مراتب انتظار فرج

مقدمه

• ظهور امام زمان (ع) فرج همه مؤمنان در عالم بلکه همه مظلومان و حتی فرج غیر انسان‌ها هم هست. این که منتظر ظهور حضرت، انتظار فرج چه کسانی را دارد، ارزش آن را کاملاً متفاوت می‌کند و مراتب مختلفی از انتظار فرج را به وجود می‌آورد. اولین رتبه این است که مؤمنی از گرفتاری‌های شخصی خود به ستوه آمده و در انتظار فرج الهی نسبت به آنها باشد. چنین شخصی همه فکر و همشف خلاصی خودش از گرفتاری‌هایش می‌باشد و به غیر خود – از گرفتاران – توجه خاصی ندارد. این که انسان رفع گرفتاری‌هایش را از خدا بخواهد و خلاصی از آنها را در ظهور امام عصر (ع) بداند، بسیار ارزشمند است و در مقایسه با آن که در گرفتاری‌های خود به خدا توجه نمی‌کند یا رفع آن را به ظهور امام (ع) نمی‌بیند، از رتبه ایمانی بسیار بالایی برخوردار است، ولی در عین حال چون فقط خودش را می‌بیند و تنها به سعادت خویش می‌اندیشد، از این لحاظ رتبه بالایی ندارد.

دومین مرتبه این است که مؤمن به خاطر رفع گرفتاری از همه مؤمنان در روی کره زمین، ظهور حضرت بقیة الله (ع) را انتظار می‌کشد. چنین فردی یقین دارد که راه نجات مؤمنان – به طور کامل – از سختی‌ها و ناراحتی‌های زمان غیبت در سطح جهان، همانا ظهور امام غایب (ع) است، لذا رنج‌ها و گرفتاری‌های همه مؤمنان او را رنج می‌دهد و برای فرج آنها در انتظار ظهور مولایش به سر می‌برد. این حالت نسبت به حالت قبلی در رتبه بالاتری است و فضیلتی که انتظار فرج برای این فرد دارد، بیش از کسی است که فقط به فکر مشکلات خودش می‌باشد.

رتبه سوم این است که مؤمن نه فقط به مشکلات و گرفتاری‌های اهل ایمان توجه داشته باشد، بلکه به فکر همه مظلومان و مستضعفان عالم باشد و رهایی آنها را با فرج حضرت مهدی (ع) از خداوند طلب کند. امام عصر (ع) متعلق به همه انسان‌ها هستند و فقط امام شیعیان نیستند. درست است که غیر شیعه نه شناختی از امام زمان (ع) دارند و نه در گرفتاری‌های خود به ظهور ایشان می‌اندیشند، ولی مؤمنان می‌دانند که امام آنها با ظهور خویش نه فقط شیعیان را بلکه همه انسان‌های ستمدیده و رنج کشیده را از زیر ظلم و ستم مستکبران و زورگویان عالم نجات می‌بخشد.

در دعای بسیار زیبایی که از حضرت صادق (ع) به نام "دعای عهد" به ما رسیده است، چنین می‌خوانیم: «"وَ اجْعَلْهُ اللَّهُمَّ مَفْزَعاً لِمَظْلُومِ عِبَادِكَ وَ نَاصِراً لِمَنْ لا يَجِدُ لَهُ نَاصِراً غَيْرَكَ"». در این عبارات امام (ع) برای همه بندگان مظلوم خداوند – چه مؤمن و چه غیر مؤمن – و همه کسانی که یار و یاوری جز پروردگار عالم ندارند، دعا کرده‌اند و رهایی آنها را از ظلم و ستمی که به ناحق بر ایشان می‌رود، با ظهور امام عصر (ع) درخواست کرده‌اند. پس مؤمن باید سطح خواست خود را بالاتر از حد مؤمنان آورده، انتظار گشایش در امور همه مستضعفان عالم را در فرج مولایش حضرت مهدی (ع) داشته باشد. این مرتبه از انتظار فرج بالاتر از دو مربته قبلی است. رتبه بالاتر هم این است که یک مؤمن فقط به رهایی انسان‌های مظلوم عالم نیندیشد، بلکه ظهور امام خود را برای رفع گرفتاری از همه مخلوقات الهی اعم از انسان‌ها و غیر انسان‌ها، بخواهد. غیر انسان‌ها شامل فرشتگان، جنیان، حیوانات، گیاهان و جمادات می‌گردد. اعتقاد قطعی شیعه این است که ظهور امام (ع) فرج همه اینهاست.

در حدیثی که در درس ششم نقل کردیم، فرموده بودند که انسان‌ها و حیوانات و حتی جمادات، از ظهور حضرت خشنود می‌گردند. نمونه دیگری از فرمایش‌های حضرت امیر (ع) چنین است: «"لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا لَا نَزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ لَا خَرَجَتْ الارض نَبَاتَهَا . . . وَ اصطلحت السِّبَاعِ وَ الْبَهَائِمِ"». کار به آنجا می‌رسد که زمین به نور وجود امام زمان (ع) نورانی شده و مردم از نور خورشید بی‌نیاز می‌گردند. خدای متعال می‌فرماید: ﴿وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾

امام صادق (ع) در توضیح آیه شریفه فرموده‌اند: «"رَبُّ الارض یعن أَمَامَ الارض"». در این جا از وجود مقدس امام (ع) به "رب الارض" تعبیر شده است. "رب" در لغت به معنا صاحب اختار و سرپرست می‌باش و منظور از رب زمین در این آیه شریفه، صاحب اختیار زمین – که همانا وجود مقدس امام زمان (ع) است – می‌باشد. امام صادق (ع) در توضیح بیشتر آیه مبارکه فرموده‌اند: «"انَّ قَائِمُنَا اذا قَامَ أَشْرَقَتْ الارض بِنُورِ رَبِّها وَ استغنی الْعِبَادَ عَنْ ضَوْءِ الشَّمْسُ وَ ذَهَبَتِ الظَّلَمَةَ . . . وَ تَظْهَرُ الارض کنوزها حتی تَرَاهَا النَّاسُ علی وَجْهِهَا"». پس ظهور امام (ع) همه دنیا و ساکنان آن را متحول می‌سازد و زمین را نورانی و آسمان را پر برکت می‌گرداند. اگر مؤمنی برای فرج همه دنیا و عالم هستی، انتظار ظهور مولایش را از جانب خداوند داشته باشد، عبادت بزرگی انجام داده و رتبه انتظار فرجش از مراتب قبلی بالاتر است. چنین مؤمنی فقط به خودش و سایر مؤمنان و مظلومان عالم نمی‌اندیشد، بلکه فرج و سعادت همه مخلوقات خداوند را در نظر دارد. تا این جا چهار مرتبه انتظار فرج امام عصر (ع) را مطرح کردیم که در هر یک از آنها می‌توانیم با در نظر گرفتن قصد قربت یا عدم آن و نیز درجات مختلف قصد قربت، مراتبی را قائل شویم که در مجموع با توجه به نیت‌های مختلفی که مؤمنان از جهات مختلف در "انتظار فرج" امام خود دارند، اقسام بسیار متعددی در این عبادت بزرگ به وجود می‌آید.

در انتظار رفع گرفتاری از خود امام عصر (ع)

اما مرتبه پنجمی هم در انتظار فرج امام زمان (ع) می‌توانیم داشته باشیم که از همه مراتب قبلی بالاتر و با فضیلت‌تر است و در عین آن که همه آنها را شامل می‌شود، ولی بسیار کاملتر و در پیشگاه الهی عبادت با عظمت تری محسوب می‌شود. این مرتبه را می‌توان بالاترین درجه انتظار فرج برای مؤمنان و منتظران دانست. این مرتبه از آن کسی است که فرج امام عصر (ع) را به خاطر خود ایشان از خداوند طلب می‌کند و در انتظار رفع گرفتاری از خود امام (ع) می‌باشد. اگر وجود مقدس ایشان با هر مؤمنی و بلکه مجموع همه مؤمنان – غیر سیزده معصوم دیگر – مقایسه شود – قدر و منزلت ایشان از سایرین بالاتر است وجود مقدسشان در پیشگاه الهی از همه عزیزتر و محترم‌تر می‌باشد، بنابراین انتظار فرج ایشان و سرور و خوشحالی حضرتش در مقایسه با فرج سایرین، نزد خداوند عبادتی با فضیل‌تر می‌باشد.

اگر مظلومان و مستضعفان روی کره زمین را در نظر بگیریم، هیچ مستضعف و مظلومی را ستمدیده‌تر از اهل بیت (ع) – و در این زمان حضرت مهدی (ع) – نمی‌توان یافت. بزرگی هر ظلمی متناسب با میزان حقی که از مظلوم پایمال می‌شود، سنجیده می‌شود. هر قدر حق بیشتر و بزرگتری از فرد ضایع و تباه گردد، ظلمی که به او رفته بیشتر و بزرگ‌تر است. پس از خدای متعال – که بزرگ‌ترین حقوق را بر بندگانش دارد – کسی جز اهل بیت (ع) صاحب حق عظیم بر همه انسان‌ها – و بلکه همه موجودات – نیست. اگر گفته شود که حقوق ایشان از مجموع همه حقوقی که سایر انسان‌ها بر گردن یکدیگر دارند بالاتر است. سخن مبالغه آمیزی نخواهد بود.

بنابراین می‌توان فهمید که حضرت بقیة الله (ع) – به عنوان تنها باقیمانده خاندان عصمت و طهارت (ع) – در رأس همه مظلومان عالم قرار دارند، چون ظلمی که به ایشان رفته و می‌رود، بیش از همه ظلم‌های دیگر در عالم می‌باشد. در زیارت حضرت امیر المؤمنین (ع) از زبان حضرت ابی الحسن (ع) چنین می‌خوانیم: «"السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللَّهِ أَنْتَ أَوَّلُ مَظْلُومٍ وَ أَوَّلُ مَنْ غُصِبَ حَقُّهُ"». "اول" در عبارت معصوم (ع) اول زمانی نیست، چون قبل از ایشان انبیا و اولیای الهی و در رأس همه آنها سید الانبیاء و خاتم المرسلین (ص) مورد ظلم و ستم فراوان قرار گرفته بودند. "اول" در اینجا، اول رتبی است و دلالت بر بالاترین درجه مظلومیت می‌کند. در این رتبه بین ایشان و سایر اهل بیت (ع) تفاوتی نیست، با وجود این که هر کدام در زمان خود به صورت‌های مختلفی مورد ظلم قرار گرفته‌اند. امام عصر (ع) وارث همه انبیا و اولیا در این زمینه هستند و مظلومیت را از جد غریب خود امیر مؤمنان (ع) به ارث برده‌اند. پس ایشان هم به همان معنایی که امیر عالم (ع)، اول مظلوم بودند، اول مظلوم عالم در این زمان هستند. بالاتر از هر مظلومیتی این است که کسی را از حقوق مسلم خود محروم کنند و چنین وانمود کنند که او هیچ گونه حقی نداشته است. متأسفانه نسبت به پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان در طول تاریخ چنین ظلمی صورت گرفته است. لذا این ذوات مقدسه غیر از این که مورد انواع ظلم‌ها واقع شده‌اند، "مستضعف" نیز بوده‌اند. "مستضعف" با "ضعیف" تفاوت دارد. ضعیف یعنی ناتوان، ولی مستضعف یعنی کسی که ناتوان شمرده شده است. ائمه (ع) ضعیف نبوده‌اند ولی اطلاق "مستضعف" به ایشان می‌توان کرد، چون در طول تاریخ "ضعیف شمرده شده" بوده‌اند. اینها از حقوق خویش توسط ظالمان محروم نگه داشته شده‌اند و به گونه‌ای با آنها رفتار شده است که گویی صاحب هیچ حقی نبوده‌اند، لذا رفتاری با ایشان صورت گرفته که با ضعیفان صورت می‌گیرد. بنابراین در عین حال که نمی‌توان آنها را "ضعیف" دانست، اما "مستضعف" نامیده شده‌اند. این تعبیر در قرآن کریم به ایشان اطلاق شده است. ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾ این آیه در قرآن ضمن داستان بنی اسرائیل آمده است، ولی چنان که حضرت سید العابدین (ع) فرموده‌اند، اشاره به اهل بیت (ع) و پیروان ایشان دارد. «"وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً إِنَّ الْأَبْرَارَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ شِیعَتَهُمْ بِمَنْزِلَةِ مُوسَى وَ شِیعَتِهِ وَ إِنَّ عَدُوَّنَا وَ أَشْیَاعَهُمْ بِمَنْزِلَةِ فرعون واشیاعه"».

از همین جهت در تفسیر آیه شریفه از امام امیر المؤمنین (ع) چنین نقل شده است: «"هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ صَلِّ : یبعث اللَّهِ مهدیهم بَعْدَ جَهْدِهِمْ فیعزهم وَ یذل عَدُوِّهِمْ"». مستضعفین در آیه آل محمد (ص) هستند که خداوند مهدی ایشان را پس از (گذشت دوران) سختی و مشقت آنها مبعوث می‌فرماید، پس او آنها را عزت داده، دشمن آنها را ذلیل و خوار می‌سازد. احادیث متعددی در این موضوع ذکر شده است که علاقه مندان می‌توانند به تفاسیر روایی در ذیل این آیه رجوع کنند. به هر حال اگر کسی در انتظار فرج مستضعفان می‌باشد، باید متوجه باشد که در رأس همه آنها وجود مقدس امام زمان (ع) هستند و اگر فرج ایشان از ناحیه خداوند برسد، فرجه همه مستضعفان عالم نیز رسیده است. به طور خلاصه می‌توان گفت که فرج امام زمان (ع) فرج همه آسمانیان و زمینیان – اعم از فرشتگان و جنیان و حیوانات و گیاهان و جمادات – می‌باشد، پس کسی که انتظار فرج ایشا را در این مرتبه (مرتبه پنجم) داشته باشد، در حقیقت همه مراتب قبلی و بالاتر از آنها را هم داراست و عبادتی فوق همه عبادت‌ها انجام می‌دهد.

پرسش مستقیم

• مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منابع

• بنی‌هاشمی، سید محمد، انتظار فرج