حسن سلوک

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

حسن سلوک در حدیث - حسن سلوک در تاریخ اسلامی - حسن سلوک در فقه سیاسی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حسن سلوک (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

برای بیان حسن سلوک، یازده آیه از ده سوره قرآن را که در آن کلمه ﴿أَحْسَنُ﴾ و غالباً به صورت مضاف آمده است را از بین ۳۴ آیه در ۲۰ سوره قرآن انتخاب، و برای تبیین حسن سلوک به معنای رفتار نیکو، به بررسی آنها می‌پردازیم. بنابراین، در ابتدا آیات را به ترتیب مصحفی آن، تنظیم، و بعد از آن، درباره آن از لحاظ لغوی تحقیق می‌کنیم. سپس از کتب تفسیری علمای شیعه و اهل تسنن، از عهد شیخ طایفه، علی بن حسن طوسی، تا عصر حاضر، و کتب تفسیر روایی شیعه و سنی، آیات آن را بررسی می‌نمایم و در مرحله آخر، با عنایات خاصه خدای رحمان به تدبر در آن آیات می‌پردازیم.

در معنای احسن

راغب در مفردات فرموده: حسن سلوک، عبارت است از هر چیز مسرت‌بخشی که مورد رغبت باشد، و قوله تعالی: ﴿الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ﴾؛ یعنی از شبهه به دور است، و قوله تعالی: ﴿وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا﴾؛ یعنی کلمه نیکو، و قوله تعالی: ﴿وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ﴾، اگر گفته شود حکم او نیکوست برای کسی که یقین دارد و برای کسی که یقین ندارد، برای چه این نیکویی به یقین داران مختص شده است؟ گفته خواهد شد: هدف، ظهور نیکویی آن و اطلاع یافتن بر آن است، و آن، برای کسی که تزکیه شده و طیب و پاک گردیده و بر حکمت خدای تعالی اطلاع یافته، ظاهر می‌شود، نه جاهلان.

فخرالدین در مجمع‌البحرین فرموده: فی قوله تعالی: ﴿وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾؛ یعنی بر نیکویی‌هایی که آنان انجام دادند، مسلماً پاداش می‌دهیم، و قوله: ﴿وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ﴾؛ یعنی قرآن، به دلیل قوله: ﴿اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ﴾، و گفته‌اند: آن به جا آوردن مأمور به و ترک منهی عنه است، و قوله: ﴿فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ﴾، مراد از ﴿عِبَادِ﴾ کسانی هستند که متواضع بوده و اهل توبه و انابه‌اند، و مراد آنها هستند که در تمییز بین حسن و احسن در دین نقادی می‌کنند، و در روایت ابی‌بصیر از یکی از صادقین(ع) فی قول الله: ﴿فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ...﴾، آمده است که فرمود: آنان مسلمانان آل محمد(ص) هستند که چون حدیثی را بشنوند، به همان نحوی که آن را شنیده‌اند، ادا می‌کنند؛ نه چیزی بر آن می‌افزایند و نه چیزی از آن کم می‌نمایند، و قوله: ﴿فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا﴾؛ یعنی در آن چیزی که آن حسن و احسن است، مانند: قصاص کردن و عفو کردن، پیروز شدن و صبر و استقامت ورزیدن، پس آنان را امر به آن چیزی کن که آن، داخل در نیکویی بوده، و در ثواب بیشتر است، مانند: قوله: ﴿وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ﴾، و گفته‌اند: پند و نصیحت بگیرند به آنچه واجب یا مستحب است؛ زیرا آن، بهتر از مباح است، و قوله: ﴿وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ﴾ را فرمود: يعني بالقرآن. و در فرهنگ عمید فرموده: احسن (به فتح همزه و سین)، به معنای خوب تر، نیکوتر، بهتر.

جستارهای وابسته

منابع

1. امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن

پانویس