نظام فرهنگی اسلام

مقدمه

• مقصود از نظام فرهنگی "الگوی تنظیم روابط اجتماعی بر مبنای فرهنگ یا نظام شایسته‌ها و ناشایسته‌های مورد پذیرش جامعه است".
• فرهنگ هر ملّت و جامعه‌ای، عبارت است از نظام مقبول شایسته‌ها و ناشایسته‌ها یا معروف‌ها و منکرها در رفتارهای انسانی یا اختیاری فردی و اجتماعی و فردیِ درون ‌اجتماعی جای این پرسش است که فرهنگ یا نظام مقبول معروف‌ها و منکرها چگونه رفتارهای فردی و اجتماعی و درون ‌اجتماعیِ اعضای یک جامعه را سامان می‌دهد؟ در پاسخ این پرسش باید گفت: الگوی سامان‌بخش رفتار اعضای جامعه بر مبنای فرهنگ را "نظام فرهنگی" می‌نامیم. بنابراین نظام فرهنگی الگو و سیستمی است که رفتارهای انسان‌ها را درون جامعه در جهت اهداف فرهنگی، و بر مبنای اصول و قواعد پذیرفته شدۀ فرهنگی سامان می‌دهد.
• در هر جامعه‌ای با هر نوع باور و فرهنگ، و هر نوع سیستم سیاسی، الگو و سیستمی وجود دارد که روابط فرهنگی اعضای آن جامعه را بر مبنای فرهنگ مقبول آن جامعه سامان و نظم می‌بخشد. از این الگو به "نظام فرهنگی" تعبیر می‌کنیم.
• نظام فرهنگی، بنیاد زیرین همۀ نظام‌های رفتاری انسان را تشکیل می‌دهد، به‌نحوی که هر نظام رفتاری خواه در زمینۀ سیاست یا اقتصاد یا سایر زمینه‌ها برخاسته از نظام زیرین فرهنگی جامعه است. بر همین اساس است که نمی‌توان نظام فرهنگی را از سایر نظام‌های حاکم بر جامعه جدا دانست. نظام فرهنگی نمی‌تواند با نظام‌های دیگر اجتماعی نظیر نظام اقتصادی، یا نظام اخلاقی، یا نظام تربیتی نامتناسب و ناهمگن یا در تضادّ و تناقض باشد.
• اصولاً نظام فرهنگی است که ریشه و بنیاد سایر نظام‌های جامعه را شکل می‌دهد، و سایر نظام‌های جامعه انعکاس و تبلوری از نظام فرهنگی جامعه‌اند.
• حاصل آنکه نظام فرهنگی بستری است که سایر نظام‌های اجتماعی جامعه در آن بستر قرار داشته، و از قواعد و ضوابط آن اثر می‌پذیرند.

ساحت‌های فرهنگی

• فعالیت ارادی فرهنگی انسان‌ها به لحاظ ماهیت و آثاری که بر آنها بار می‌شود، سه‌ گونۀ متفاوت‌اند:

1. عقاید و باورها؛
2. بیان‌ها و گفتارها (با اقسام سه‌گانۀ آن یعنی: اظهاری، تعلیمی و ترویجی)؛
3. رفتارها.

جستارهای وابسته

• نظام های اجتماعی اسلام

منابع

• اراکی، محسن، درس خارج فقه نظام فرهنگی اسلام