سوره زخرف

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره زخرف در علوم قرآنی

مقدمه

این سوره همانگونه که آغاز و انجام آن و نیز مطالبی که بین این آغاز و انجام فاصله شده شهادت می‌دهد، در مقام انذار و هشدار دادن بشر است، مگر شش آیه آنکه از جمله ﴿إِلَّا الْمُتَّقِينَ﴾ یا ﴿عِبَادِ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ﴾ آغاز می‌شود، که این شش آیه استطرادی (و از باب حرف حرف می‌آورد) در وسط آیات سوره قرار گرفته.

در این سوره این معنا را خاطر نشان می‌سازد که سنت الهی بر این جریان یافته که انبیاء و رسولانی برگزیند، و کتاب و ذکری بر آنان نازل کند، و هیچگاه اسراف و افراط مردم در قول و فعلشان او را از این کار باز نمی‌دارد، بلکه همواره رسولان و انبیایی فرستاده، و استهزاء کنندگان و تکذیب‌کنندگان ایشان را هلاک نموده، و سپس به سوی آتشی جاودانه سوق داده است.

و در این بیان نخست مسأله ارسال رسل را به طور اجمال ذکر می‌کند، و سپس از بین آنان ابراهیم و سپس موسی و آن گاه عیسی(ع) را نام می‌برد، و مطالبی از اسراف کفار نقل نموده، از آن جمله یکی از مهمترین گفتار آنان را که می‌گفتند خدای سبحان فرزند گرفته، و ملائکه دختران او هستند ذکر می‌کند. و این بدان جهت است که نسبت به خصوص این عقیده و رد آن عنایت داشته، و به همین جهت آن را مکرر نقل می‌کند و جواب می‌گوید، و گویندگان آن را به عذاب تهدید می‌کند.

آیات ﴿ وَلَوْلا أَن يَكُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً لَجَعَلْنَا لِمَن يَكْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفًا مِّن فِضَّةٍ وَمَعَارِجَ عَلَيْهَا يَظْهَرُونَ وَلِبُيُوتِهِمْ أَبْوَابًا وَسُرُرًا عَلَيْهَا يَتَّكِؤُونَ وَزُخْرُفًا وَإِن كُلُّ ذَلِكَ لَمَّا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالآخِرَةُ عِندَ رَبِّكَ لِلْمُتَّقِينَ ﴾ این سوره در بیان بی‌ارزشی جلوه‌های مادی و فریبنده دنیا است. خداوند با بیان این معنا ارزش را به آخرت و چیزی می‌دهد که باقی است.

بنابراین، از جمله مسائل این سوره، تصحیح اعتقادات خرافی، جدال توحیدی، آیات قیامت و فرستادن انبیا به ویژه ابراهیم، موسی و عیسی(ع) است.

ویژگی‌های سوره زخرف

1. به شمارش بیشتر مکتب‌های تفسیری ۸۹ آیه، به عدد شامی ۸۸ آیه، ۸۳۳ یا ۸۳۸ کلمه و ۳۴۰۰ یا ۳۶۰۹ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، شصت و سومین و در قرآن چهل و سومین سوره است.
3. پس از سوره شوری و پیش از سوره دخان نازل شد و به همان شکل اولیه ترتیب نزول، در مصحف شریف جای گرفت.
4. پیش از هجرت در مکه نازل شد و مکی است؛ به جز آیه ﴿وَاسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِنْ دُونِ الرَّحْمَنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ﴾ که محل گفت‌و‌گو است. با این حال، برخی آن را مدنی می‌دانند.
5. از سور مثانی و بیش از یک حزب قرآن کریم است.
6. بیست و چهارمین سوره از سُوَر مقطعات است که با حروف مقطعه «حم» آغاز می‌شود. بنابراین از سور حوامیم به شمار می‌آید.
7. در ردیف چهارم از سورِ دارای سوگند قرار دارد که پس از حروف مقطعه آغاز و با سوگند ﴿وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ﴾ ادامه می‌یابد.
8. گفته‌اند دو آیه منسوخ دارد.

مطالب مهم و عمده سوره زخرف

1. نزول قرآن به صورت کتاب روشنگر و لزوم تدبّر در آن.
2. نبوّت و اهداف آن و سرنوشت متمردان از دستورهای پیامبران الهی.
3. توحید و ادلّه آن.
4. معاد و ترسیم صحنه‌ای تکان‌دهنده از رستاخیز؛
5. بخش‌هایی از تاریخ پیامبران گذشته؛ مانند: عیسی و موسی(ع).

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس