تربت

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

تربت در حدیث - تربت در نهج البلاغه - تربت در معارف دعا و زیارات - تربت در کلام اسلامی - تربت در عرفان اسلامی - تربت در معارف و سیره حسینی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل تربت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مفهوم‌شناسی تربت

• "تربت" به معنای خاک، خاک مزار، مدفن و مقبره است. در اصطلاح شیعه، خاک حرم امام حسینS در کربلا را "تربت" گویند، البته به خاک قبور مقدس پیامبران، امامان معصومS شهیدان و صالحان نیز اطلاق می‌گردد. احتمالاً مراد از کلمه "الطین" و "طین القبر" در منابع روایی نیز تربت امام حسینS است.

تربت در فرهنگ شیعی

• در فرهنگ شیعه کلمه تربت، بار محتوایی غنی و تاریخی داشته است، چه به صورتِ مهر نماز، یا خاکِ تیمّم، یا تسبیح سجاده، یا خاک شفابخش و متبرّک. تربت یادآور حماسه و جهاد و شهادت در راه خدا و الهام‌بخش ایثار و فداکاری است.
• شیعیان معتقدند تربت در شفای بیمار مؤثر است، از ترس ایمنی می‌بخشد، آدمی را از عذاب قبر می‌رهاند، روزی را برکت می‌دهد، مایۀ علم نافع و عزت است، فقر را می‌زداید، آبرو را پاس می‌دارد و آرامش خاطر می‌آفریند. شیعیان، بنابر احادیث امامان معصومS کام نوزادان خویش را با ترتب می‌گشایند، ارزش نماز بر تربت را بسی بیش‌تر از غیر آن می‌دانند و چون از زیارت امام حسینS باز می‌گردند، تربت به سوغات می‌آورند. در فقه شیعه، نگاشتن شهادتین و نام امامان معصومS بر کفن میت با تربت، مستحب است و مایۀ ایمنی از عذاب قبر است.

سجده بر تربت

• یکی از کاربردهای مهم تربت نزد شیعیان، سجدۀ بر آن هنگام نماز است. استفاده از تربت برای سجده، از قرن ۴ ق. پس از مکاتبه حِمیری با امام زمانS به صورت سنتی فراگیر نزد شیعه در آمد. از آنجا که آمیختن تربت با آب و سپس، حرارت دادن و خشکاندن آن، بر ماندگاری‌اش می‌افزاید، مسئله‌ای فقهی بدین موضوع می‌پردازد و از سجده بر "تربت پخته"سخن می‌گوید. چنانچه برخی از فقها آن را جایز و برخی دیگر آن را مکروه دانسته‌اند. همۀ مسلمانان معتقدند هنگام نماز می‌توان بر زمین و آنچه از آن می‌روید، سجده کرد؛ ولی دربارۀ مفهوم زمین و آنچه از آن می‌روید، به اختلاف افتاده‌اند. این نیز محل اتفاق مسلمانان است که سجده بر خاک، برترین مصداق سجده است و اگر خاک با آب بیامیزد و سپس خشک شود، سجده بر آن صحیح است. در نظر شیعه بنابر قول و فعل امامان معصومS برترین خاکی که می‌توان بر آن سجده کرد، تربت حسینیS است. شیعه، سجده بر پشم و کرک و ابریشم را روا نمی‌شمارد و بر خاک سجده می‌کند و از میان خاک‌ها تربت امام حسینS را برگزیده است.

ادله سجده بر تربت

• برخی از دلایل سجده بر تربت و فضیلت آن عبارتند از:

1. فعل معصوم: امام صادقS خریطه (کیسه و دستمال) زردی داشت که در آن، تربت حضرت سیدالشهداS بود. وقت نماز که می‌شد، همان تربت را در موضع سجودش می‌ریخت و سجده بر آن می‌کرد. آیا این، جز تجدید عهد و پیمان با آیین و آرمان و راه و خط حسینS است.
2. قول معصوم: امام صادقS می‌فرمود: «سجده بر گِلِ قبر حسینS، تا زمین هفتم را نورانی می‌کند».

• بنابراین شیعه، تربت را معبود خویش نمی‌داند و جز خدا را شایسته عبادت نمی‌شمارد. همان طور که همۀ نمازگزاران رو به سوی‌ کعبه می‌کنند بی آنکه آن را معبود خویش بدانند، شیعیان نیز بر تربت امام حسینS نماز می‌گزارند بی آنکه غیر خدا را سزاوار پرستش بدانند. بدین‌سان، سجده بر تربت، از باب فرمانبرداری از خدا و تقرب به اوست.

جستارهای وابسته

• تربت امام حسین

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ زیارت
• محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
• پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه