سوره طه

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره طه در علوم قرآنی

مقدمه

«طه» در آغاز این سوره، رمزی است خطاب به پیامبر اسلام(ص) و نام سوره از آن گرفته شده است. خداوند در این سوره، داستان شگفت حضرت موسی(ع) و برخوردش با فرعون و جادوگران و شیوه انحرافی سامری در حرکت ارتجاعی او در جامعه به‌سوی شرک را به پیامبر(ص) بیان کرده است تا دلگرمی پیامبر(ص) و آموزش مسلمانان فراهم آید. از این سوره به نام‌های «موسی» و «کلیم» نیز یاد شده است.

غرض این سوره تذکر و یادآوری از راه انذار است؛ زیرا، آیات انذار آن بر آیات تبشیرش غلبه دارد، و این غلبه به خوبی به چشم می‌خورد. سوره داستان‌هایی را بیان می‌کند که به هلاکت طاغیان و تکذیب کنندگان آیات خدا منتهی می‌شود، و حجت‌های روشنی را متضمن است که عقل هر کس را ملزم به اعتراف به توحید خدای تعالی، و اجابت دعوت حق می‌کند، و به یادآوری آینده انسان از احوال قیامت و مواقف آن و حال نکبت بار مجرمین، و خسران ظالمین منتهی می‌گردد.

این آیات - به طوری که از سیاقش بر می‌آید - با نوعی تسلیت از رسول خدا شروع می‌شود، تا جان شریف خود را در واداشتن مردم به قبول دعوتش به تعب نیندازد؛ زیرا قرآن نازل نشده برای اینکه آن جناب خود را به زحمت بیندازد، بلکه آن تنزیلی است الهی که مردم را به خدا و آیات او تذکر می‌دهد تا شاید بیدار شوند و غریزه خشیت آنان هوشیار گردد، آن گاه متذکر شده به وی ایمان بیاورند و تقوی پیشه کنند، پس او غیر از تبلیغ وظیفه دیگری ندارد، اگر مردم به ترس آمدند و متذکر شدند که هیچ، و‌گر نه یا عذاب استیصال و خانمان برانداز منقرضشان می‌کند، و یا اینکه به سوی خدای خود برگشت نموده در آن عالم به وبال ظلم و فسق خود می‌رسند، و اعمال خود را بدون کم و زیاد می‌یابند، و به هر حال نمی‌توانند با طغیان و تکذیب خود خدای را عاجز سازند.

سیاق آیات این سوره چنین می‌رساند که در مکه نازل شده، در بعضی اخبار هم آمده که آیه وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ در مدینه نازل شده، و در بعضی دیگر آمده که آیه وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ نیز در مدینه نازل شده است. لیکن از ناحیه لفظ خود این آیات هیچ دلیلی بر مدنی بودن آنها نیست.

یکی از آیات برجسته این سوره آیه شریفه اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى است. که با همه کوتاهیش مسأله توحید را با همه اطرافش (توحید در ذات، صفات و...) متضمن است.

ویژگی‌های سوره طه

1. دارای ۱۳۵ آیه به عدد کوفی، ۱۳۲ آیه به عدد بصری، ۱۳۴ آیه به عدد حجازی، ۱۴۰ آیه به عدد شامی، ۱۳۴۱ یا ۱۵۳۴ کلمه و ۵۲۴۲ یا ۵۳۹۹ حرف است.
2. در ترتیب نزول، چهل و پنجمین و در قرآن کریم بیستمین سوره است.
3. پیش از سوره واقعه و پس از سوره مریم در مکه نازل شد؛ جز آیات فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى و وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى که مدنی است.
4. گفته‌اند سه آیه منسوخ دارد.
5. از سوره‌های مئین و شامل نیم جزء قرآن است.
6. یازدهمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز می‌شود.

مطالب مهم سوره

1. بیان عظمت قرآن؛
2. داستان حضرت موسی(ع)؛
3. ماجرای ساحران و گوساله سامری؛
4. داستان حضرت آدم و حوا(ع) و هبوط آنان به زمین؛
5. مسأله معاد؛
6. خداشناسی و صفات جلال و جمال خداوند؛
7. مسئله شفاعت.

فضيلت سوره طه

در فضیلت این سوره از پیامبر اکرم(ص) نقل شده: «به کسی که سوره طه را قرائت کند، در روز قیامت ثواب همه مهاجران و انصار اعطا می‌شود».

همچنین از ایشان روایت شده که فرمودند: «خداوند تعالی دو هزار سال پیش از آفرینش حضرت آدم(ع)، سوره یس و طه را قرائت فرمود، هنگامی که فرشتگان الهی آن را شنیدند گفتند: خوشا به حال امتی که این سوره‌ها بر آنها نازل شده است و خوشا به حال کسانی که این سوره‌ها را درون خود جای داده‌اند و خوشا به حال کسانی که زبانشان به تلاوت این سوره‌ها مترنم است».

از اسحق بن عمار روایت شده که حضرت صادق(ع) فرمودند: «خواندن سوره طه را ترک نکنید زیرا خداوند آن را دوست می‌دارد و هرکس آن را بخواند او را نیز دوست خواهد داشت و هر که به خواندن آن مداومت کند خداوند در روز قیامت نامه عملش را به دست راست او دهد و از کردار او در اسلام حساب سخت نکشد و آنقدر به او پاداش عطا فرماید تا خشنود گردد».

در روایات، برای این سوره آثار و برکاتی ذکر کرده‌اند، مثل: گرفتن جواب مثبت در خواستگاری، آسان شدن ازدواج، جهت برآورده شدن حاجات بزرگ، ترس از دزدان و حیوانات درنده، بهبود بیماری‌های دهان.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس