|
|
| خط ۱۵: |
خط ۱۵: |
|
| |
|
| ==خانه در قرآن== | | ==خانه در قرآن== |
| [[قرآن]] در مناسبت‌های مختلفی از خانه یاد می‌کند؛ مثلاً خانه را نعمتی [[الهی]] {{متن قرآن|وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَامِ بُيُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَمَتَاعًا إِلَى حِينٍ}}<ref>«و خداوند از خانه‌هایتان برای شما جای آرامش پدید آورد و از پوست چارپایان برایتان خانه‌هایی برآورد که در روز جابه‌جایی و روز ماندنتان آن را سبک می‌یابید و از پشم و کرک و موی آنها وسایل (خانه) و کالایی (پدید آورد) تا هنگامی (که بپاید)» سوره نحل، آیه ۸۰.</ref> و مکانی [[امن]] برای ساکن آن می‌خواند {{متن قرآن|وَكَانُوا يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا آمِنِينَ}}<ref>«و آنان در (دل) کوه‌ها خانه‌هایی (استوار) با (گمان) ایمنی می‌تراشیدند» سوره حجر، آیه ۸۲.</ref> و [[آداب]] ورود به خانه را یاد {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِيهَا أَحَدًا فَلا تَدْخُلُوهَا حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَإِن قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ لَّيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ مَسْكُونَةٍ فِيهَا مَتَاعٌ لَّكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! به خانه‌هایی جز خانه خودتان درنیایید تا آنکه آشنایی دهید و بر اهل آن (خانه) ها سلام کنید؛ این برای شما بهتر است، باشد که پند گیرید پس اگر در آن (خانه) ها کسی را نیابید درون آنها در نیایید تا به شما اجازه داده شود و اگر به شما گویند: باز گردید! باز گردید، این برایتان پاکیزه‌تر است و خداوند به آنچه انجام می‌دهید داناست. بر شما گناهی نیست که درون خانه‌هایی غیر مسکون که در آن کالایی دارید درآیید و خداوند آنچه پنهان می‌دارید و آنچه آشکار می‌کنید می‌داند» سوره نور، آیه ۲۷-۲۹.</ref>، {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref>«بر نابینا و بر لنگ و بر بیمار و بر شما گناهی نیست که از (خوراک و آذوقه) خانه‌های خویش بخورید یا از خانه‌های پدرانتان یا خانه‌های مادرانتان یا خانه‌های برادرانتان یا خانه‌های خواهرانتان یا خانه‌های عموهایتان یا خانه‌های عمّه‌هایتان یا خانه‌های دایی‌هایتان یا خانه‌های خاله‌هایتان یا آن خانه‌ای که کلیدش را در اختیار دارید یا (خانه) دوستتان؛ نیز (بر شما گناهی نیست) در اینکه با هم یا پراکنده غذا بخورید پس چون به هر خانه‌ای در آمدید به همدیگر درود گویید، درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند؛ بدین گونه خداوند آیات را برای شما روشن می‌دارد باشد که خرد ورزید» سوره نور، آیه ۶۱.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا}}<ref>«ای مؤمنان! به خانه‌های پیامبر وارد نشوید مگر به شما برای (خوردن) خوراک، اجازه دهند- بی‌آنکه چشم به راه آماده شدن آن (خوراک) باشید- ولی چون فرا خوانده شدید درون روید و چون خوراک خوردید پراکنده شوید و دل به گفت و گو نسپارید که این (کار) پیامبر را آزار می‌دهد و از شما شرم می‌دارد ولی خداوند از (گفتن) حقیقت شرم نمی‌کند و چون از آنان چیزی خواستید از پشت پرده‌ای بخواهید، این برای دل‌های شما و دل‌های آنان پاکیزه‌تر است و شما حقّ ندارید که پیامبر را بیازارید و نه هرگز پس از او همسرانش را به همسری گیرید که آن نزد خداوند، سترگ است» سوره احزاب، آیه ۵۳.</ref>؛ نیز به برخی خانه‌های حیوانات اشاره می‌کند {{متن قرآن|مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ}}<ref>«داستان کسانی که به جای خداوند سرورانی (به پرستش) گزیدند مانند آن عنکبوت است که خانه‌ای بنا کرد و اگر می‌دانستند بی‌گمان سست‌ترین خانه‌ها خانه عنکبوت است» سوره عنکبوت، آیه ۴۱.</ref>، {{متن قرآن|وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ}}<ref>«و پروردگارت به زنبور عسل الهام کرد که بر کوه‌ها و بر درخت و بر داربست‌هایی که (مردم) می‌سازند لانه گزین!» سوره نحل، آیه ۶۸.</ref>؛ همچنین از [[قداست]] و امتیاز [[دینی]] برخی [[خانه‌ها]] [[سخن]] می‌گوید {{متن قرآن|فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ}}<ref>«(این چراغ) در خانه‌هایی (است) که خداوند رخصت داده است تا والایی یابند و نامش در آنها برده شود؛ سپیده‌دمان و دیرگاه عصرها در آنها او را به پاکی می‌ستایند» سوره نور، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ}}<ref>«بی‌گمان نخستین خانه‌ای که برای (عبادت) مردم (بنا) نهاده شد همان است که در مکّه است، خجسته و رهنمون برای جهانیان» سوره آل عمران، آیه ۹۶.</ref>، {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست؛ و هر که انکار کند (بداند که) بی‌گمان خداوند از جهانیان بی‌نیاز است» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لَا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم را در خانه (کعبه) مستقر ساختیم (و گفتیم) که هیچ چیز را شریک من قرار مده و خانه مرا برای طواف‌کنندگان و قیام‌کنندگان و رکوع‌کنندگان سجده‌گزار پاکیزه بدار!» سوره حج، آیه ۲۶.</ref>، {{متن قرآن|ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ}}<ref>«سپس باید آلایش‌های خود را بپیرایند و نذرهاشان را بجای آورند و خانه دیرین (کعبه) را طواف کنند» سوره حج، آیه ۲۹.</ref>، {{متن قرآن|وَالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ}}<ref>«و سوگند به آن خانه آبادان» سوره طور، آیه ۴.</ref> و اشاراتی درباره خانه‌سازی [[اقوام]] پیشین {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُيُوتًا فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ}}<ref>«و یاد کنید آنگاه را که شما را جانشینانی پس از (قوم) عاد قرار داد و در این سرزمین جای داد که در هامون آن کاخ‌ها می‌سازید و کوه‌ها را برای خانه‌سازی می‌تراشید پس نعمت‌های خداوند را به یاد آورید و در این سرزمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره اعراف، آیه ۷۴.</ref>، {{متن قرآن|إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ إِنَّا مِنْكُمْ وَجِلُونَ}}<ref>«هنگامی که بر او وارد شدند و درودی گفتند (ابراهیم) گفت: ما از شما هراسانیم» سوره حجر، آیه ۵۲.</ref>، {{متن قرآن|وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا فَارِهِينَ}}<ref>«و از (دل) کوه‌ها استادانه خانه‌هایی می‌تراشید» سوره شعراء، آیه ۱۴۹.</ref>، [[دستور]] خانه‌سازی به [[موسی]] و [[هارون]]{{ع}} برای [[بنی اسرائیل]] {{متن قرآن| وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى وَأَخِيهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَاجْعَلُواْ بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ }}<ref>«و به موسی و برادرش وحی کردیم که برای قومتان در مصر خانه‌هایی برگزینید و خانه‌هایتان را رویاروی قرار دهید و نماز را بر پا دارید و به مؤمنان نوید دهید» سوره یونس، آیه ۸۷.</ref>، قصد کامجویی [[زلیخا]] از [[یوسف]]{{ع}} در خانه خود {{متن قرآن|وَرَاوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَنْ نَفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الْأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«و آن زن که یوسف در خانه‌اش بود از او، کام خواست و درها را بست و گفت: پیش آی که از آن توام ! (یوسف) گفت: پناه بر خداوند! او پرورنده من است، جایگاه مرا نیکو داشته است، بی‌گمان ستمکاران رستگار نمی‌گردند» سوره یوسف، آیه ۲۳.</ref> و توصیه‌های [[اخلاقی]] به [[مسلمانان]] درباره خانه‌های [[پیامبر]]{{صل}} دارد {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِنْ وَرَاءِ الْحُجُرَاتِ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ}}<ref>«به راستی آنان که تو را از پشت (در) اتاق‌ها صدا می‌زنند، بیشترشان خرد نمی‌ورزند» سوره حجرات، آیه ۴.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا}}<ref>«ای مؤمنان! به خانه‌های پیامبر وارد نشوید مگر به شما برای (خوردن) خوراک، اجازه دهند- بی‌آنکه چشم به راه آماده شدن آن (خوراک) باشید- ولی چون فرا خوانده شدید درون روید و چون خوراک خوردید پراکنده شوید و دل به گفت و گو نسپارید که این (کار) پیامبر را آزار می‌دهد و از شما شرم می‌دارد ولی خداوند از (گفتن) حقیقت شرم نمی‌کند و چون از آنان چیزی خواستید از پشت پرده‌ای بخواهید، این برای دل‌های شما و دل‌های آنان پاکیزه‌تر است و شما حقّ ندارید که پیامبر را بیازارید و نه هرگز پس از او همسرانش را به همسری گیرید که آن نزد خداوند، سترگ است» سوره احزاب، آیه ۵۳.</ref>، چنان‌که از [[جهان آخرت]]، [[بهشت و جهنم]] به دار تعبیر کرده است: {{متن قرآن|تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی؛ و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره قصص، آیه ۸۳.</ref>؛ {{متن قرآن|ذَلِكَ جَزَاءُ أَعْدَاءِ اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِيهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَاءً بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}<ref>«این است کیفر دشمنان خداوند: آتش (دوزخ) که در آن، سرایی جاودانه خواهند داشت به کیفر آنکه آیات ما را انکار می‌کردند» سوره فصلت، آیه ۲۸.</ref>؛ {{متن قرآن|الَّذِي أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لَا يَمَسُّنَا فِيهَا نَصَبٌ وَلَا يَمَسُّنَا فِيهَا لُغُوبٌ}}<ref>«همان که ما را از بخشش خود در سرای ماندگار جای داد که در آن نه رنجی به ما می‌رسد و نه ماندگی» سوره فاطر، آیه ۳۵.</ref>، {{متن قرآن|وَقِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا مَاذَا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قَالُوا خَيْرًا لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَلَدَارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«و به پرهیزگاران می‌گویند: پروردگارتان چه فرو فرستاده است؟ می‌گویند نکویی را؛ برای آنان که در این جهان نیکی ورزیده‌اند (پاداش)، نیکی است و به یقین سرای واپسین بهتر است و سرای پرهیزگاران نیکوست!» سوره نحل، آیه ۳۰.</ref>، {{متن قرآن|لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِيُّهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«سرای آرامش نزد پروردگارشان از آن آنهاست و او برای کارهایی که می‌کردند یار آنان است» سوره انعام، آیه ۱۲۷.</ref>، {{متن قرآن|يَا قَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ}}<ref>«ای قوم من! زندگی این جهان، تنها بهره‌ای (اندک) است و جهان واپسین است که سرای ماندگاری است» سوره غافر، آیه ۳۹.</ref>، {{متن قرآن|وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْعِظَةً وَتَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ}}<ref>«و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ پس (گفتیم) آن را با توانمندی بستان و به قوم خود فرمان ده تا نیکوترین آن را برگزینند؛ به زودی سرای نافرمانان را به شما نشان خواهم داد» سوره اعراف، آیه ۱۴۵.</ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| | |
|
| |
|
| ==خانه‌های پیشینیان== | | ==خانه‌های پیشینیان== |
| [[قرآن]] ضمن یادکردهای [[تاریخی]] برخی [[اقوام]] هلاک شده برای [[عبرت‌گیری]] [[مؤمنان]]، اطلاعاتی درباره شیوه خانه‌سازی آنان به دست می‌دهد: در [[آیه]] {{متن قرآن|وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَهَا فَتِلْكَ مَسَاكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«و چه بسیار شهرهایی را نابود کردیم که (مردم آنها) در زندگی خویش سرمستی می‌کردند و اینک این خانه‌های آنهاست که پس از آنها جز اندکی، خالی مانده است و ماییم که وارثیم» سوره قصص، آیه ۵۸.</ref> به شکلی کلی و بی‌اشاره به نام اقوام هلاک شده پیشین، از برجای ماندن خانه‌های آنان سخن می‌راند که خود دلیلی بر وجود [[تمدن]] و رونق خانه‌سازی در میان آنان بوده است. برخی مراد از {{متن قرآن|إِلَّا قَلِيلًا}} را در جمله {{متن قرآن|لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا}} [[سکونت]] یک شب یا نیمه روزی برخی رهگذران در خانه‌های به جای مانده از اقوام نابود شده؛<ref>تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۶۱۴؛ البحر المحیط، ج ۸، ص ۳۱۶. </ref> ولی بعضی آن را شمار کمی از [[خانه‌ها]] دانسته‌اند که پس از هلاک [[قوم]] هنوز بر جای مانده بود. <ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۳، ص ۳۰۱؛ البحرالمحیط، ج ۸، ص ۳۱۶. </ref> در آیه {{متن قرآن|فَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا وَهِيَ ظَالِمَةٌ فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِيدٍ}}<ref>«و چه بسا شهرهایی را نابود کردیم که (مردم آنها) ستمگر بودند و (اینک خانه‌هایی) فرو ریخته‌اند و (بسا) چاه‌هایی فرو نهاده و کاخ‌هایی بلند (که به جا مانده‌اند!)» سوره حج، آیه ۴۵.</ref> از این خانه‌ها به {{متن قرآن|فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا}} یاد می‌شود که برخی {{متن قرآن|خَاوِيَةٌ}} را به [[سلامت]] ماندن خانه‌ها از ویرانی در حالی که کسی ساکن آنها نیست؛<ref>تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۷۴. </ref> اما بیشتر [[مفسران]] آن را به ساقط شدن [[تفسیر]] کرده و گفته‌اند دیوارهای این‌گونه خانه‌ها بر سقف آنها فرود آمده و ویران شده‌اند <ref> تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۴۶۳؛ الکشاف، ج ۳، ص ۱۶۱؛ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۳۸۳. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
| ===[[خانه]] [[نوح]]=== | | ===[[خانه]] [[نوح]]=== |
| نوح در آیه {{متن قرآن|رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا تَبَارًا}}<ref>«پروردگارا! مرا و پدر و مادرم را و هر که را به خانه من با ایمان درآید و مردان و زنان مؤمن را بیامرز و ستمگران را جز تباهی میفزای» سوره نوح، آیه ۲۸.</ref> برای [[پدر]] و [[مادر]] خویش و مؤمنانی که به [[خانه]] او وارد شوند، به شکلی خاص و برای مردان و [[زنان]] [[مؤمن]] به گونه‌ای عام، [[غفران الهی]] را خواسته است. مفسران در مراد از {{متن قرآن|لِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ}} به [[اختلاف]] [[سخن]] گفته‌اند: بیشترشان آن را به معنای عمارت و ساختمان دانسته و برخی آن را به [[خانه]] و مکان سکونت [[نوح]]{{ع}} معنا کرده <ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۵۴۹؛ تفسیر ثعلبی، ج ۱۰، ص ۴۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۳۱۴. </ref> و بعضی آن را [[صومعه]]،<ref>تفسیر سمعانی، ج ۶، ص ۶۱. </ref> مصلا <ref> نک: جامع البیان، ج ۲۹، ص ۶۴. </ref> و [[مسجد]] <ref>التبیان، ج۱۰، ص۱۴۲؛ کنز الدقائق، ج۱۳، ص۴۶۴. </ref> دانسته‌اند؛ در نگاهی دیگر نیز به [[کشتی نوح]] <ref>تفسیر ثعلبی، ج ۱۰، ص ۴۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۳۰، ص ۱۴۷؛ الکشاف، ج ۴، ص ۶۲۱. </ref> [[تفسیر]] شده است. در مقابل، برخی آن را دارای معنایی کنایی یعنی [[دعا]] برای کسانی دانسته که در زمره [[مؤمنان]] و [[یاوران]] آن [[حضرت]] قرار گرفته‌اند. <ref>البحر المحیط، ج ۱۰، ص ۲۸۹؛ تقریب‌القرآن، ج ۵، ص ۵۲۴. </ref> بر این پایه، {{متن قرآن|مُؤْمِنًا}} در [[آیه]] را تکرار {{متن قرآن|لِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ}} دانسته‌اند؛ با این تفاوت که ورود در [[دین]] می‌تواند ظاهری باشد و {{متن قرآن|مُؤْمِنًا}} گویاست که نوح{{ع}} تنها برای کسانی دعا کرده که ورودشان در دین، همراه [[صداقت]] بوده است. <ref>التفسیر الکبیر، ج ۳۰، ص ۶۶۰. </ref> در [[تفاسیر]] [[مأثور]] نیز {{متن قرآن|دَخَلَ بَيْتِيَ}} به [[ولایت]] معنا شده است<ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص ۳۸۸؛ البرهان، ج ۵، ص ۵۰۲ - ۵۰۳؛ نور الثقلین، ج ۵، ص ۴۲۹. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
| === [[قوم عاد]]=== | | === [[قوم عاد]]=== |
| [[قرآن]] از خانه‌های قوم عاد و مهارت آنان در خانه‌سازی یاد می‌کند و بناهای آنان را از جهت ساخت بی‌نظیر می‌داند: {{متن قرآن| أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعَادٍ إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُهَا فِي الْبِلادِ }}<ref>«آیا درنیافته‌ای که پروردگارت با قوم عاد چه کرد؟ با (مردم شهر) «ارم» که دارای ستون‌های بزرگ بود، که مانند آن در میان شهرها نیافریده‌اند» سوره فجر، آیه ۶-۸.</ref>.<ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۳۷ - ۷۳۸؛ الجدید، ج ۷، ص ۳۶۴. </ref> برخی {{متن قرآن|ذَاتِ الْعِمَادِ}} را سازه‌های بلند و دارای ستون‌های فراوان دانسته‌اند. <ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۳۷؛ المحرر الوجیز، ج ۵، ص ۴۷۸؛ تفسیر بغوی، ج ۵، ص ۲۴۹. </ref> داستان افسانه‌ای [[بهشت]] [[شداد]]، درباره ساخت و سازهای این [[قوم]] است. براساس نقل افسانه‌گونه ابن‌منبه، [[عربی]] که در [[بادیه]] شترش را می‌کاوید، به شکلی اتفاقی به آن بهشت رسید<ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۳۷ - ۷۳۸؛ بیان المعانی، ج ۱، ص ۱۴۵. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
| === [[قوم ثمود]]=== | | === [[قوم ثمود]]=== |
| [[قرآن]] از خانه‌سازی قوم ثمود نیز یاد می‌کند و براین پایه، منطقه جغرافیایی جای [[زندگی]] قوم ثمود دارای دو بخش دشت و کوهستان بوده و آنان که مردمی [[متمدن]] و [[آگاه]] به [[فنون]] خانه‌سازی و قصرسازی بودند، <ref>مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۷۹؛ تفسیر نور، ج۴، ص ۱۰۳. </ref> در دشت‌ها قصرسازی می‌کرده؛ نیز با تراشیدن سنگ‌ها در [[دل]] کوه‌ها [[خانه]] می‌ساخته‌اند: {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُيُوتًا فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ}}<ref>«و یاد کنید آنگاه را که شما را جانشینانی پس از (قوم) عاد قرار داد و در این سرزمین جای داد که در هامون آن کاخ‌ها می‌سازید و کوه‌ها را برای خانه‌سازی می‌تراشید پس نعمت‌های خداوند را به یاد آورید و در این سرزمین تبهکارانه آشوب نورزید» سوره اعراف، آیه ۷۴.</ref> [[مفسران]]، [[قصور]] را به معنای خانه‌های بلند و باشکوه دانسته‌اند و بر اساس این [[آیه]] و آیه {{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟ بگو: آن (ها) در زندگی این جهان برای کسانی است که ایمان آورده‌اند، در روز رستخیز (نیز) ویژه (ی مؤمنان) است؛ این چنین ما آیات خود را برای گروهی که دانشورند روشن می‌داریم» سوره اعراف، آیه ۳۲.</ref> ساختن خانه‌های مرتفع را روا دانسته <ref>التبیان، ج ۴، ص ۴۵۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۲۳۹؛ المنیر، ج ۸، ص ۲۷۷. </ref> و در سبب روی آوردن قوم ثمود به کوه‌ها برای خانه‌سازی گفته‌اند: چون خانه‌های آنان در دشت برای طول عمرشان کافی نبود،<ref> تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۲۳۹؛ ارشاد الاذهان، ص ۱۶۵؛ الاصفی، ج ۱، ص ۳۸۱. </ref> با مهارتی که داشتند به کوه‌ها رو آورده: {{متن قرآن|وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا فَارِهِينَ}}<ref>«و از (دل) کوه‌ها استادانه خانه‌هایی می‌تراشید» سوره شعراء، آیه ۱۴۹.</ref>. برخی نیز [[راز]] خانه‌سازی آنان در [[کوه]] را در [[امان]] بودن از باد و [[باران]] و سرمای زمستان دانسته‌اند. <ref> مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۶۷۹؛ المنیر، ج ۸، ص ۲۶۹، ۲۷۴. </ref> از آنجا که قرآن خانه‌های خالی این نابود شدگان را برای [[عبرت]] دیگران نشانه نهاده است: {{متن قرآن|فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خَاوِيَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«و این خانه‌های (فرو ریخته و) خالی آنهاست برای ستمی که روا داشتند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌ای است برای گروهی که دانایند» سوره نمل، آیه ۵۲.</ref> می‌توان گفت [[گمان]] آنان از خانه‌سازی در [[کوه]] در [[امان]] ماندن از [[بلایا]] و [[عذاب]] به جهت [[استحکام]] بیشتر کوه‌ها بوده است<ref>جامع البیان، ج ۱۴، ص ۳۴؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۹، ص ۱۵۷. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
| ===[[قوم شعیب]]=== | | ===[[قوم شعیب]]=== |
| [[خدا]] از هلاک قوم شعیب با دو تعبیر یاد می‌کند: {{متن قرآن|فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref>«پس او را دروغگو شمردند آنگاه زلزله آنان را فرو گرفت و در خانه‌شان از پا افتادند» سوره عنکبوت، آیه ۳۷.</ref>، {{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا شُعَيْبًا وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَأَخَذَتِ الَّذِينَ ظَلَمُوا الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref>«و چون «امر» ما دررسید شعیب و مؤمنان همراه او را با بخشایشی از سوی خویش رهایی بخشیدیم و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خود از پا در افتادند» سوره هود، آیه ۹۴.</ref> گرچه برخی دیار را به [[لشکرگاه]] یا [[خیمه‌گاه]] معنا کرده‌اند،<ref>خزانة الادب، ج ۴، ص ۲۱۳. </ref> بعضی از [[مفسران]] به قرینه "دار " در [[آیه]] {{متن قرآن|فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref>«پس او را دروغگو شمردند آنگاه زلزله آنان را فرو گرفت و در خانه‌شان از پا افتادند» سوره عنکبوت، آیه ۳۷.</ref> نیز آیه {{متن قرآن|فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref>«آنگاه زمین‌لرزه آنان را فرو گرفت و در خانه‌شان از پا در آمدند» سوره اعراف، آیه ۷۸.</ref> دیار را جمع دار دانسته و معتقدند قوم شعیب در خانه‌های خود گرفتار [[عذاب الهی]] و خاکستر شدند<ref> تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۶۳۲ - ۶۳۳؛ تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۱۹۴. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
| === دوران [[یوسف]]{{ع}}=== | | === دوران [[یوسف]]{{ع}}=== |
| [[صنعت]] خانه‌سازی در [[روزگار]] یوسف{{ع}} فراوان رونق داشته و به نظر می‌رسد [[صاحب منصبان]] در آن دوران برای خانه‌های خویش درهای متعدد می‌ساختند. بر اساس گفته مفسران، وقتی [[زلیخا]] از یوسف{{ع}} قصد کامجویی داشت، [[حضرت]] را به درون [[خانه]] خواند و درها را بست: {{متن قرآن|وَرَاوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَنْ نَفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الْأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«و آن زن که یوسف در خانه‌اش بود از او، کام خواست و درها را بست و گفت: پیش آی که از آن توام ! (یوسف) گفت: پناه بر خداوند! او پرورنده من است، جایگاه مرا نیکو داشته است، بی‌گمان ستمکاران رستگار نمی‌گردند» سوره یوسف، آیه ۲۳.</ref>.<ref>بیان المعانی، ج ۳، ص ۱۸۹ - ۱۹۰؛ اطیب‌البیان، ج ۷، ص ۱۷۶ - ۱۷۷. </ref> مفسران، [[خانه]] زلیخا را دارای ۷ دَرِ تو در تو دانسته <ref>الکشاف، ج ۲، ص ۴۵۵؛ لباب‌التأویل، ج ۲، ص ۵۲۰؛ بیان‌المعانی، ج ۳، ص ۳۵۲. </ref> و گفته‌اند [[راز]] ساختن درهای متعدد برای خانه، [[سختی]] دسترسی غیر [[اهل]] خانه به آن بوده است. <ref>نک: تفسیر خسروی، ج ۴، ص ۳۷۶؛ نیز رک: تفسیر آسان، ج ۸، ص ۹۰. </ref> بر اساس برداشت برخی از آیه {{متن قرآن|وَلِبُيُوتِهِمْ أَبْوَابًا وَسُرُرًا عَلَيْهَا يَتَّكِئُونَ}}<ref>«و برای خانه‌هایشان درهایی می‌ساختیم و تخت‌هایی می‌نهادیم که بر آن پشت دهند» سوره زخرف، آیه ۳۴.</ref> که ساختن درهای گوناگون برای یک خانه را نشانه جلال و [[شکوه]] آن خانه دانسته‌اند <ref> نمونه، ج ۲۱، ص ۵۶ - ۵۷. </ref> به نظر می‌رسد درخواست [[نامشروع]] [[زلیخا]] از [[یوسف]]{{ع}} در درون قصر خود بوده است که درهای متعددی <ref>نک: الفرقان، ج ۱۵، ص ۵۹. </ref> در جوانب آن پدید آمده بودند. به احتمال، روند خانه‌سازی پس از دوران یوسف{{ع}} به اوج خود رسید، از این رو [[قرآن]] از خانه‌های [[فرعونیان]] <ref>تفسیر بیضاوی، ج ۵، ص ۱۰۱؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۱۴۰. </ref> به [[مقام]] [[کریم]] یاد می‌کند: {{متن قرآن| كَمْ تَرَكُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ }}<ref>«چه بسیار بوستان‌ها و چشمه‌ها که از خود باز نهادند و کشتزارها و کاخ‌هایی ارزشمند را» سوره دخان، آیه ۲۵-۲۶.</ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
| === [[قوم]] [[بنی اسراییل]]=== | | === [[قوم]] [[بنی اسراییل]]=== |
| قرآن در بخشی از حوادث [[قوم بنی‌اسرائیل]]، از [[وحی]] به [[موسی]] و [[هارون]]{{ع}} برای ساخت خانه‌هایی برای [[بنی‌اسرائیل]] خبر می‌دهد: {{متن قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى وَأَخِيهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَاجْعَلُواْ بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ }}<ref>«و به موسی و برادرش وحی کردیم که برای قومتان در مصر خانه‌هایی برگزینید و خانه‌هایتان را رویاروی قرار دهید و نماز را بر پا دارید و به مؤمنان نوید دهید» سوره یونس، آیه ۸۷.</ref> [[مفسران]]، جمله {{متن قرآن|وَاجْعَلُواْ بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً}} را به [[دستور]] [[فرعون]] برای ویرانی کنائس مرتبط می‌دانند که سبب [[ترس]] بنی‌اسرائیل شد و متعاقب آن، [[خدا]] به [[عبادت]] در [[خانه‌ها]] [[فرمان]] داد.<ref>معانی‌القرآن، ج ۱، ص ۴۴۷؛ تفسیر ثعلبی، ج ۵، ص ۱۴۴؛ تفسیر بغوی، ج ۲، ص ۴۳۱. </ref> مفسران در معنای [[قبله]] متفاوت سخن گفته‌اند: گرچه دستور به برپایی عبادت رو به سوی [[بیت‌المقدس]]<ref> احکام القرآن، ابن عربی، ج ۳، ص ۱۰۵۵. </ref> و عبادت رو به [[کعبه]] از دیدگاه‌های مهم در [[تفسیر]] این جمله‌اند،<ref> التبیان، ج ۵، ص ۴۲۲. </ref> بعضی آن را به معنای ساختن خانه‌ها روبه‌روی هم دانسته‌اند <ref>جامع‌البیان، ج ۱۱، ص ۱۰۷؛ جوامع‌الجامع، ج ۲، ص ۱۲۵؛ غرائب القرآن، ج ۳، ص ۶۰۶. </ref> که این کار احتمالاً به جهت نزدیک بودن [[قوم بنی اسرائیل]] به یکدیگر و [[یاری]] به یکدیگر بوده است.
| |
|
| |
| [[قرآن کریم]] ضمن بیان سرگذشت یکی از [[ثروتمندان]] [[متکبر]] قوم بنی‌اسرائیل به نام [[قارون]] به فرجام وی اشاره می‌کند که خدا او و خانه‌اش را در [[زمین]] فرو برد: {{متن قرآن|فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ}}<ref>«پس او و خانه او را به زمین فرو بردیم » سوره قصص، آیه ۸۱.</ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
| === خانه‌های [[اعراب بادیه]] نشین=== | | === خانه‌های [[اعراب بادیه]] نشین=== |
| قرآن از انواع خانه‌ها مانند خانه‌هایی که از پوست حیوانات یا پشم، مو و کرک آنان بافته و قابلیت جابه‌جایی داشته، [[سخن]] می‌راند: {{متن قرآن|وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُو دِالْأَنْعَامِ بُيُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَمَتَاعًا إِلَى حِينٍ}}<ref>«و خداوند از خانه‌هایتان برای شما جای آرامش پدید آورد و از پوست چارپایان برایتان خانه‌هایی برآورد که در روز جابه‌جایی و روز ماندنتان آن را سبک می‌یابید و از پشم و کرک و موی آنها وسایل (خانه) و کالایی (پدید آورد) تا هنگامی (که بپاید)» سوره نحل، آیه ۸۰.</ref>.<ref>البحر المحیط، ج ۶، ص ۵۷۶ - ۵۷۷؛ روح‌البیان، ج۵، ص۶۵ - ۶۶؛ التحریر والتنویر، ج۱۳، ص ۱۹۲. </ref> بر اساس گفته‌های [[تاریخی]]، خانه‌های [[اعراب بادیه]] از پشم شتر، مو و کرک حیوانات بودند که از آنها پارچه‌های ضخیمی درست و با نهادن ستون‌هایی برای آنها خیمه‌ای برپا می‌کردند، تا آنها را از [[گرما]] و سرما نگه دارد. <ref>بلوغ الارب، ج ۳، ص ۳۹۳؛ نیز رک: البحر المحیط، ج۶، ص۵۷۶؛ تفسیر قرطبی، ج۱۰، ص۱۵۲ - ۱۵۳. </ref> مهم‌ترین ویژگی این‌گونه [[خانه‌ها]] سبک بودنشان هنگام حمل و نقل بوده که [[قرآن کریم]] به آن اشاره دارد<ref>جامع‌البیان، ج ۱۴، ص ۱۰۳؛ التبیان، ج ۶، ص ۴۱۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۱۵۳. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
| === [[خانه پیامبر]]{{صل}}=== | | === [[خانه پیامبر]]{{صل}}=== |
| [[خانه]] آن [[حضرت]] دارای حجره‌های فراوانی بوده است: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِنْ وَرَاءِ الْحُجُرَاتِ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ}}<ref>«به راستی آنان که تو را از پشت (در) اتاق‌ها صدا می‌زنند، بیشترشان خرد نمی‌ورزند» سوره حجرات، آیه ۴.</ref> حجرات، جمع حجره به معنای قطعه‌ای از [[زمین]] است که با دیوار و مانند آن محدود شده باشد. <ref>الکشاف، ج۴، ص۳۵۷؛ اعراب‌القرآن، ج۹، ص۲۵۷. </ref> در این [[آیه]] به حجره‌های [[زنان پیامبر]]{{صل}} اشاره می‌شود که هر کدام دارای حجره‌ای ویژه خود بود. <ref>الکشاف، ج۴، ص۳۵۷؛ زبده‌التفاسیر، ج۶، ص۴۱۴. </ref> از دیگر ویژگی‌های خانه پیامبر{{صل}} [[حجاب]] و پرده داشتن بوده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا}}<ref>«ای مؤمنان! به خانه‌های پیامبر وارد نشوید مگر به شما برای (خوردن) خوراک، اجازه دهند- بی‌آنکه چشم به راه آماده شدن آن (خوراک) باشید- ولی چون فرا خوانده شدید درون روید و چون خوراک خوردید پراکنده شوید و دل به گفت و گو نسپارید که این (کار) پیامبر را آزار می‌دهد و از شما شرم می‌دارد ولی خداوند از (گفتن) حقیقت شرم نمی‌کند و چون از آنان چیزی خواستید از پشت پرده‌ای بخواهید، این برای دل‌های شما و دل‌های آنان پاکیزه‌تر است و شما حقّ ندارید که پیامبر را بیازارید و نه هرگز پس از او همسرانش را به همسری گیرید که آن نزد خداوند، سترگ است» سوره احزاب، آیه ۵۳.</ref> به دیده برخی [[مفسران]]، در آن [[زمان]] خانه‌ها پوششی نداشتند و بعضی [[اصحاب]] هرگاه به [[خانه رسول خدا]]{{صل}} می‌آمدند، روبه‌روی در می‌ایستادند که [[نزول]] این آیه [[دستوری]] بود به [[الزام]] [[پوشش]] داشتن در خانه‌ها و [[حفظ]] [[حریم]] زنان پیامبر{{صل}}<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۵، ص ۱۷۸. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==خانه [[کافران]] در [[تمثیل]] [[قرآنی]]== | | ==خانه [[کافران]] در [[تمثیل]] [[قرآنی]]== |
| در پی برخی [[پرسش‌ها]] درباره علل بهره‌مندی [[کافران]]، [[خدا]] در تمثیلی گویا به بی‌ارزشی [[دنیا]] نزد خود و عدم دلالت فراوانی نعمت‌های آنان، بر ارزشمندی‌شان نزد خدا اشاره و در آن تصویری از خانه‌ای اشرافی به دست داده است. در [[سوره زخرف]] به خانه‌هایی اشاره می‌شود که پلکان‌هایی داشته و سقف آنها از نقره خام و دارای تخت‌ها و درهای فراوانی است که همگی گویای [[شکوه]] این خانه‌هایند. برخی دلیل عدم اعطای آن به کافران را عدم اتفاق [[مردم]] بر [[کفر]] یاد می‌کنند: {{متن قرآن|وَلَوْلَا أَنْ يَكُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً لَجَعَلْنَا لِمَنْ يَكْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفًا مِنْ فِضَّةٍ وَمَعَارِجَ عَلَيْهَا يَظْهَرُونَ}}<ref>«و اگر نه این بود که مردم (در تمایل به کفر) امّتی واحد می‌شدند بی‌گمان برای خانه‌های کسانی که به (خداوند) بخشنده کفر می‌ورزند بام‌هایی سیمین و نردبان‌هایی که از آنها فرا روند قرار می‌دادیم» سوره زخرف، آیه ۳۳.</ref>، {{متن قرآن|وَلِبُيُوتِهِمْ أَبْوَابًا وَسُرُرًا عَلَيْهَا يَتَّكِئُونَ}}<ref>«و برای خانه‌هایشان درهایی می‌ساختیم و تخت‌هایی می‌نهادیم که بر آن پشت دهند» سوره زخرف، آیه ۳۴.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۷۲. </ref> برخی نیز احتمال داده‌اند عدم اعطای خانه‌های باشکوه به کافران به جهت [[سنت الهی]] در [[تساوی]] [[مؤمن]] و [[کافر]] در اسباب و مسببات است<ref>المیزان، ج ۱۸، ص ۱۰۰. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==[[امنیت]] و [[آرامش]] در [[خانه]]== | | ==[[امنیت]] و [[آرامش]] در [[خانه]]== |
| امنیت و آرامش از ویژگی‌های مهم خانه است و [[قرآن]] آن را از [[نعمت‌های الهی]] به شمار می‌آورد: {{متن قرآن|وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَامِ بُيُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَمَتَاعًا إِلَى حِينٍ}}<ref>«و خداوند از خانه‌هایتان برای شما جای آرامش پدید آورد و از پوست چارپایان برایتان خانه‌هایی برآورد که در روز جابه‌جایی و روز ماندنتان آن را سبک می‌یابید و از پشم و کرک و موی آنها وسایل (خانه) و کالایی (پدید آورد) تا هنگامی (که بپاید)» سوره نحل، آیه ۸۰.</ref> [[احساس امنیت]] در خانه، ویژه [[انسان‌ها]] نبوده و حیوانات نیز در خانه‌های خود آرامش [[حس]] می‌کنند، چنان‌که قرآن از مورچه‌ای که بر سر راه [[سلیمان]] و لشکریانش قرار گرفت، حکایت می‌کند <ref>رسائل المرتضی، ج ۱، ص ۳۵۵ - ۳۵۶. </ref> که از همنوعان خود می‌خواهد برای در [[امان]] بودن از پایمال شدن زیر پای سلیمان و [[لشکریان]] او به خانه‌های خود روند. {{متن قرآن| حَتَّى إِذَا أَتَوْا عَلَى وَادِي النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لا يَشْعُرُونَ }}<ref>«تا آنکه به درّه موران رسیدند، موری گفت: ای موران! به خانه‌های خود درآیید تا سلیمان و سپاهش شما را ناآگاهانه فرو نکوبند» سوره نمل، آیه ۱۸.</ref> [[بشر]] نیز برای امنیت و [[راحتی]] خود با بهره‌گیری از [[خلاقیت]] خدادادی‌اش همواره در پی ساختن خانه با نگاه به نیازش بوده است. برخی کاربرد {{متن قرآن|مِنْ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَامِ بُيُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَمَتَاعًا إِلَى حِينٍ}}<ref>«و خداوند از خانه‌هایتان برای شما جای آرامش پدید آورد و از پوست چارپایان برایتان خانه‌هایی برآورد که در روز جابه‌جایی و روز ماندنتان آن را سبک می‌یابید و از پشم و کرک و موی آنها وسایل (خانه) و کالایی (پدید آورد) تا هنگامی (که بپاید)» سوره نحل، آیه ۸۰.</ref> را برای [[تبعیض]] و آن را دلیل این دانسته‌اند که [[خانه‌ها]] دارای قسمت‌های مختلفی مانند انباری، محل [[عبادت]]، جای نگهداری حیوانات و مکان سکونت، یکی از بخش‌های آنها بوده است. <ref>المیزان، ج ۱۲، ص ۳۱۴؛ احسن الحدیث، ج ۵، ص ۴۸۰. </ref> همچنین [[بشر]] برای [[آرامش]] خویش در پی [[استحکام]] بیشتر [[خانه]] و جای سکونت خود است، تا او را از آسیب‌های طبیعی و [[غیر طبیعی]] نگه دارد: {{متن قرآن|إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ إِنَّا مِنْكُمْ وَجِلُونَ}}<ref>«هنگامی که بر او وارد شدند و درودی گفتند (ابراهیم) گفت: ما از شما هراسانیم» سوره حجر، آیه ۵۲.</ref> [[مفسران]] در [[تفسیر]] "آمنین " نظر یکسان ندارند: برخی آن را با توجه به استحکام خانه‌های [[قوم ثمود]]، در [[امان]] بودن آنان از ویرانی [[خانه‌ها]] و [[شر]] دزدان <ref> تفسیر بیضاوی، ج ۳، ص ۲۱۶؛ بیان المعانی، ج ۳، ص ۳۱۱. </ref> و بعضی [[امنیت]] را [[احساس]] درونی آنان دانسته و گفته‌اند قوم ثمود با ساخت خانه‌های مستحکم خود را از [[عذاب الهی]] در امان می‌دانستند و [[گمان]] می‌کردند خانه‌هایی که در [[دل]] کوه‌ها ساخته‌اند، آنها را در برابر عذاب الهی محافظت می‌کند. <ref>جامع‌البیان، ج ۱۴، ص ۳۴؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۹، ص ۱۵۷. </ref> [[قرآن]] این نوع نگاه را به کلی ردّ می‌کند {{متن قرآن|قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْفِرَارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَإِذًا لَا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا}}<ref>«بگو: گریز از مرگ یا از کشته شدن- اگر بگریزید- برای شما سودی ندارد و با آن جز اندکی (از زندگی) بهره‌ور نخواهید شد» سوره احزاب، آیه ۱۶.</ref> و به شکل خاص، خانه‌ها را هرچند محکم و با [[شکوه]] باشند، مانع از [[مرگ]] و عذاب الهی نمی‌داند: {{متن قرآن|أَيْنَمَا تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ}}<ref>«هر جا باشید هر چند در دژهای استوار» سوره نساء، آیه ۷۸.</ref>، {{متن قرآن|ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعَاسًا يَغْشَى طَائِفَةً مِنْكُمْ وَطَائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَلْ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ مَا لَا يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ مَا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُلْ لَوْ كُنْتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَلِيَبْتَلِيَ اللَّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحِّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ}}<ref>«آنگاه، (خداوند) پس از آن اندوه با خوابی سبک آرامشی بر شما فرو فرستاد که گروهی از شما را فرا گرفت و گروهی (دیگر) که در اندیشه جان خود بودند با پنداری جاهلی به خداوند گمان نادرست بردند؛ می‌گفتند: آیا ما در این کار (از خود) اختیاری داریم؟ بگو: بی‌گمان یکسره کار با خداوند است، (آنان) در خویش چیزی نهان می‌دارند که بر تو آشکار نمی‌کنند، می‌گویند: اگر ما در این کار اختیاری داشتیم اینجا کشته نمی‌شدیم، بگو: اگر در خانه‌هایتان (نیز) می‌بودید، آنان که کشته شدن بر آنها مقرر شده بود به سوی کشتارگاه‌های خویش بیرون می‌آمدند، و (چنین شد) تا خداوند آنچه در اندرون خود دارید بیازماید و آنچه در دل‌هایتان دارید بپالاید و خداوند به اندیشه‌ها داناست» سوره آل عمران، آیه ۱۵۴.</ref>، {{متن قرآن|فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref>«آنگاه زمین‌لرزه آنان را فرو گرفت و در خانه‌شان از پا در آمدند» سوره اعراف، آیه ۷۸.</ref>.<ref> تفسیر ثعلبی، ج ۳، ص ۳۴۶؛ الکشاف، ج ۳، ص ۲۰۳؛ المیزان، ج ۵، ص ۷. </ref>. به خانه‌های بالای قلعه‌ها <ref>التبیان، ج ۳، ص ۲۶۳؛ البحر المحیط، ج ۳، ص ۷۱۶. </ref> یا گرداگرد قصرها <ref> تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۸۵؛ زبده‌التفاسیر، ج ۲، ص ۱۰۸. </ref> بروج گفته شده است. بر این اساس، [[انسان]] در خانه‌هایی با امنیت بیشتر نیز از مرگ و عذاب الهی در امان نیست.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==خانه‌های [[مقدس]]== | | ==خانه‌های [[مقدس]]== |
| [[خانه خدا]] در [[آیات]] متعددی با اوصافی چون {{متن قرآن|بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ}}<ref>«خانه دیرین (کعبه) » سوره حج، آیه ۲۹.</ref>، {{متن قرآن|وَالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ}}<ref>«و سوگند به آن خانه آبادان » سوره طور، آیه ۴.</ref>، {{متن قرآن|بَيْتِيَ}}<ref>«خانه مرا » سوره بقره، آیه ۱۲۵.</ref> و {{متن قرآن|َ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ}}<ref>«خانه محترم تو » سوره ابراهیم، آیه ۳۷.</ref> یاد شده است؛ همچنین این [[خانه]] که نخستین سازه برای [[عبادت]] [[انسان]] است، [[برکت]] فراوان داشته و مایه [[هدایت]] جهانیان است: {{متن قرآن|إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ}}<ref>«بی‌گمان نخستین خانه‌ای که برای (عبادت) مردم (بنا) نهاده شد همان است که در مکّه است، خجسته و رهنمون برای جهانیان» سوره آل عمران، آیه ۹۶.</ref>، {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست؛ و هر که انکار کند (بداند که) بی‌گمان خداوند از جهانیان بی‌نیاز است» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۴، ص ۶؛ الکشاف، ج ۱، ص ۳۸۶ - ۳۸۷؛ التحریر والتنویر، ج ۳، ص ۱۵۸. </ref> به گفته برخی یادکرد این [[آیه]] از [[کعبه]] به "[[بیت]] " به جهت [[شب زنده‌داری]] و عبادت در آن است. <ref>تفسیر ثعلبی، ج ۳، ص ۱۱۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۲۹۵؛ التحقیق، ج ۱، ص ۳۵۹، "بیت ".</ref>
| |
|
| |
| [[قرآن]] برخی [[خانه‌ها]] را به جهت ویژگی خاصشان، مانند ذکر [[نام خدا]] در آنها و [[تسبیح]] صاحبانش، می‌ستاید: {{متن قرآن|فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ}}<ref>«(این چراغ) در خانه‌هایی (است) که خداوند رخصت داده است تا والایی یابند و نامش در آنها برده شود؛ سپیده‌دمان و دیرگاه عصرها در آنها او را به پاکی می‌ستایند» سوره نور، آیه ۳۶.</ref> برخی [[مفسران]] این خانه‌ها را به معنای [[مساجد]] دانسته <ref>زادالمسیر، ج ۳، ص ۲۹۷ - ۲۹۸؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۲۷. </ref> و ۴ [[مسجد]] را مصداق این خانه‌ها ذکر کرده‌اند: [[مسجدالحرام]]؛ [[بیت‌المقدس]]؛ [[مسجد النبی]]؛ [[مسجد قبا]]. <ref>مجمع‌البیان، ج۷، ص۲۲۷؛ روح‌المعانی، ج۹،ص۳۶۶. </ref> بعضی نیز آن را [[خانه‌های انبیاء]] و [[ائمه]] دانسته‌اند <ref>تفسیرثعلبی، ج۷، ص۱۰۷؛ مجمع‌البیان، ج۷، ص۲۲۷. </ref>. برپایه روایتی، [[خانه فاطمه و علی]]{{ع}} بافضیلت‌ترین آن خانه‌هاست. <ref>تفسیر ثعلبی، ج ۷، ص ۱۰۷؛ الدرالمنثور، ج ۵، ص ۵۰؛ البرهان، ج ۴، ص ۷۶. </ref> این خانه‌ها مکان‌هایی هستند که [[خدا]] اجازه داده که رفیع شوند، تا همگان آنها را [[عظیم]] و بلند مرتبه بدانند و از ناپاکی‌ها به دور باشند و دعایشان در آنها [[مستجاب]] گردد. <ref>روح‌المعانی، ج ۹، ص ۳۶۸؛ منهج‌الصادقین، ج ۶، ص ۲۹۷. </ref> در این خانه‌ها [[کتاب خدا]] خوانده و نام‌های نیکوی او یاد می‌شوند و مردمی در آن به سر می‌برند که [[تجارت]] و [[داد و ستد]]، آنها را از [[یاد خدا]] و [[اقامه نماز]] و دادن [[زکات]] باز نمی‌دارد و [[صبح و شام]] [[خدا]] را [[تسبیح]] می‌کنند: {{متن قرآن|فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ}}<ref>«(این چراغ) در خانه‌هایی (است) که خداوند رخصت داده است تا والایی یابند و نامش در آنها برده شود؛ سپیده‌دمان و دیرگاه عصرها در آنها او را به پاکی می‌ستایند» سوره نور، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ}}<ref>«مردانی که هیچ داد و ستد و خرید و فروشی آنان را از یاد خداوند و برپا داشتن نماز و دادن زکات (به خود) سرگرم نمی‌دارد؛ از روزی می‌هراسند که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیرورو می‌شوند» سوره نور، آیه ۳۷.</ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==[[آداب]] ورود به خانه== | | ==[[آداب]] ورود به خانه== |
| از آداب ورود به [[خانه‌ها]] که [[قرآن]] بر آن تأکید دارد و آن را [[نیک]] می‌شمرد، ورود از درهای خانه‌ها و [[پرهیز]] از ورود از راه‌های نامتعارف است: {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«از تو درباره ماه‌های نو می‌پرسند، بگو: آنها زمان نمای مردم و حجّ‌اند؛ و نیکی آن نیست که از پشت خانه‌ها به درون آنها درآیید بلکه (حقیقت) نیکی (از آن) کسی است که پرهیزگاری ورزد و به خانه‌ها از در درآیید، و از خداوند پروا کنید باشد که رستگار گردید» سوره بقره، آیه ۱۸۹.</ref> بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref>«بر نابینا و بر لنگ و بر بیمار و بر شما گناهی نیست که از (خوراک و آذوقه) خانه‌های خویش بخورید یا از خانه‌های پدرانتان یا خانه‌های مادرانتان یا خانه‌های برادرانتان یا خانه‌های خواهرانتان یا خانه‌های عموهایتان یا خانه‌های عمّه‌هایتان یا خانه‌های دایی‌هایتان یا خانه‌های خاله‌هایتان یا آن خانه‌ای که کلیدش را در اختیار دارید یا (خانه) دوستتان؛ نیز (بر شما گناهی نیست) در اینکه با هم یا پراکنده غذا بخورید پس چون به هر خانه‌ای در آمدید به همدیگر درود گویید، درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند؛ بدین گونه خداوند آیات را برای شما روشن می‌دارد باشد که خرد ورزید» سوره نور، آیه ۶۱.</ref> ورود به هر خانه‌ای باید همراه با [[سلام]] به [[اهل]] آن باشد: {{متن قرآن|فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ }} به دیده [[مفسران]]، مراد از "سلام به نفس " در این [[آیه سلام]] به اهل خانه است و از آن رو تعبیر به سلام بر خود شده، که وقتی وارد شونده سلام می‌کند اهل خانه را به پاسخ آن وا می‌دارد، پس در [[حقیقت]] او سلام را به خودش برگردانده است.<ref>المیزان، ج ۱۵، ص ۱۶۶؛ مخزن‌العرفان، ج ۹، ص ۱۵۴ - ۱۵۵. </ref> اجازه گرفتن و معرفی خود هنگام ورود به خانه‌ها، به شکلی که اهل خانه [[آگاه]] شوند، از دیگر [[دستورات]] مؤکد قرآن است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! به خانه‌هایی جز خانه خودتان درنیایید تا آنکه آشنایی دهید و بر اهل آن (خانه) ها سلام کنید؛ این برای شما بهتر است، باشد که پند گیرید» سوره نور، آیه ۲۷.</ref> مفسران {{متن قرآن|تَسْتَأْنِسُوا}} را با [[اختلاف]]، {{عربی|"تَستَأذنوا"}} (اجازه گرفتن) یا ایجاد صدا برای آگاهاندن صاحب خانه و آگاه شدن از وجود شخص یا اشخاصی در خانه دانسته‌اند.<ref>احکام القرآن، ابن عربی، ج ۳، ص ۱۳۵۸ - ۱۳۵۹؛ احکام القرآن، جصاص، ج ۵، ص ۱۶۵. </ref> بر اساس برخی [[روایات]]، اجازه گرفتن برای ورود به خانه، ویژه خانه‌های دربسته نیست.<ref>احکام القرآن، ابن عربی، ج ۳، ص ۱۳۵۸. </ref> برخی اجازه گرفتن هنگام ورود به [[خانه‌ها]] را برای توجه دادن [[اهل]] [[خانه]] دانسته و گفته‌اند این کار می‌تواند با ذکر [[حمد]]، [[تسبیح]] و [[سلام کردن]] انجام گیرد <ref>زادالمسیر، ج ۳، ص ۲۸۸؛ الکشاف، ج ۳، ص ۲۲۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۱۳. </ref> و چون [[آیه]] [[غایت]] اجازه را [[استیناس]] به معنای استئذان می‌داند، برخی گفته‌اند به صرف اجازه خواستن می‌توان درون خانه رفت و ورود به اجازه نیاز ندارد.<ref>احکام القرآن، جصاص، ج ۵، ص ۱۶۷. </ref> در همین جهت، برخی {{متن قرآن|تَسْتَأْنِسُوا}} را به تنحنح (ایجاد صدا) معنا کرده‌اند؛<ref>احکام القرآن، جصاص، ج ۵، ص ۱۶۷. </ref> ولی این سخن افزون بر تضاد با ظاهر آیه پسین که ورود به خانه‌هایی را که صاحب آنها حضور ندارد <ref> احکام القرآن، ابن عربی، ج ۳، ص ۱۳۶۲. </ref> پیش از اجازه ورود [[ممنوع]] دانسته: {{متن قرآن|فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِيهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَإِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ}}<ref>«پس اگر در آن (خانه) ها کسی را نیابید درون آنها در نیایید تا به شما اجازه داده شود و اگر به شما گویند: باز گردید! باز گردید، این برایتان پاکیزه‌تر است و خداوند به آنچه انجام می‌دهید داناست» سوره نور، آیه ۲۸.</ref> با [[حکمت]] اجازه که در برخی [[روایات]] به آن اشاره شده <ref>مسند احمد، ج ۵، ص ۳۳۰؛ السنن الکبری، ج ۷، ص ۹۷. </ref> و برخی [[مفسران]] نیز به آن تصریح کرده‌اند، که اجازه برای پنهان ماندن امور صاحب خانه از دیگران <ref>نک: الکشاف، ج ۳، ص ۲۲۷ - ۲۲۸؛ روح المعانی، ج ۹، ص ۳۳۰. </ref> و ندیدن درون خانه بی‌اجازه صاحب خانه است،<ref>احکام‌القرآن، ابن عربی، ج ۳، ص ۱۳۵۸، ۱۳۶۲. </ref> منافات دارد. به هرروی، از [[ادله]] اجازه خواستن برای ورود به خانه‌های دیگران، احتمال [[تمایل]] نداشتن صاحب خانه برای پذیرش مهمان یا بودن او در حالتی است که [[کراهت]] دارد دیگران او را با آن حالت ببینند.<ref>زادالمسیر، ج ۳، ص ۲۸۸؛ بیان المعانی، ج ۶، ص ۱۲۵. </ref> برخی [[لزوم]] اجازه خواستن برای ورود به خانه‌های دیگران را برای مکلّف و غیرمکلّف یکسان دانسته و به رغم [[تکلیف]] نداشتن نابالغ، دلیل آن را [[عمل]] [[اصحاب]] دانسته‌اند.<ref> احکام القرآن، ابن عربی، ج ۳، ص ۱۳۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۲، ص ۲۲۰. </ref> بر این اساس، در صورت قبول نکردن اجازه و منع از ورود، اجازه گیرنده نباید پای فشرد و باید از ایستادن بر در [[خانه]] بپرهیزد که این برای [[پاکی]] و [[اصلاح]] وی بهتر است: {{متن قرآن|وَإِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ}}<ref> تفسیر بغوی، ج ۳، ص ۳۹۹؛ التفسیرالکبیر، ج ۲۳، ص ۳۵۹؛ مراح لبید، ج ۲، ص ۱۰۸. </ref>، زیرا نه [[خدا]] [[نافرمانی]] شده و نه [[حق الناس]] به گردن اجازه گیرنده آمده است.<ref>اطیب‌البیان، ج ۹، ص ۵۱۸. </ref> [[قرآن]] به گونه‌ای خاص بر [[لزوم]] [[دعوت]] و اجازه [[پیامبر]]{{صل}} برای ورود به خانه ایشان تأکید می‌کند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا}}<ref>«ای مؤمنان! به خانه‌های پیامبر وارد نشوید مگر به شما برای (خوردن) خوراک، اجازه دهند- بی‌آنکه چشم به راه آماده شدن آن (خوراک) باشید- ولی چون فرا خوانده شدید درون روید و چون خوراک خوردید پراکنده شوید و دل به گفت و گو نسپارید که این (کار) پیامبر را آزار می‌دهد و از شما شرم می‌دارد ولی خداوند از (گفتن) حقیقت شرم نمی‌کند و چون از آنان چیزی خواستید از پشت پرده‌ای بخواهید، این برای دل‌های شما و دل‌های آنان پاکیزه‌تر است و شما حقّ ندارید که پیامبر را بیازارید و نه هرگز پس از او همسرانش را به همسری گیرید که آن نزد خداوند، سترگ است» سوره احزاب، آیه ۵۳.</ref> و افزون بر آن، رعایت [[آداب]] دیگری را در خانه آن [[حضرت]] ضروری می‌داند؛ مثلاً به میهمانان پیامبر{{صل}} [[دستور]] می‌دهد وقتی [[غذا]] آماده شد به خانه حضرت بروند؛ نه پیش از آن: {{متن قرآن|غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا }}<ref>المیزان، ج ۱۶، ص ۳۳۷. </ref>؛ نیز پس از خوردن غذا پراکنده شوند، زیرا درنگ در [[خانه پیامبر]]{{صل}} و سرگرم شدن به [[گفت‌وگو]] در آنجا مایه [[آزار]] او خواهد شد: {{متن قرآن|فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ }} و هرگاه خواستند وسیله‌ای از یکی از [[زنان]] حضرت بگیرند، از پشت پرده بخواهند و این را برای پاکی [[قلوب]] آنان بهتر می‌خواند: {{متن قرآن|وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ}}. [[مؤمنان]] نباید پیامبر{{صل}} را آزار دهند، زیرا او فرستاده خداست: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ }}. [[خوردن]] از خانه دیگران، جز خانه [[پدر]]، [[مادر]]، [[برادر]]، [[خواهر]]، عمو، عمه، دایی، [[خاله]]، [[دوست]] و خانه‌ای که کلید آن در دست [[انسان]] است، بی‌اجازه صاحب [[خانه]] [[ممنوع]] است و تنها شماری استثنا شده‌اند؛ مانند صاحب خانه و [[خانواده]] او، نابینایان، معلولان حرکتی و [[بیماران]] [[نیازمند]]: {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref>«بر نابینا و بر لنگ و بر بیمار و بر شما گناهی نیست که از (خوراک و آذوقه) خانه‌های خویش بخورید یا از خانه‌های پدرانتان یا خانه‌های مادرانتان یا خانه‌های برادرانتان یا خانه‌های خواهرانتان یا خانه‌های عموهایتان یا خانه‌های عمّه‌هایتان یا خانه‌های دایی‌هایتان یا خانه‌های خاله‌هایتان یا آن خانه‌ای که کلیدش را در اختیار دارید یا (خانه) دوستتان؛ نیز (بر شما گناهی نیست) در اینکه با هم یا پراکنده غذا بخورید پس چون به هر خانه‌ای در آمدید به همدیگر درود گویید، درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند؛ بدین گونه خداوند آیات را برای شما روشن می‌دارد باشد که خرد ورزید» سوره نور، آیه ۶۱.</ref> [[شأن نزول]] این [[آیه]]، ممانعت [[مردم]] از میزبانی برای نابینایان، لنگ‌ها و بیماران در خانه‌هایشان و [[مخالفت]] یاد شده [[قرآن]] است و بعضی نیز اظهار داشته‌اند که [[اصحاب]]، کلیدهای خانه‌های خود را هنگام [[جنگ]] به کسانی مانند نابینایان که نمی‌توانستند در [[نبرد]] شرکت کنند می‌دادند و کلیدداران چون صاحب‌خانه در خانه نبود، به خانه نمی‌شدند که این آیه نازل شد و این عمل را [[مباح]] خواند.<ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص ۱۰۸ - ۱۰۹؛ لباب التأویل، ج ۳، ص ۳۰۵؛ تفسیر قاسمی، ج ۷، ص ۴۰۸. </ref> [[دوستان]] صمیمی مجازند بی‌اجازه خانه یکدیگر روند؛<ref>تفسیر ثعلبی، ج ۷، ص ۱۱۹؛ مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۲۴۶. </ref> همچنین برخی خانه بردگان را از مصادیق {{متن قرآن|مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ }} دانسته که [[تصرف]] در آن مجاز است؛<ref>تفسیر مقاتل، ج ۳، ص ۲۰۹؛ تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۱۱۵. </ref> نیز ورود بی‌اجازه به خانه‌های غیر مسکونی به قصد بهره‌برداری رواست: {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ مَسْكُونَةٍ فِيهَا مَتَاعٌ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ}}<ref>«بر شما گناهی نیست که درون خانه‌هایی غیر مسکون که در آن کالایی دارید درآیید و خداوند آنچه پنهان می‌دارید و آنچه آشکار می‌کنید می‌داند» سوره نور، آیه ۲۹.</ref>
| |
|
| |
| درباره مصادیق خانه‌های غیر مسکونی اقوال مختلفی هست:
| |
| #سراها، حمام‌ها و آسیاب‌هایی که انسان در آنجا کار و [[گرفتاری]] دارند.
| |
| #خرابه‌هایی که برای قضای [[حاجت]] وارد آنها می‌شوند.
| |
| #دکان‌ها و [[تجارت]] خانه‌هایی که کالای مردم در آنجاست و همین‌که مالکان دَرِ آنها را گشوده و اسباب خود را برای فروش در آنجا قرار داده‌اند، [[شاهد]] [[اذن]] و اجازه آنهاست.
| |
| #کاروانسراهایی که در راه‌ها برای مسافران ساخته‌اند<ref> تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۵۰۷؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۱۴؛ المیزان، ج ۱۵، ص ۱۱۰. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==[[احکام]] [[خانه]]== | | ==[[احکام]] [[خانه]]== |
| [[قرآن]] احکامی برای خانه برمی‌شمرد.
| |
| === ممنوعیت [[اخراج]] [[زنان]] شوهرمرده و مطلقه از خانه=== | | === ممنوعیت [[اخراج]] [[زنان]] شوهرمرده و مطلقه از خانه=== |
| ممنوعیت اخراج زنان شوهر مرده یا مطلقه از سکونتگاهشان پیش از انقضای عدّه آنان از [[آیات]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا}}<ref>«ای پیامبر! چون زنان را طلاق می‌دهید، هنگام (آغاز) عده‌شان طلاق دهید و حساب عده را نگاه دارید و از خداوند- پروردگارتان- پروا کنید؛ آنان را از خانه‌هاشان بیرون نرانید- و خود نیز بیرون نروند- مگر کار ناشایسته آشکاری کرده باشند و اینها احکام خداوند است و هر که از احکام خداوند پا فراتر نهد بی‌گمان به خویش ستم کرده است؛ تو نمی‌دانی، شاید خداوند پس از آن فرمانی (تازه) پیش آورد» سوره طلاق، آیه ۱.</ref> برداشت می‌شود؛ با این توضیح که [[آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref> ممنوعیت اخراج از مکان سکونت (خانه) را برای زنان شوهر مرده یک سال و در آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref> عدّه این‌گونه زنان را ۴ ماه و ۱۰ [[روز]] می‌داند، از این‌رو به دیده بسیاری از [[فقها]] <ref>مسالک الافهام، ج ۴، ص ۷۳؛ العره‌الوثقی، ج ۶، ص ۹۷؛ جامع‌المدارک، ج ۴، ص ۵۵۸. </ref> و [[مفسران]]،<ref>تفسیر قمی، ج ۱، ص ۶،۷۷؛ التبیان، ج ۲، ص ۲۶۱ - ۲۶۲؛ تفسیر بغوی، ج ۱، ص ۳۱۴. </ref> آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref> با آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref> [[نسخ]] شده و آیه [[ناسخ]] تنها در تألیف ([[گردآوری قرآن]] در [[روزگار]] [[صحابه]]) بر [[منسوخ]] مقدّم شده و در مقابل، برخی معتقدند ممنوعیت اخراج این‌گونه زنان از خانه‌شان در ۴ ماه و ۱۰ روز بر اساس [[حکم]] است و باقی مدت تا یک سال با [[وصیت]] انجام می‌شود. <ref>نک: فقه القرآن، ج ۲، ص ۱۷۱. </ref> بر اساس آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا}}<ref>«ای پیامبر! چون زنان را طلاق می‌دهید، هنگام (آغاز) عده‌شان طلاق دهید و حساب عده را نگاه دارید و از خداوند- پروردگارتان- پروا کنید؛ آنان را از خانه‌هاشان بیرون نرانید- و خود نیز بیرون نروند- مگر کار ناشایسته آشکاری کرده باشند و اینها احکام خداوند است و هر که از احکام خداوند پا فراتر نهد بی‌گمان به خویش ستم کرده است؛ تو نمی‌دانی، شاید خداوند پس از آن فرمانی (تازه) پیش آورد» سوره طلاق، آیه ۱.</ref>، {{متن قرآن|وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِنْ نِسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُولَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا}}<ref>«و آن زنانتان که از حیض ناامیدند اگر در کارشان تردید دارید، عده آنان سه ماه است (نیز) عدّه زنانی که حیض ندیده‌اند؛ و عدّه زنان باردار این است که بزایند و هر که از خداوند پروا کند برای او در کار وی آسانی پدید می‌آورد» سوره طلاق، آیه ۴.</ref> ممنوعیت اخراج از خانه سکونتگاه پیش از طلاق، برای زنان مطلّقه در [[زمان]] عدّه آنان است.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
| ===[[حبس]] خانگی=== | | ===[[حبس]] خانگی=== |
| [[خدا]] در آیه {{متن قرآن|وَاللَّاتِي يَأْتِينَ الْفَاحِشَةَ مِنْ نِسَائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِيلًا}}<ref>«و از زنان شما آنان که زنا کنند چهار تن از میان خود بر آنان گواه گیرید و اگر گواهی دهند، آنها را در خانه‌ها بازدارید تا مرگ، آنان را دریابد یا خداوند، راهی (دیگر) پیش پای آنها بگذارد» سوره نساء، آیه ۱۵.</ref> به [[حبس]] خانگی زنانی که مرتکب فاحشه شده و ۴ [[شاهد]] بر آن [[گواهی]] داده‌اند، [[دستور]] می‌دهد و پایان آن را [[مرگ]] در حبس یا رسیدن فرمانی نو <ref>نک: آلاء الرحمن، ج ۲، ص ۵۶ - ۵۷؛ تفسیر شاهی، ج ۲، ص ۶۵۳. </ref> از [[خدا]] یاد می‌کند. بیشتر [[مفسران]]، این فاحشه را [[زنا]] <ref> تفسیر ثعلبی، ج ۳، ص ۲۷۱؛ تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۶۵؛ زادالمسیر، ج ۱، ص ۳۸۱. </ref> و حبس خانگی تا [[زمان]] مرگ را حدّ آن در [[صدر اسلام]] دانسته‌اند،<ref>احکام القرآن، ابن عربی، ج ۱، ص ۳۵۷ - ۳۵۸؛ احکام القرآن، جصاص، ج ۳، ص ۴۲. </ref> که با [[آیه]] {{متن قرآن|الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«به هر یک از زن و مرد زناکار صد تازیانه بزنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید نباید در دین خداوند بخشایشی بر آن دو به شما دست دهد و هنگام عذابشان باید دسته‌ای از مؤمنان گواه باشند» سوره نور، آیه ۲.</ref> یا [[سخن پیامبر]]{{صل}} ـ که [[حکم]] زنا را برای [[زنان]] بی‌همسر، تازیانه و برای زنان شوهردار، سنگسار اعلام کرد ـ [[نسخ]] شده است.<ref>احکام القرآن، جصاص، ج ۳، ص ۴۲ - ۴۴؛ تفسیر شاهی، ج ۲، ص ۶۵۳؛ احکام القرآن، کیاهراسی، ج ۲، ص ۳۷۴، ۳۷۷. </ref> در چرایی حبس خانگی به جای [[زندان]] گفته شده که شمار زنان جانی در صدر اسلام چندان نبوده که به تأسیس زندان نیاز باشد.<ref> احکام القرآن، ابن عربی، ج ۱، ص ۳۵۷. </ref> برخی نیز آن را تسهیل در حکم و [[اغماض]] از [[سختگیری]] دانسته‌اند.<ref>المیزان، ج ۴، ص ۲۳۴. </ref> در مقابل، برخی به استناد خلاف اصل بودن نسخ آیه را نسخ نشده و حامل حکمی خاص دانسته‌اند؛ بعضی نیز حبس را مجازاتی افزون بر تازیانه و دلیل آن را عدم رودر رو شدن با مردان دانسته <ref>مسالک الافهام، ج ۴، ص ۱۸۹ - ۱۹۰. </ref> و برخی نیز فاحشه را به مساحقه معنا کرده‌اند<ref> نک: مسالک الافهام، ج ۴، ص ۱۹۰؛ کنزالعرفان، ج ۲، ص ۳۳۹. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
| === [[خانه نشینی]]=== | | === [[خانه نشینی]]=== |
| [[خدا]] در آیه {{متن قرآن|وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی مکنید و نماز بپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و فرستاده او فرمانبرداری کنید؛ جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> به [[زنان پیامبر]]{{صل}} [[دستور]] می‌دهد که در خانه‌های خود بمانند و مانند [[دوران جاهلیت]] [[زینت]] خود را آشکار نسازند. در این باره که آیا [[حکم]] [[آیه]] چنان‌که منطوق آن گویاست، ویژه زنان پیامبر{{صل}} است، یا خطاب به [[زنان]] [[حضرت]] برای تأکید بیشتر در مورد آنان است، وگرنه حکم عام است و شامل همه زنان،<ref> تفسیر قرطبی، ج۱۴، ص۱۷۹؛ المنیر، ج۲۲، ص۱۳. </ref> نیز اینکه آیا حکم به [[خانه‌نشینی]] مطلق و دلیل بر عدم جواز هرگونه خروجی است،<ref> نک: تفسیر ثعلبی، ج ۸، ص ۳۴؛ احکام القرآن، ابن عربی، ج ۳، ص ۱۵۳۵؛ الدر المنثور،ج ۵، ص ۱۹۶-۱۹۷. </ref> یا [[حرمت]] خروج در مسائل [[سیاسی]] مراد است،<ref> تفصیل الشریعه، ج ۱، ص ۵۷۹، "کتاب الصلاة ".</ref> به تفصیل سخن گفته شده است. [[دانشمندان شیعه]]، ضمن اینکه حکم این آیه را فراگیر دانسته، بر [[لزوم]] خانه‌نشینی همه زنان به ویژه زنان پیامبر{{صل}} جز در موارد ضروری تأکید کرده‌اند.<ref> نک: کتاب القضا، ج ۱، ص ۴۷؛ الفرقان، ج ۲۴، ص ۱۰۵. </ref> بر این اساس، [[کردار]] [[عایشه]] را که بی‌اعتنا به این آیه خانه‌نشینی را رها و سوار بر شتر [[اصحاب]] [[فتنه]] را در [[جنگ جمل]] [[هدایت]] کرد، [[نقد]] کرده و آن را عملی بر خلاف دستور [[کتاب الهی]] دانسته <ref>. نک: الفرقان، ج ۲۴، ص ۱۰۰؛ مخزن العرفان، ج ۱۰، ص ۲۲۳. </ref> و [[گریه]] عایشه به هنگام قرائت این آیه را دلیل این [[خطا]] و یادآوری آن یاد کرده‌اند.<ref> البحرالمحیط، ج۸، ص۴۷۷؛ الفرقان، ج۲۴، ص۱۰۶. </ref> در مقابل، [[اهل سنت]]، ضمن حکم به حرمت خروج غیر [[اضطراری]] زنان پیامبر{{صل}} خروج عایشه در جنگ جمل را با [[اجتهاد]] عایشه و برای [[اصلاح]] میان [[امت اسلامی]] دانسته؛<ref>احکام القرآن، ابن عربی، ج ۳، ص ۱۵۳۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۱۸۱. </ref> لیکن [[دانشمندان شیعه]] آن را [[اجتهادی]] در مقابل [[نص قرآن]] دانسته‌اند.<ref> النص والاجتهاد، ص ۴۲۴. </ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
| === اجاره و فروش خانه‌های [[مکه]]=== | | === اجاره و فروش خانه‌های [[مکه]]=== |
| [[دانشمندان اسلامی]] درباره فروش یا اجاره خانه‌های مکه متفاوت سخن گفته‌اند: بسیاری فروش و نیز اجاره خانه‌های مکه را جایز ندانسته و برخی از [[فقهاء]] <ref>الخلاف، ج ۳، ص ۱۸۸ - ۱۹۰؛ بدائع الصنائع، ج ۵، ص ۱۴۶؛ المغنی، ج ۴، ص ۳۳۰.</ref> و [[مفسران]] <ref>نک: التفسیر الکبیر، ج ۲۳، ص ۲۱۷؛ التبیان، ج ۷، ص ۳۰۶؛ الصافی، ج ۳، ص ۳۷۱ - ۳۷۲.</ref> این [[حکم]] را از [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِي جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ وَمَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«بی‌گمان به کسانی که کفر ورزیده‌اند و (مردم را) از راه خداوند و از مسجد الحرام- که آن را برای بومی و غیر بومی یکسان قرار داده‌ایم- باز می‌دارند و (نیز) به هر کس که در آن از سر ستم آهنگ کژروی کند، از عذابی دردناک می‌چشانیم» سوره حج، آیه ۲۵.</ref> دریافته‌اند. بر این اساس، [[مسجدالحرام]] در آیه عام و شامل همه منطقه [[حرم]] می‌شود <ref>نک: الخلاف، ج ۳، ص ۱۸۸.</ref> و با توجه به جمله {{متن قرآن|سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ }} همه [[مؤمنان]] ساکن و [[زائر]] در بهره‌برداری از [[سرزمین]] مکه مساوی بوده و فروش و اجاره خانه‌های آن به [[زائران]] و مجاوران جایز نیست: {{متن قرآن|وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِي جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ }} آنان آیه {{متن قرآن|سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ}}<ref>«پاکا آن (خداوند) که شبی بنده خویش را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی - که پیرامون آن را خجسته گردانده‌ایم- برد تا از نشانه‌هایمان بدو نشان دهیم، بی‌گمان اوست که شنوای بیناست» سوره اسراء، آیه ۱.</ref> را [[شاهد]] ادعای خود در توسعه مفهوم مسجدالحرام دانسته و گفته‌اند: این آیه، [[اسراء]] [[پیامبر]]{{صل}} را از مسجدالحرام دانسته، در حالی که [[سیر]] ایشان نه از [[مسجد]]، از محدوده آن، [[خانه]] [[خدیجه]]،<ref>مناقب، ج۱، ص۱۵۳؛ بحارالانوار، ج۱۸، ص۳۸۰.</ref> خانه [[ام‌هانی]] <ref>الطبقات، ج۱، ص۲۱۴؛ الدرالمنثور، ج۴، ص۱۴۹.</ref> یا [[شعب ابی‌طالب]] <ref>الطبقات، ج۱، ص ۲۱۴؛ البحر المحیط، ج ۷، ص ۹.</ref> بوده است.
| |
|
| |
| برخی، [[نزول آیه]] را در سال ۶ [[بعثت]] و به هنگامی دانسته‌اند که [[مشرکان]] پیامبر{{صل}} را از ورود به مکه بازداشتند.<ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۳۵۳؛ الاصفی، ج ۲، ص ۸۰۲؛ نورالثقلین، ج ۳، ص ۴۸۰.</ref> روایاتی این برداشت را [[تأیید]] می‌کنند.<ref>نهج‌البلاغه، ج ۳، ص ۱۲۸؛ نیز نک: الصافی، ج ۳، ص ۳۷۱.</ref> در [[روایات]]، از گذاشتن در برای خانه‌های مکه منع شده و بر همین اساس [[امام صادق]]{{ع}} [[معاویه]] را نخستین کسی می‌داند که برای [[خانه]] خودش در [[مکه]] در قرار داد.<ref> الکافی، ج ۱، ص ۲۴۳ - ۲۴۴.</ref> [[سیره عملی]] [[مسلمانان]] [[صدر اسلام]] نیز [[شاهد]] دیگری بر این مدعا دانسته شده است.<ref>البحرالمحیط، ج ۷، ص ۴۹۹ - ۵۰۰؛ نیز نک: جامع البیان، ج ۱۷، ص ۱۰۲ - ۱۰۳؛ مدارک الاحکام، ج ۸، ص ۲۵۶.</ref> در مقابل، برخی [[آیه]] یاد شده را برای [[استدلال]] بر عدم جواز فروش یا اجاره خانه‌های مکه بس ندانسته <ref>السرائر، ج ۱، ص ۶۴۴ - ۶۴۵.</ref> و با استدلال به [[روایات]] <ref>وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۲۶۷ - ۲۷۰؛ جواهرالکلام، ج ۲۰، ص ۴۸ - ۴۹.</ref> و [[اجماع]] این ادعا را [[ثابت]] کرده‌اند.<ref>السرائر، ج ۱، ص ۶۴۴ - ۶۴۵؛ مختلف الشیعه، ج ۴، ص ۳۶۶ - ۳۶۸.</ref> برخی، دلیل دیگر این [[حکم]] را مفتوحه‌العنوة بودن مکه ([[تصرف]] آن با [[جنگ]]) دانسته‌اند.<ref> المغنی، ج ۴، ص ۳۰۵؛ تذکرة الفقهاء، ج ۱۰، ص ۳۹ - ۴۱.</ref> در این باره، حمل آیه بر [[کراهت]] فروش و اجاره خانه‌های مکه در موسم [[حج]] نیز یکی از اقوال است.<ref>بدائع الصنائع، ج۵، ص۴۶؛ الحدائق، ج۱۷، ص۳۵۰؛ حاشیة رد المحتار، ج۶، ص۵۲۴ - ۵۲۵.</ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==خانه‌سازی حیوانات== | | ==خانه‌سازی حیوانات== |
| [[قرآن]] به مناسبت‌های گوناگون از خانه‌های حیوانات یاد می‌کند؛ گاه در ضمن بیان واقعه‌ای [[تاریخی]]، مانند گذشتن [[سلیمان]]{{ع}} از دشت مورچگان {{متن قرآن| حَتَّى إِذَا أَتَوْا عَلَى وَادِي النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لا يَشْعُرُونَ }}<ref>«تا آنکه به درّه موران رسیدند، موری گفت: ای موران! به خانه‌های خود درآیید تا سلیمان و سپاهش شما را ناآگاهانه فرو نکوبند» سوره نمل، آیه ۱۸.</ref> و گاه در [[مقام]] [[تمثیل]] و [[تشبیه]]: [[زنبور عسل]] [[خانه]] خود را در کوه‌ها و درختان و جاهای بلند می‌سازد: {{متن قرآن|وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ}}<ref>«و پروردگارت به زنبور عسل الهام کرد که بر کوه‌ها و بر درخت و بر داربست‌هایی که (مردم) می‌سازند لانه گزین!» سوره نحل، آیه ۶۸.</ref>. {{متن قرآن|أَوْحَى}} در این آیه به معنای [[الهام]] به زنبور برای ساختن خانه‌اش در کوه‌ها و بالای درختان و مکان‌های بلند است.<ref>غریب القرآن، ص ۲۴۵؛ التبیان، ج ۶، ص ۴۰۳؛ المحرر الوجیز، ج ۳، ص ۴۰۶.</ref>[[شیوه]] خانه‌سازی زنبور عسل از دقیق‌ترین سبک‌های خانه‌سازی حیوانات است که در تقسیم‌بندی سوراخ‌های کندو و ظرافت آنها بسیار به مهارت [[انسان‌ها]] در خانه‌سازی می‌ماند، از این جهت از آن به "[[بیت]] " تعبیر شده است.<ref>تفسیر بیضاوی، ج ۳، ص ۲۳۳؛ البحرالمدید، ج ۳، ص ۱۴۴.</ref> {{متن قرآن|مِمَّا يَعْرِشُونَ}}، سنگ و چوب و مانند آن در بلندی‌ها و سقف‌های [[خانه‌ها]] دانسته شده که [[زنبور عسل]] خانه‌اش را با تکیه به آنها می‌سازد.<ref>معانی القرآن، ج ۲، ص ۱۰۹؛ تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۲۸۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۱۳۳.</ref> [[سست]] بنیانی [[خانه]] عنکبوت در مقابل حوادث و نداشتن هیچ عامل نگهدارنده‌ای، ضمن تشبیهی ذکر شده است: {{متن قرآن|وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ}}<ref>« بی‌گمان سست‌ترین خانه‌ها خانه عنکبوت است» سوره عنکبوت، آیه ۴۱.</ref> ویژگی‌هایی مانند دیوار، سقف و در برای خانه‌ها منافعی مانند جلوگیری از ورود سرما و [[گرما]] در پی دارند و نبودشان مایه [[بیهوده]] بودن موجودیت آن است؛ مانند خانه عنکبوت که کار [[کافران]] از جهت بی‌فایدگی و [[سستی]] به آن مانند شده است. کافران با [[عبادت بت‌ها]] و [[خدایان]] دروغینی که برای آنها هیچ سودی در بر ندارند و نیازی را از آنها برنمی‌آورند، در [[حقیقت]] به [[پناهگاه]] سست و بی‌پایه‌ای مانند خانه عنکبوت [[پناه]] برده‌اند<ref>تفسیر مقاتل، ج ۳، ص ۳۸۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۵، ص ۵۷ - ۵۸؛ منهج‌الصادقین، ج ۷، ص ۱۳۶ - ۱۳۷.</ref>.<ref>[[ حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده]] و [[مرضیه قدمی|قدمی]]، [[خانه (مقاله)|مقاله "خانه "]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
