عبادت در لغت

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث عبادت است. "عبادت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

عبادت در لغت - عبادت در قرآن - عبادت در حدیث - عبادت در نهج البلاغه - عبادت در سیره پیامبر خاتم - عبادت در فقه سیاسی - عبادت در معارف دعا و زیارات - عبادت در معارف و سیره سجادی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عبادت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

الْعُبُودِيَّةُ: اظهار ذلت و خواری، بندگی نمودن. الْعِبَادَةُ از آن رساتر است زیرا عبادت نهایت اظهار ذلت است و کسی شایسته آن نیست مگر کسی که نهایت فضل و بخشش را [نسبت به عبادت‌کننده] انجام داده باشد و آن کسی نیست جز خداوند متعال و به همین خاطر فرمود: ﴿أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ﴾. عبادت بر دو نوع است: نوع اول عبادت تسخیری است و آن همانند آن چیزی است که درباره سجده [موجودات عالم نسبت به خداوند] بیان کردیم. نوع دوم عبادت اختیاری است و این مخصوص ذی‌شعورها و دارندگان عقل است و به همین عبادت در آیات ﴿اعْبُدُوا رَبَّكُمُ﴾، ﴿وَاعْبُدُوا اللَّهَ﴾ و مانند اینها مورد امر قرار گرفته است.

اقسام عبد

عبد [یعنی بنده] بر چهار نوع است: [راغب ابتدا بنده را بر سه نوع دانسته سپس نوع سوم را به دو قسم تقسیم کرده و مجموعاً چهار نوع به دست آمده است]:

نوع اول

عبد شرعی و آن انسانی است که خرید و فروشش جایز است مانند: ﴿الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ﴾؛ ﴿عَبْدًا مَمْلُوكًا لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ﴾.

نوع دوم

عبد ایجادی [و تسخیری] و آن مخصوص خداوند متعال است و مقصود آیۀ ﴿إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا﴾ همین نوع است.

نوع سوم

عبد عبادی و خدمتی. و مردم در این نوع بندگی دو قسم هستند:

• قسم اول: بنده مخلص خداوند و همین معنا، مقصود آیات زیر است: ﴿وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ﴾؛ ﴿إِنَّهُ كَانَ عَبْدًا شَكُورًا﴾؛ ﴿نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ﴾؛ ﴿عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ﴾؛ ﴿إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ﴾؛ ﴿كُونُوا عِبَادًا لِي﴾؛ ﴿إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ﴾؛ ﴿وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ﴾؛ ﴿وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا﴾؛ ﴿فَأَسْرِ بِعِبَادِي لَيْلًا﴾؛ ﴿فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا﴾.
• قسم دوم: بنده دنیا و امور ناپایدار دنیا و آن کسی است که بر خدمت به دنیا و محافظت آن کمر همت بربسته است و چنین شخصی را رسول اکرم(ص) مورد توجه قرار داده است در آنجا که فرمود: «تَعِسَ عَبْدُ الدِّرْهَمِ، تَعِسَ عَبْدُ الدِّينَارِ»: "هلاک شد بنده درهم، هلاک شد بنده دینار".

با این حساب [و با توجه به معنای دوم و سوم عبد] می‌توان گفت که هم درست است که بگوییم: "هر انسانی عبد خدا نیست [بلکه فقط برخی افراد بنده خداوند هستند]" [در این جمله عبد به معنای سوم به کار رفته است]. عبد در این عبارت و امثال آن به معنای عابد است منتها بلیغ‌تر از عابد است [زیرا عابد یعنی پرستش‌کننده ولی عبد یعنی با تمام وجودش خداوند را می‌‌پرستد]. و هم درست است که بگوییم: "همه مردم عبد خداوند هستند بلکه بالاتر از آن همۀ موجودات عبد و بنده خداوند هستند" [عبد در این جمله به معنای دوم یعنی موجود مُسَخَّر به کار رفته است]

جمع عَبدی که به ملکیت گرفته می‌شود عبید است و برخی عِبِدَّی را [نیز] گفته‌اند. ولی جمع عبدی که پرستش‌کننده است عباد است. بنابراین هرگاه عبید به خداوند اضافه شود معنای آن اعم از عباد خواهد بود [چون همه انسان‌ها بل همه موجودات مملوک خداوند هستند] به همین خاطر فرمود: ﴿وَمَا أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ﴾ تا روشن کند که او بر هیچ کس ظلم نمی‌کند چه کسانی که او را عبادت می‌‌کنند و چه کسانی که غیر او را اعم از خورشید و لات و غیره را عبادت می‌‌کنند.

جستارهای وابسته

منابع

1. راغب اصفهانی، مفردات القرآن (ترجمه و تبیین)

پانویس