]
# [[قطع روابط سیاسی]]
# [[قلمرو قانون گذاری]]
# [[قواعد روابط بین الملل]]
# [[قواعد سیاست خارجی]]
# [[قواعد سیره سیاسی]]
# [[قواعد مشترک وظایف و اختیارات حاکم]]
# [[قواعد]]
# [[قوه قضائیه]]
# [[قوه مجریه]]
# [[قوه مقننه]]
# [[قیام بر ضد حکومت]]
# [[قیام به سیف]]
# [[قیام مسلحانه علیه حاکم جائر]]
# [[قیام مسلحانه]]
# [[قیام نرم علیه حاکم جائر]]
# [[لادین له]]
# [[لقیط دارالذمه]]
# [[لواء]] و [[رایه]]
# [[لیبرال دموکراسی]]
# [[مؤلفة قلوبهم]]
# [[مارقین]]
# [[مال السلاح]]
# [[مال الله]]
# [[مالکیت امام]]
# [[مالکیت خصوصی]]
# [[مالکیت دولتی]]
# [[مالکیت عمومی]]
# [[مالکیت]]
# [[مالیات]]
# [[ماهیت دولت اسلامی]]
# [[ماه‌های حرام]]
# [[مباحات اصلی]]
# [[مباحات عامه]]
# [[مبانی دولت اسلامی]]
# [[مبانی سیره سیاسی]]
# [[مبطلین]]
# [[مبنای مشروعیت]]
# [[متنبی]]
# [[مجازات]]
# [[مجاهده]]
# [[مجتهد]]
# [[مجریه]]
# [[مجلس شوری]]
# [[مجهول المالک]]
# [[محاربه]]
# [[محبس]]
# [[محتسب]]
# [[محدوده اختیارات حاکم در عصر غیبت]]
# [[محنت]]
# [[مخالف]]
# [[مداهنه]]
# [[مذاکره]]
# [[مرابطه]]
# [[مرباع]]
# [[مرتد فطری]]
# [[مرتد ملی]]
# [[مرتد]]
# [[مرتزقه بیت المال]]
# [[مرجئه]]
# [[مردم سالاری دینی]]
# [[مردم سالاری]]
# [[مردم نهاد بودن امر سیاسی]]
# [[مرز]]
# [[مرزبانی از سرزمین]]
# [[مرزهای سرزمین اسلامی]]
# [[مسئله امنیت]]
# [[مساوات]]
# [[مستأمن]]
# [[مستشار]]
# [[مستضعف]]
# [[مسجد]]
# [[مسلمان در دولت غیر اسلامی]]
# [[مسکن]]
# [[مسکین]]
# [[مشارکت سیاسی]]
# [[مشارکت]]
# [[مشاطر]] و [[مقاسمه]]
# [[مشاور]]
# [[مشترکات]]
# [[مشروعیت در حکومت‌های غیر الهی]]
# [[مشروعیت در نصب عام]]
# [[مشروعیت قانونگذاری]]
# [[مشروعیت]]
# [[مشرک]]
# [[مشورت]]
# [[مصادرة الاموال]]
# [[مصادره]]
# [[مصدر قانونگذاری]]
# [[مصلحت ملزمه]] و [[مصلحت غیر ملزمه|غیر ملزمه]]
# [[مصلحت نظام]]
# [[مصلحت]]
# [[مصونیت دیپلماتیک]]
# [[مصونیت سفیران]]
# [[مطبوعات]] و [[رسانه‌ها]]
# [[مظالم عباد]]
# [[مظالم]]
# [[معادن ظاهری و باطنی]]
# [[معاهد]]
# [[معاهدات بین المللی]]
# [[معونة الظالم]]
# [[معیار روابط با بیگانگان]]
# [[معیشت]]
# [[معین الاسلام]]
# [[مفتش]]
# [[مفسد فی الارض]]
# [[مفسد]]
# [[مفسده ملزمه]] و [[مفسده غیر ملزمه|غیر ملزمه]]
# [[مقابله به مثل]]
# [[مقاسمه]]
# [[مقاصد الشریعة]]
# [[مقاطعه]]
# [[مقاومت]]
# [[مقصوره]]
# [[ملأ]]
# [[ملت]]
# [[ملزمه]]
# [[ملوکیت]]
# [[ملک الملوک]]
# [[ملک]]
# [[ملیت]]
# [[ملی‌گرایی]]
# [[منابع مالی حکومت اسلامی]]
# [[منابع مالی دولت]]
# [[مناسبات قدرت و شریعت]]
# [[مناصب فقیه]]
# [[مناطق محرمه]]
# [[منافع ملی]]
# [[منافق]]
# [[منافقین]]
# [[منشأ مشروعیت]]
# [[منفعت‌گرایی]]
# [[منهاج]]
# [[مهاجرت]]
# [[مهادنة]]
# [[مهار بیرونی قدرت]]
# [[مهار درونی قدرت]]
# [[مهار قدرت]]
# [[موالی قوم]]
# [[موالی]]
# [[مولی]]
# [[نائب الحکومه]]
# [[نائب خاص]]
# [[نائب عام]]
# [[نائب]]
# [[نابته]]
# [[ناصبی]]
# [[نافرمانی مدنی]]
# [[ناکثین]]
# [[نسبت دولت اسلامی و دولت سکولار]]
# [[نسبت دین و سیاست]]
# [[نسبت فقه و قانون]]
# [[نسیء]]
# [[نصب خاص]]
# [[نصب عام]]
# [[نصب]]
# [[نصیحت ائمه مسلمین]]
# [[نظارت اداری]]
# [[نظارت استصوابی]]
# [[نظارت استطلاعی]]
# [[نظارت برون سازمانی]]
# [[نظارت درون سازمانی]]
# [[نظارت عمومی]]
# [[نظارت]]
# [[نظام اداری]]
# [[نظام اسلامی]]
# [[نظام اطلاع رسانی]]
# [[نظام اقتصادی]]
# [[نظام بین الملل مطلوب اسلامی]]
# [[نظام جور]]
# [[نظام سیاسی اسلامی در عصر غیبت]]
# [[نظام سیاسی نبوی]]
# [[نظام سیاسی]]
# [[نظام مالیاتی]]
# [[نظام]]
# [[نظریه دولت مشروطه جمهوری]]
# [[نظریه دولت مشروطه پارلمانی]]
# [[نظریه عدالت]]
# [[نظریه های ولایت]]
# [[نفی تجاوز]]
# [[نفی سبیل]]
# [[نفی سلطه‌گری]]
# [[نقابت خاصه]]
# [[نقابت عامه]]
# [[نقد حکومت]]
# [[نقش سازمان‌های مردمی در تشکیل حکومت]]
# [[نقش سرزمین و مرز در اختیارات و وظایف حاکم]]
# [[نقش مردم در تشکیل حکومت]]
# [[نقش مردم در حکومت]]
# [[نقض ذمه]]
# [[نقض عهد قرارداد]]
# [[نقض عهد]]
# [[نقلی والی]]
# [[نقیب السادات]]
# [[نقیب]] و [[عریف]]
# [[نهادهای حاکمیتی]]
# [[نواب اربعه]]
# [[نکث بیعت]]
# [[نگهبان]]
# [[نیابت]]
# [[نیروهای مسلح]]
# [[هجرت]]
# [[هدف حکومت]]
# [[هدنه]]
# [[همزیستی مسالمت‌آمیز]]
# [[همکاری با نظام جور]]
# [[واقعه غدیر خم]]
# [[والی]]
# [[وحدت اسلامی]]
# [[وحدت یا تعدد حاکم]]
# [[وحدت]]
# [[وزارت تفویض]]
# [[وزارت تنفیذ]]
# [[وزارت]]
# [[وصایت]]
# [[وضع اغلال]]
# [[وطن]]
# [[وظایف احزاب سرزمین اسلامی]]
# [[وظایف امت]]
# [[وظایف حاکم اسلامی]]
# [[وظایف حکومت]]
# [[وظایف سرزمینی حاکم]]
# [[وظایف شهروندان دولت اسلامی]]
# [[وظایف غیر مسلمانان ساکن سرزمین]]
# [[وظایف فراسرزمینی]]
# [[وظایف مسلمانان خارج سرزمین اسلامی]]
# [[وظایف مسلمانان ساکن در دار الاسلام]]
# [[وظایف مسلمانان ساکن در دار الکفر]]
# [[وظایف مسلمانان ساکن سرزمین اسلامی]]
# [[وظایف نخبگان سرزمین اسلامی]]
# [[وظایف نهادهای اجتماعی سرزمین اسلامی]]
# [[وظایف نهادهای حاکمیتی]]
# [[وظایف نهادهای مسئول دیپلماسی]]
# [[وظایف و اختیارات حاکم در حوزه اجرا]]
# [[وظایف و اختیارات حاکم در حوزه امنیت]]
# [[وظایف و اختیارات حاکم در حوزه تقنین]]
# [[وظایف و اختیارات حاکم در حوزه جامعه سیاسی]]
# [[وظایف و اختیارات حاکم در حوزه سرزمین]]
# [[وظایف و اختیارات حاکم در حوزه فراسرزمینی]]
# [[وظایف و اختیارات حاکم در حوزه فرهنگ سیاسی]]
# [[وظایف و حقوق امت]]
# [[وظایف و حقوق حاکم مشروع]]
# [[وظایف و حقوق حکومت]]
# [[وفاداری سیاسی]]
# [[ولاء]]
# [[ولایت استقلالی]]
# [[ولایت امر]]
# [[ولایت تشریعی]]
# [[ولایت تصرف]]
# [[ولایت تقنینی]]
# [[ولایت تکوینی]]
# [[ولایت دار]]
# [[ولایت در امور حسبیه]]
# [[ولایت در عصر غیبت]]
# [[ولایت در فتوی]]
# [[ولایت در قضاء]]
# [[ولایت سیاسی امام]]
# [[ولایت سیاسی پیامبر]]
# [[ولایت سیاسی]]
# [[ولایت شورایی]]
# [[ولایت عادل]]
# [[ولایت عامه]]
# [[ولایت عهدی]]
# [[ولایت غیر استقلالی]]
# [[ولایت فقیه]]
# [[ولایت محدوده]]
# [[ولایت مطلقه]]
# [[ولایت مقیده]]
# [[ولایت]]
# [[ولی امر]]
# [[وکالت]]
# [[وکیل]]
# [[ویژگی‌های کارگزاران]]
# [[پارلمان]]
# [[پذیرش ولایت طاغوت]]
# [[پناه دادن]]
# [[پناهنده]]
# [[پناهندگی سیاسی]]
# [[پناهندگی]]
# [[کاتب]]
# [[کارویژه‌های دولت اسلامی]]
# [[کافر حربی]]
# [[کافر ذمی]]
# [[کافر کتابی]]
# [[کافر]]
# [[کتاب وحی]]
# [[کتب ضاله]]
# [[کتب ضلال]]
# [[کرامت انسان]]
# [[کشور اسلامی]]
# [[کشور]]
# [[کفر]]
# [[کنوانسیون‌های بین المللی]]
# [[کودتا]]
# [[گسترش دعوت اسلامی]]
# [[گسترش رسالت اسلامی]]
# [[گفت وگو]]
# [[گفتمان اصلاح]]
# [[گفتمان انقلاب]]
# [[گفتمان تقیه]]
# [[گفتمان‌های فرض عدم حکومت]]
# [[گونه‌های جهاد دفاعی]]
# [[یوم البیعة]]
# [[یوم الخمیس]]
# [[یوم الدار]]
{{پایان}}
{{پایان}}


{{حکمت}}
{{حکمت}}

نسخهٔ ‏۱۳ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۵۳

مقدمه

  • فقه سیاسی به اعتبارات مختلف می‌تواند دارای تعریف‌های گوناگونی باشد. به اعتبار غرض، دانشی است که چگونگی ساماندهی یا حکم رفتار سیاسی انسان را در جامعه و دولت مشخص می‌کند[۱]. به اعتبار مسائل، آن بخش از دانش فقه است که به رابطه سیاسی شهروندان با یکدیگر و با حکومت و رابطه حکومت با شهروندان می‌پردازد، مانند جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، تصدی منصب در دولت جانر، همکاری با دولت جانر و دولت عادل، پرداخت خراج به دولت، و ده‌ها مسئله دیگر[۲].
  • به اعتبار موضوع، دانشی است که حکم شرعی رفتار سیاسی فرد و جامعه را تعیین می‌کند؛ اما می‌توان با الهام از تعریف رایج فقه و تفاوتی که میان “موضوع فقه” با “موضوع فقه سیاسی” وجود دارد، که در یکی “مطلق فعل مکلف” است و دیگری “فعل سیاسی مکلف”، فقه سیاسی را این‌گونه تعریف کرد: “آگاهی از احکام شرعیِ رفتار سیاسی مکلف - اعم از حقیقی یا حقوقی - با استناد به دلایل معتبر و منابع استنباط”.
  • دو تفاوت میان تعریف “فقه” با “فقه سیاسی” وجود دارد که از تفاوت میان آن دو سرچشمه می‌گیرد: نخست، آنکه فقه حکم رفتار افراد را مشخص می‌کند؛ در حالی که فقه سیاسی حکم رفتار سیاسی افراد (اعم از فرد و دولت) را تعیین می‌کند. حکم رفتار سیاسی شهروندان به عنوان اشخاص حقیقی با یکدیگر، رابطه آنان با حکومت به عنوان شخصیت حقوقی و رابطه حکومت به عنوان شخصیت حقوقی با آنان به عنوان اشخاص حقیقی؛ دوم آن‌که، میزان مراجعه و استفاده از منابع معتبر استنباط در این دو دانش متفاوتند. در فقه مهم‌ترین منابع “کتاب” و “سنت” است؛ در حالی‌که در فقه سیاسی، افزون بر کتاب و سنت، گسترده‌ترین منبع “عقل”، “عرف” و “سیره عقلا” است. بسیاری از مسائل جدید سیاسی سابقه‌ای در کتاب و سنت ندارند؛ از این‌رو جز به اطلاقات و عمومات آیات و روایات نمی‌توان مراجعه کرد. از این‌رو، عقل، عرف و سیرة عقلا بیشترین کاربرد را در استنباط احکام سیاسی بر عهده دارند. در این‌باره و میزان اعتبار هر یک از منابع یاد شده در درس بعدی سخن خواهیم گفت.
  • گفتنی است که مقصود از رفتار سیاسی مکلف، منحصر به رفتار او در موضوعات کهن در جامعه و عرصه سیاست نیست؛ بلکه بسیاری از رفتارهای جدید که در اثر تحولات اجتماعی و نظام‌های سیاسی وجود دارد، مانند تشکیل حزب و عضویت در آن، نامزد شدن در انتخابات و رأی دادن، سپردن قدرت به یک فرد یا به قوای مختلف، تدوین قانون اساسی و قوانین عادی، تشکیل مجلس نمایندگان ملت، نظارت نمایندگان ملت بر کارگزاران حکومتی، تعیین سازوکارهایی برای انتخاب یا برکناری کارگزاران حکومتی، محدودیت زمانی منصب‌های اجتماعی و سیاسی، محدودیت اختیارات، حقوق شهروندان و دولتمردان، و ده‌ها نمونه دیگر از این قبیل همگی در چارچوب تعریف فقه سیاسی است[۳]
  1. ↑ «فقه سیاسی اسلام مجموعه قواعد و اصول فقهی و حقوقی است که عهده‌دار تنظیم روابط مسلمانان با خودشان و ملل دیگر عالم براساس مبانی قسط و عدل است که تحقق فلاح و آزادی و عدالت را فقط در سایه توحید عملی می‌داند» (شکوری، فقه سیاسی، ص۷۶).
  2. ↑ «فقه سیاسی عنوانی است که امروزه ما بر کلیه مباحثی که در زمینه‌های فوق مانند جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حسبه، خراج، ولایات و ولایت فقیه در فقه اسلام مطرح بود، اطلاق می‌کنیم» (عمید زنجانی، فقه سیاسی، ج۱، ص۷۶).
  3. ↑ ورعی، سید جواد، درسنامه فقه سیاسی، ص ۷.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=فقه_سیاسی&oldid=438810»