ضیاع در فقه سیاسی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ضیاع است. "ضیاع" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ضیاع در قرآن - ضیاع در حدیث - ضیاع در فقه اسلامی - ضیاع در فقه سیاسی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ضیاع (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

ضیاع، جمع ضیعه به معنای زمین، آب و درخت است. منظور از ضیاع در اصطلاح فقه سیاسی، مزارعی بود که اغلب به دولتیان؛ نظیر پادشاهان، نزدیکان او، کارگزاران، وزرا، کاتبین و یا افرادی ذی نفوذ در دربار، اختصاص داشت. این عمل را عمر - خلیفه دوم - در جامعه اسلامی ممنوع کرد. اما با دستیازی بنی امیه بر حکومت، خلفای اموی به آن توجّهی نکرده و زمین‌ها و باغات را ضیاع خود قرار داده‌اند. بعدها، "عمر بن عبدالعزیز" از بنی امیه، به سنت عمر عمل کرد و ضیاع‌های غصبی را به اهلش از یهود، نصارا و مجوس بازگرداند؛ امّا دیری نپائید که "بنی عباس" مجدداً راه بنی امیه را در غصب ضیاع در پیش گرفتند. ضیاع یا عامّه است - که ویژۀ رجال جامعه از دولتیان و غیر آنها بود - و یا سلطانیه که خود دارای اقسام ذیل می‌باشد:

1. ضیاع خاصّه: آنچه را که خلیفه به ملکیت خود درآورد؛
2. ضیاع عباسیه: از اختصاصات خلفای بنی عباس بود؛
3. ضیاع مستحدثه: آنچه که به تازگی ضیاع گردد؛
4. ضیاع فراتیه: ویژۀ زمین‌های فرات بود.

منابع

• فروتن، اباصلت، مرادی، علی اصغر، واژه‌نامه فقه سیاسی