باطن

مدخل‌های وابسته به این بحث:

باطن در قرآن - باطن در حدیث - باطن در نهج البلاغه - باطن در معارف دعا و زیارات - باطن در کلام اسلامی - باطن در اخلاق اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل باطن (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• واژه باطن به‌معنای پنهان، نهان، حقیقت و اصل مورد نظر است. گرچه این واژه در نهج البلاغه گستره معنایی وسیع‌تری را به خود اختصاص داده است؛ مفاهیمی چون خدا، عالم غیب، دنیا، اشیاء، حوادث و انسان. باطل و درون انسان در ایجاد هنجارهای ماندگار در ساحت‌های مختلف اهمیّت بسزایی دارد، تا جایی که می‌توان یکی از اصول مهم تربیت و رفتارسازی را ناظر بر ایجاد تحوّل درونی دانست. از این‌رو فرمود: هر که درونش نیکو باشد، بیرونش نیز نیکو خواهد بود. هم‌چنین پلیدی ظاهر را ناشی از پلیدی باطن دانسته و اصلاح درون را موجب اصلاح ظاهر برمی‌شمرد. هرگاه درون آدمی سالم شود، ظاهر او نیز نیرومند و قوی خواهد شد. بنابراین آنچه در سیرت و رفتار آدمی نمایان می‌شود، نتیجه حالات درونی اوست که قابل کتمان هم نیست و به ناچار آثار خود را در جامعه بر جای می‌گذارد، زیرا: هیچ کس چیزی را در دل پنهان نکرد، مگر این که در لغزش‌های زبان و حرکات چهره‌اش نمودار شد.
• امام علی (ع) ریشه اختلاف و جدایی میان انسان‌ها را در باطن آنها می‌جوید و می‌فرماید: میان شما را جدایی نینداخته مگر ناپاکی باطن‌ها و بدی اندیشه‌ها؛ به این جهت بار یکدیگر را بر نمی‌دارید و پند و اندرز نمی‌دهید و به یکدیگر بذل و بخشش نمی‌کنید و با هم دوستی ندارید.

نحوه تأثیر باطن بر ظاهر

• سلامت باطنی به‌واسطه اثر اصلاحی که در بینش فرد می‌گذارد، سبب سلامت و نیرومندی ظاهر می‌شود، که "پاکی درون‌ها، دلیل درستی بینش‌هاست"؛ بینش‌هایی که منشأ و خاستگاه رفتارهای ما هستند. به همین دلیل "بینشمندترین فرد کسی است که عیب‌های خود را ببیند و از گناهان خود دست شوید". اما سلامت و پاکی درون حاصل توجه به معبود است، زیرا "هر که به یاد خدا باشد بینش و بصیرت یابد"، "یاد خدا جلادهنده بینش‌ها و روشنایی درون‌هاست" و "خداوند سبحان ذکر و یاد خود را صیقل و روشنایی دل‌ها قرار داد".

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

• دین‌پرور، سیدجمال‌الدین، دانشنامه نهج البلاغه ج۱

پانویس