فاطمه کلابیه در تاریخ اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث فاطمه کلابیه است. "فاطمه کلابیه" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

فاطمه کلابیه در تاریخ اسلامی

فاطمه بنت حزام بن خالد کلابیه معروف به ام‌البنین همسر امام علی(ع)، ادیب و شاعری فصیح است و نزد مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد. علی(ع) به سبب اهداف بلندی که آثارش در کربلا ظاهر شد، او را به همسری خود برگزید و ثمره آن چهار فرزند است که ارشدشان عباس بن علی بن ابی طالب بود. بعد از حادثه عاشورا هر روز به بقیع رفته و برای فرزندانش سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌کرد.

مقدمه

نام وی فاطمه فرزند حزام بن خالد و از قبیله کلاب است، او از زنان صدر اسلام، ادیب و شاعری فصیح است و نزد مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد. وی از خانواده‌ای ریشه‌دار و دلاور بود. جد مادری‌اش که معاصر با پیامبر بود، ابو براء عامر بن مالک کلابی است. او در شجاعت همانند نداشت، به گونه‌ای که به وی لقب ملاعب الاسنه؛ (کسی که نیزه‌ها را به بازی می‌گیرد) داده شده بود.

علی(ع) به سبب اهداف بلندی که آثارش در کربلا ظاهر شد، او را به همسری خود برگزید. در این باره نوشته‌اند: علی(ع) به عقیل که آشنا به دانش انساب بود و اصالت و نسب قبایل را به خوبی می‌دانست، فرمود: زنی برایم پیدا کن که از خانواده نجیب و شجاع باشد، تا برایم فرزندی شجاع و قهرمان به دنیا آورد. عقیل گفت: با فاطمه دختر حزام کلبی ازدواج کن که در میان عرب شجاع‌تر از پدرانش وجود ندارد. امام با وی ازدواج کرد که ثمره آن چهار فرزند به نام‌های عباس بن علی بن ابی طالب، عبدالله بن علی بن ابی طالب، جعفر بن علی ابن ابی‌طالب و عثمان بن علی بن ابی طالب بود. برخی تعداد آنها را پنج تن ذکر کرده و ابوبکر را بر آنها افزوده‌اند. او زنی بود با شرافت، از خانواده‌ای ریشه‌دار و نسبت به فرزندان حضرت زهرا نیز بسیار مهربان بود.

این بانو هر چند در کربلا حاضر نبود، ولی همه فرزندان خود را به آستان حسینی تقدیم کرد. پرچم‌دار امام حسین(ع) از دامان پاک او بود. افزون بر این، وی با مرثیه‌سرایی و سوگواری در شهر مدینه یاد شهیدان کربلا را زنده نگه داشت. هنگامی که بشیر به مدینه آمد و اخبار کربلا را به مردم مدینه رساند، به حضور ام‌البنین نیز رسید و برای اینکه به تدریج او را از شهادت فرزندانش آگاه کند، فرزندان وی را یکی یکی نام برد. ام‌البنین هر بار می‌‌گفت: از حسین چه خبر؟ فرزندانم و آنچه زیر آسمان کبود است همه فدای حسین باد!، وقتی که بشیر خبر شهادت امام حسین را داد، با آهی سوزان و گریه‌ای جان‌سوز گفت: بشیر با این خبر بندهای دلم را پاره کردی.

این‌گونه برخورد بیان‌گر معرفت بالای این بانوی بزرگوار به امامت و ولایت است و نیز نشانه‌ای است از ایمان قوی و شیفتگی او به امام و حجت خدا. نقل شده است که زینب پس از ورود به مدینه به دیدار ام البنین رفت و شهادت فرزندانش را به وی تسلیت گفت. این از جایگاه ویژه ام‌البنین در نزد زینب حکایت دارد.

مرثیه‌سرایی ام‌البنین برای فرزندانش

ام البنین همه روزه همراه نوه‌اش عبیدالله بن عباس به بقیع می‌رفت و برای فرزندانش سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌کرد. مردم مدینه به ویژه زنان گرداگرد او جمع می‌شدند و با او هم نوا می‌شدند. گریه و مرثیه‌سرایی او چنان جان سوز بود که دوست و دشمن را به گریه وامی داشت. چنان که نوشته‌اند مروان با قساوت قلبی که داشت گریه می‌کرد.

او را ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش دانسته‌اند.

ام البنین نخستین کسی است که در سوگ حضرت عباس و دیگر فرزندانش مرثیه سروده است. هنگامی که زن‌ها به او تسلیت می‌دادند و می‌‌گفتند: ای ام البنین (ای مادر پسرها) خدا به تو صبر و تحمل بدهد، او در پاسخ آنها چنین می‌سرود:

لا تَدْعُوِنِّي وَيْكِ أُمَّ الْبَنِينَ		تُذَكِّرِينِي بِلِيُوثِ الْعَرِينِ
كَانَتْ بَنُونَ لِي أُدْعَى بِهِمْ		وَالْيَوْمَ أَصْبَحْتُ وَلا مِنْ بَنِينَ
أَرْبَعَةٌ مِثْلُ نُسُورِ الرُّبَى		قَدْ وَاصَلُوا الْمَوْتَ بِقَطْعِ الْوَتِينِ

ای زنان مدینه دیگر مرا ام البنین نخوانید که با این نام مرا به یاد شیران بیشه شجاعت میاندازید. مرا فرزندانی بود که به سبب وجود آنها، مرا مادر پسرها می‌‌گفتند، ولی اکنون صبح کردم که دیگر برای من فرزندانی نیست. چهار باز شکاری داشتم که آنها را آماج تیر قرار داده با قطع کردن رگ گردن شان کشتند. دشمنان با نیزه‌های خود، بدن پاک آنها را قطعه قطعه کردند. هر چهار پسرم با بدن چاک چاک به روی خاک گرم کربلا افتادند. کاش می‌دانستم آیا چنین است که به من خبر دادند که دست عباس را از بدن جدا کردند.

اشعار دیگری نیز در مدارک یاد شده درباره شجاعت حضرت عباس و دیگر فرزندان شهیدش به ام البنین منسوب است:

يَا مَنْ رَأَى الْعَبَّاسَ كَرَّ عَلَى جَمَاهِيرِ النَّقَدِ		وَ وَرَاهُ مِنْ أَبْنَاءِ حَيْدَرَ كُلُّ لَيْثٍ ذِي لَبَدٍ
أُنْبِئْتُ أَنَّ ابْنِي أُصِيبَ بِرَأْسِهِ مَقْطُوعَ يَدٍ		وَيْلِي عَلَى شِبْلِي أَمَالَ بِرَأْسِهِ ضَرْبُ الْعَمَدِ
لَوْ كَانَ سَيْفُكَ فِي يَدِيْكَ		لَمَا دَنَا مِنْهُ أَحَدٌ

ای کسی که عباس را دید که به آن گروه پست حمله می‌کرد. در آن هنگام که فرزندان حیدر در کارزار، چون شیران در پشت سر وی بودند. شنیدم هنگامی که دستش قطع شده بود، فرقش مورد اصابت قرار گرفته است. وای بر من! آیا بر فرق شیر شجاع من عمود فرود آمد و سر او را کج کرد؟ پسرم اگر شمشیر در دستت بود، کسی جرئت نداشت به تو نزدیک گردد.

جستارهای وابسته

• امام علی (همسر)
• عباس بن علی بن ابی طالب (فرزند)
• عبدالله بن علی بن ابی طالب (فرزند)
• جعفر بن علی ابن ابی‌طالب (فرزند)
• عثمان بن علی بن ابی طالب (فرزند)

منابع

1. مزینانی، محمد صادق، نقش زنان در حماسه عاشورا
2. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا