سوره ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۷ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۱۲

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره ابراهیم در علوم قرآنی - سوره ابراهیم در معارف و سیره رضوی

مقدمه

این سوره به دلیل ذکر داستان قهرمان توحید، حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش اسماعیل(ع) به نام آن پیامبر بزرگ نامیده شده است.

موضوع اساسی این سوره مقدس اصول عقائد می‌باشد و شامل: رسالت، توحید، برانگیخته شدن بشر بعد از موت، حساب و جزاء است. ولی با یک اسلوب مخصوصی که از این نظر با دیگر سوره‌های قرآن دارای امتیاز خاصی می‌باشد. این سوره مبارکه به نحوی سخن از وحدت جمیع پیامبران می‌گوید که گویا: همه آنان دارای یک فکر و یک هدف بودند. و گویا: جواب امت ایشان در کلیه اعصار و احوال یک جواب بوده است.

بخش دیگری از این سوره حاوی بیان حقیقت پیامبران می‌باشد و تصویری از معرکه بین امت انبیاء و فرقه تکذیب کنندگان در دنیا و آخرت را ارائه می‌نماید. و دیگر اینکه سخن از نعمت‌های پروردگار که بر بشر ارزانی داشته به میان می‌آورد. چه فرقه‌ای که نسبت به نعمت خدا کافر شدند و سرکشی نمودند، یا آن مردمی که ایمان آوردند و سپاسگزار شدند. و از جمله نمونه آن مؤمنان: حضرت ابراهیم(ع) است

بخشی از آیات کریمه این سوره اوصاف قرآنی که بر پیغمبر اسلام(ص) نازل شده را معرفی می‌نماید: این کتاب، آیت و معجزه و نشانه رسالت آن جناب است و مردم را از ظلمت‌ها به سوی نور بیرون می‌کشد، و به راه مستقیم خدا راهنماییشان می‌کند، خدایی که عزیز و حمید است، یعنی غالب و قاهری است که هرگز مغلوب کسی نمی‌شود، و غنی و بی‌نیازی است که هرگز محتاج کسی نمی‌گردد، خدایی که در کارهای خدائیش جمیل است، یعنی برای مردم جز خوبی و نعمت منظوری ندارد.

وقتی خدا منعم و غالب و بی‌نیاز و پسندیده کار باشد، بر مردم که منعم علیه او هستند لازم است که دعوت او را لبیک گویند، تا در نتیجه از نعمت‌هایی که او به ایشان ارزانی داشته برخوردار شوند، و آن نعمت‌ها به سعادتشان تمام شود.

و نیز لازم است که از غضب او بر حذر باشند؛ زیرا پُر واضح است که عذاب خدایی که هم قوی است و هم بی‌نیاز مطلق، شدید خواهد بود،؛ چراکه او می‌تواند از وجود بندگانش چشم پوشیده، همه را دستخوش هلاکت نماید و به دیار عدم بفرستد، و از نو خلق و بندگان دیگری بیافریند هم چنان که همین عمل را در امم گذشته انجام داده است.

آری، تمامی موجودات ریز و درشت و زمینی و آسمانی این عالم، با زبان حال، گویای این حقیقتند که رب العزة و ولی حمید تنها او است، و رب دیگری غیر از او نیست.

ویژگی‌های سوره ابراهیم

این سوره ۵۲ آیه به عدد کوفی، ۵۱ آیه به عدد بصری، ۵۵ آیه به عدد شامی، ۵۴ آیه به عدد حجازی، ۸۳۱ کلمه و ۳۴۳۴ یا ۳۵۴۱ حرف دارد.
در ترتیب نزول، هفتاد و دومین سوره قرآن است و پس از سوره نوح و پیش از سوره انبیا در مکه نازل شد؛ به جز آیات ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ﴾^[۱] و ﴿جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا وَبِئْسَ الْقَرَارُ﴾^[۲] که مدنی است و در ترتیب فعلی قرآن، سوره چهاردهم است.
با حروف مقطعه «الر» آغاز شده است.

محتوای سوره ابراهیم

ذکر اصول و مبانی اسلام از قبیل: توحید، معاد، ثواب و عقاب و…؛
بیان نزول قرآن و اهداف نورانی آن؛
وحدت اهداف همه پیامبران الهی؛
فرازهایی از داستان حضرت ابراهیم(ع)؛
مبارزه با روش‌ها و عادت‌های جاهلی.

این سوره به گفته عبدالرحمان بن زید بن اسلم یک آیه منسوخ دارد^[۳].^[۴]

منابع

فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس

↑ «آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به «سرای نابودی» درآوردند ننگریسته‌ای؟» سوره ابراهیم، آیه ۲۸.
↑ «که دوزخ است؛ در آن درخواهند آمد و بد جایگاهی است» سوره ابراهیم، آیه ۲۹.
↑ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۴۳؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۴؛ حجتی، محمد باقر، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، صفحه ۱۴۲؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۲۶۸؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۴۳؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۲۰۰؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۱۰، صفحه ۲۵۹؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۶؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۲، صفحه ۶.
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۲۷۴۲.

[1] «آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به «سرای نابودی» درآوردند ننگریسته‌ای؟» سوره ابراهیم، آیه ۲۸.

[2] «که دوزخ است؛ در آن درخواهند آمد و بد جایگاهی است» سوره ابراهیم، آیه ۲۹.

[3] سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۴۳؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۴؛ حجتی، محمد باقر، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، صفحه ۱۴۲؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۲۶۸؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۴۳؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۲۰۰؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۱۰، صفحه ۲۵۹؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۶؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۲، صفحه ۶.

[4] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۲۷۴۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
 <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سوره ابراهیم در حدیث]] - [[سوره ابراهیم در معارف و سیره رضوی]]</div>
+: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سوره ابراهیم در علوم قرآنی]] - [[سوره ابراهیم در معارف و سیره رضوی]]</div>
 <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
 ==مقدمه==
-چهاردهمین [[سوره]] [[قرآن]] و دارای ۵۲ [[آیه]]. چنان که [[سیاق]] سوره [[گواهی]] می‌دهد، مکی است<ref>المیزان، ج۱۲، ص۶.</ref>، مگر [[آیات]] ۲۸ و ۲۹ که درباره کشته شدگان [[جنگ بدر]] بوده و در [[مدینه]] نازل شده است<ref>تفسیر الصافی، ج۳، ص۷۹؛ روح المعانی، ج۷، ص۱۶۹.</ref>. قسمتی از این سوره درباره [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} است و به دعاهای ایشان اختصاص دارد. بخش دیگر، اشاره به [[تاریخ]] [[انبیای پیشین]] همچون [[نوح]]، [[موسی]] و [[قوم عاد]] و [[ثمود]] و درس‌های عبرت‌آموز آنهاست. مجموعه اینها بحث‌های فراوانی را که در این سوره در زمینه [[موعظه]] و [[اندرز]] و [[بشارت]] و [[انذار]] نازل گردیده تکمیل می‌نماید. ضمناً، همان گونه که در بیشتر سوره‌های [[مکی ]][[مشاهده]] می‌شود، بخش زیادی از این سوره نیز درباره [[مبدأ و معاد]] است. به صورت خلاصه، این سوره مجموعه‌ای از بیان [[اعتقادات]]، موعظه‌ها و سرگذشت‌های عبرت‌انگیز [[اقوام]] پیشین و بیان [[هدف رسالت]] [[پیامبران]] و [[نزول]] [[کتب آسمانی]] است<ref>تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۲۵۹.</ref>.
+این [[سوره]] به دلیل ذکر داستان قهرمان [[توحید]]، [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} و فرزندش [[اسماعیل]]{{ع}} به نام آن [[پیامبر]] بزرگ نامیده شده است.
-در ذیل دو آیه از آیات این سوره، روایاتی از [[امام رضا]]{{ع}} وارد شده است که در [[تفسیر]] و تبیین معنای آنها مؤثر است. امام رضا{{ع}} در ضمن [[نصیحت]] به یکی از [[اصحاب]] که از کم شدن [[مال]] و روزی خود سخن گفته بود، از [[لزوم]] [[شکرگزاری]] [[نعمت‌های الهی]]، به خصوص [[نعمت]] [[محبت]] و [[ولایت اهل بیت]]{{عم}}[[ سخن]] گفته و به قسمتی از آیه ۷ این سوره {{متن قرآن|لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ...}}<ref>«اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما می‌افزایم» سوره ابراهیم، آیه ۷.</ref> [[تمسک]] کرده است<ref>الکافی، ج۸ ص۳۴۶.</ref>. این مورد اگرچه کاربرد یک آیه در یک قضیه بوده و تفسیر محسوب نمی‌شود، در تبیین معنای آیه تا حدی مؤثر است. همچنین آن [[حضرت]] در بیان وجه تسمیه [[طائف]] به این اسم و فراوانی و تنوع نعمت‌های الهی در این [[سرزمین]]، آن را ناشی از دعای حضرت ابراهیم{{ع}}: {{متن قرآن|وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ}}<ref>«و به آنها از میوه‌ها روزی فرما باشد» سوره ابراهیم، آیه ۳۷.</ref> می‌داند<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۴۴۲؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۳.</ref>. نقل دیگری از [[امام رضا]]{{ع}} با مضمونی مشابه، حکایت از آن دارد که این قطعه از [[زمین]]، هفت بار دور [[کعبه]] [[طواف]] نموده است و همین طواف، علت نامیده شدن آن به [[طائف]] است<ref>التفسیر، عیاشی، ج۲، ص۲۳۲؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۵.</ref>. بر فرض [[صحت]] صدور [[روایت]] بعید نیست طواف دور کعبه کنایه از [[عنایت الهی]] به این [[سرزمین]] باشد که در منطقه خشک و کوهستانی دارای زمینی حاصل‌خیز و میوه‌هایی متنوع است.<ref>منابع: قرآن کریم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، سیدهاشم بن سلیمان حسینی بحرانی (۱۱۰۷ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة البعثة، قم، اول، ۱۴۱۶ق، التفسیر، محمد بن مسعود معروف به عیاشی (۳۲۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، اول، ۱۳۸۰ق؛ تفسیر الصافی، محمد محسن بن مرتضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، تحقیق: حسین اعلمی، تهران، مکتبة الصدر، دوم، ۱۴۱۵ق؛ تفسیر نمونه، زیر نظر: ناصر بن علی محمد مکارم شیرازی (معاصر)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، اول، ۱۳۷۴ش؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، محمود بن عبدالله معروف به آلوسی (۱۲۷۰ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۱۵ق؛ علل الشرایع، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریة، دوم، ۱۳۸۵ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، پنجم، ۱۳۶۳ ش؛ المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین بن محمد طباطبایی (۱۴۰۲ق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۷ق.</ref>.<ref>[[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[ابراهیم سوره - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «ابراهیم سوره»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]] ص ۳۲۴.</ref>
+موضوع اساسی این سوره [[مقدس]] اصول [[عقائد]] می‌باشد و شامل: [[رسالت]]، [[توحید]]، [[برانگیخته شدن]] [[بشر]] بعد از [[موت]]، حساب و [[جزاء]] است. ولی با یک اسلوب مخصوصی که از این نظر با دیگر [[سوره‌های قرآن]] دارای امتیاز خاصی می‌باشد. این سوره [[مبارکه]] به نحوی سخن از [[وحدت]] جمیع [[پیامبران]] می‌گوید که گویا: همه آنان دارای یک [[فکر]] و یک [[هدف]] بودند. و گویا: جواب [[امت]] ایشان در کلیه اعصار و احوال یک جواب بوده است.
-== جستارهای وابسته ==
+بخش دیگری از این سوره حاوی بیان [[حقیقت]] پیامبران می‌باشد و تصویری از معرکه بین امت [[انبیاء]] و [[فرقه]] [[تکذیب]] کنندگان در [[دنیا]] و [[آخرت]] را ارائه می‌نماید. و دیگر اینکه سخن از [[نعمت‌های پروردگار]] که بر [[بشر]] ارزانی داشته به میان می‌آورد. چه فرقه‌ای که نسبت به [[نعمت خدا]] [[کافر]] شدند و [[سرکشی]] نمودند، یا آن مردمی که [[ایمان]] آوردند و سپاسگزار شدند. و از جمله نمونه آن [[مؤمنان]]: حضرت ابراهیم{{ع}} است
+بخشی از [[آیات]] کریمه این سوره اوصاف [[قرآنی]] که بر [[پیغمبر اسلام]]{{صل}} نازل شده را معرفی می‌نماید: این کتاب، [[آیت]] و [[معجزه]] و نشانه [[رسالت]] آن جناب است و [[مردم]] را از ظلمت‌ها به سوی [[نور]] بیرون می‌کشد، و به [[راه مستقیم خدا]] راهنماییشان می‌کند، خدایی که [[عزیز]] و حمید است، یعنی [[غالب]] و قاهری است که هرگز مغلوب کسی نمی‌شود، و [[غنی]] و [[بی‌نیازی]] است که هرگز محتاج کسی نمی‌گردد، خدایی که در کارهای خدائیش [[جمیل]] است، یعنی برای مردم جز خوبی و [[نعمت]] منظوری ندارد.
+وقتی [[خدا]] [[منعم]] و غالب و [[بی‌نیاز]] و [[پسندیده]] کار باشد، بر مردم که [[منعم علیه]] او هستند لازم است که [[دعوت]] او را لبیک گویند، تا در نتیجه از نعمت‌هایی که او به ایشان ارزانی داشته برخوردار شوند، و آن [[نعمت‌ها]] به سعادتشان تمام شود.
+و نیز لازم است که از [[غضب]] او بر [[حذر]] باشند؛ زیرا پُر واضح است که [[عذاب]] خدایی که هم [[قوی]] است و هم [[بی‌نیاز]] مطلق، شدید خواهد بود،؛ چراکه او می‌تواند از وجود بندگانش چشم پوشیده، همه را دستخوش [[هلاکت]] نماید و به دیار عدم بفرستد، و از نو [[خلق]] و [[بندگان]] دیگری بیافریند هم چنان که همین عمل را در امم گذشته انجام داده است.
+آری، تمامی موجودات ریز و درشت و زمینی و آسمانی این عالم، با زبان حال، گویای این حقیقتند که [[رب]] العزة و ولی حمید تنها او است، و رب دیگری غیر از او نیست.
+==ویژگی‌های [[سوره ابراهیم]]==
+#این [[سوره]] ۵۲ [[آیه]] به عدد [[کوفی]]، ۵۱ آیه به عدد [[بصری]]، ۵۵ آیه به عدد شامی، ۵۴ آیه به عدد حجازی، ۸۳۱ کلمه و ۳۴۳۴ یا ۳۵۴۱ حرف دارد.
+#در [[ترتیب نزول]]، هفتاد و دومین سوره [[قرآن]] است و پس از [[سوره نوح]] و پیش از سوره [[انبیا]] در [[مکه]] نازل شد؛ به جز [[آیات]] {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ}}<ref>«آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به «سرای نابودی» درآوردند ننگریسته‌ای؟» سوره ابراهیم، آیه ۲۸.</ref> و {{متن قرآن|جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا وَبِئْسَ الْقَرَارُ}}<ref>«که دوزخ است؛ در آن درخواهند آمد و بد جایگاهی است» سوره ابراهیم، آیه ۲۹.</ref> که [[مدنی]] است و در ترتیب فعلی قرآن، [[سوره]] چهاردهم است.
+#با [[حروف مقطعه]] «[[الر]]» آغاز شده است.
+==محتوای سوره ابراهیم==
+#ذکر اصول و [[مبانی اسلام]] از قبیل: [[توحید]]، [[معاد]]، [[ثواب و عقاب]] و…؛
+#بیان [[نزول قرآن]] و [[اهداف]] [[نورانی]] آن؛
+# [[وحدت]] اهداف همه [[پیامبران الهی]]؛
+#فرازهایی از داستان [[حضرت ابراهیم]]{{ع}}؛
+# [[مبارزه]] با روش‌ها و عادت‌های [[جاهلی]].
+این سوره به گفته [[عبدالرحمان]] بن [[زید بن اسلم]] یک آیه [[منسوخ]] دارد<ref>سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۴۳؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۴؛ حجتی، محمد باقر، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، صفحه ۱۴۲؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۲۶۸؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۴۳؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۲۰۰؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۱۰، صفحه ۲۵۹؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۶؛ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۱۲، صفحه ۶.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ص:۲۷۴۲.</ref>
 ==منابع==
-# [[پرونده: 1100514.jpg|22px]] [[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[ابراهیم سوره - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «ابراهیم سوره»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۱''']]
+# [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']]
 ==پانویس==
@@ خط ۲۰: / خط ۴۲: @@
 [[رده:سوره ابراهیم]]
-[[رده:مدخل]]