نامۀ ۶۷ نهج البلاغه

مقدمه

• نامه‌ای که امام (ع) به قُثَم بن عباس، والی مکه در تبیین شرایط برگزاری مناسک حج نوشته است. نخستین موضوعی که در این نامه مطرح است، امر به او در آموزش مناسک حج به مردم است و خدمت‌گزاری والی مکه به مردم. امام در این نامه سفارش می‌کند تا مبادا اهالی مکه با سوءاستفاده از شرایط ویژه حج، به طمع بیفتند و شرایط را برای حاجیان تنگ کنند، زیرا بنابر قول قرآن کریم در مکه شهروند و رهگذر برابرند. این نامه، از دیگر سو، سفارش‌هایی درباره ارتباط حاکم با مردمان کرده است: در صبح و شام (بهترین اوقات در حجاز صبح و شام است) با مردم بنشیند و در این هنگام به آموزش علم و احکام بپردازد.
• امام (ع) راه‌های نیاز مردم را تنها به حاکم منحصر کرده است. مردم یا نادان‌اند یا دانا و فرد نادان یا مقلد است یا درصدد آموزش، و دانا نیز یا حاکم است یا دیگری. بنابراین مردمان چهار دسته‌اند. نیاز دسته اول، یعنی نادانی مقلد آن است که مسائلش را بپرسد، پس امام دستور می‌دهد که به آن سؤال‌ها پاسخ دهد. برای نیاز دسته دوم، یعنی دانشجویی که آگاهی ندارد و نیازمند آموزش است، امام (ع) به والی دستور داده است تا به وی تعلیم دهد. نیاز دسته سوم وابسته به دسته چهارم، یعنی داناست که با هم مذاکره کنند و امام (ع) نیز او را مأمور ساخته است تا با چنین کسی مذاکره کند. اما سفارش می‌کند که تنها پیام‌رسان حاکم به مردم، زبان اوست. حاکم باید با مردم ارتباط رودررو داشته باشد و نباید هیچ حاجتمندی را از خود براند. هم‌چنین بر دقت و مراقبت از اموال بیت المال تأکید می‌کند و این‌که نیازمندان را از اموال بیت المال بهره‌مند کند تا فقر در جامعه ریشه‌کن شود.

فرازی از نامه

• در اموال بیت المال که در نزدت گرد آمده است سخت دقت و مراقبت کن و آن را به عائله‌داران و گرسنگان که نامشان در دیوان نیازمندان است بپرداز تا فقر و نیاز در جامعه ریشه‌کن شود و مازاد آن را برای ما بفرست تا بین نیازمندان این‌جا تقسیم کنیم.

منابع

• دانشنامه نهج البلاغه ج۲