جن در کلام اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث جن است. "جن" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

جن در قرآن - جن در حدیث - جن در نهج البلاغه - جن در معارف دعا و زیارات - جن در کلام اسلامی - جن در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل جن (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

چیستی جن

• معنای، واژۀ جن یعنی پنهان و پوشیده و چون جنّ به چشم نمی‌آید به این نام نامیده شده است. جن، موجودی است ناشناخته که خداوند پیش از آفرینش انسان آنان را آفریده است. این موجود دارای بدنی لطیف بوده و به هر صورتی می‌‌تواند ظاهر شود. همانطور که گفته شد جن در حالت عادی از محدودۀ دید بشر مخفی است. آنان دارای قدرت‌هایی فوق‌العاده هستند و در امت‌های پیشین در زمان نبوت حضرت سلیمان، جزء کارگران و عمال حضرت سلیمان بودند.
• وجود جن، از کلام خداوند و پیامبران ثابت می‌شود و همۀ علمای اسلام بر آن اجماع دارند. علاوه بر این، بسیاری از عُقلا و ارباب مکاشفه جن را دیده‌اند بنابراین، نمی‌توان وجود جن را انکار کرد، اگرچه با دلائل عقلی نتوان وجودش را ثابت کرد.

جن در قرآن و روایات

• قرآن کریم، بیست و دو بار کلمه "جن" را به کار برده است و نیز از واژگانی همانند "الجان" و "الجِنة" استفاده کرده است. حتی نام یکی از سوره‌های قرآن "جن" است. قرآن کریم، جن را موجودی مکلف می‌داند و می‌فرماید: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾. جنیان نیز همچون آدمیان، برخی مؤمن‌اند و برخی کافرند. همچنین از قرآن فهمیده می‌‌شود که گروهی از جنیان به پیامبر(ص) ایمان آورده و مسلمان شدند. قرآن به صراحت می‌فرماید جنیان کافر، به دوزخ خواهند رفت. بنابراین قرآن، جنیان را موجودی مکلّف و صاحب شعور و اراده می‌‌داند و در قیامت به اعمالشان رسیدگی می‌‌کنند. در روایات هم آمده است برخی از جنیان به محضر امامان معصوم(ع)، مشرف شدند. همچنین روایاتی وجود دارد که ثابت می‌‌کند در زمان ظهور جنیان ظاهر شده و به کمک حضرت آمده و ایشان را یاری می‌‌کند، مانند روایتی از مفضل که از امام صادق(ع) پرسید: سرور من! آیا ملائکه و جن در زمان ظهور حضرت بر مردم آشکار خواهند شد؟ حضرت فرمود: «آری! به خدا سوگند ای مفضل آشکار خواهند شد! آنان با مردم به گفتگو خواهند کرد، همچنان که امروز با همدیگر صحبت می‌‌کنید. مفضل پرسید: ای مولای من! آیا همراه امام عصر به این سو و آن سو خواهند رفت؟ حضرت فرمود: آری! به خدا سوگند ای مفضل آنان در میان کوفه و نجف فرود می‌‌آیند. یاران حضرت مهدی در آن روز چهل و شش هزار نفر از ملائکه و چهل و شش هزار نفر از أجنیان است».

جن از نگاه دانشمندان

• متکلمین مسلمان، معتقدند جن، جسمی لطیف دارد و می‌تواند به اشکال مختلف تبدیل شود؛ ولی فلاسفه معتقدند جن، جسم ندارد و جسمانی نیست و برخلاف انسان، موجودی است مجرد و از نوع آتش و هواست؛ البته اینکه جن از آتش آفریده شده است، دلیل قرآنی دارد اما این آتش، از جنس آتش عنصری نیست؛ زیرا گرما را از خود بیرون نمی‌دهد.

ابلیس، جنی سرکش

• ابلیس از جملۀ جنیان سرکش است که فرزند و قبیله دارد و با فرزندان آدم دشمن و در پی گمراهی آنان است چنانکه آیۀ ﴿وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا﴾ همین مطلب را تأیید می‌‌کند.
• شیاطین جنی نمی‌توانند در جهان خلقت تصرف کنند. آنان همچون دیگر موجودات عادی، طبیعی‌ عمل می‌‌کنند و نمی‌توانند انسان را مجبور به گناه کردن کنند مگر اینکه خود انسان بخواهد. اینکه آیا جن برتر است یا انسان، از قرآن اینچنین فهمیده می‌‌شود که که انسان برتر است؛ زیرا خداوند به ابلیس که از جنیان بود امر کرد که به آدم سجده کند.

نتیجه گیری

• بنابراین باتوجه به آیات قرآنی و روایات معصومین(ع) جنیان شعور و اراده دارند و می‌توانند به کارهای خارق العاده دست بزنند. آنها نیز مانند انسان‌ها زندگی و مرگ و قیامت دارند.

منابع

• تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه
• محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
• پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه
• حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان.

جستارهای وابسته

پانویس