تفسیر عرفانی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۸۴: خط ۸۴:
#[[کشف الاسرار و عدة الابرار (کتاب)|کشف الاسرار و عدة الابرار]] به [[فارسی]] از دیگر [[تفاسیر عرفانی]] است. [[ابوالفضل رشیدالدین میبدى]] که از واعظان و مجلس گویان عصر خود به شمار می‌‌آمد<ref>لطایفی از قرآن، ص۳۷.</ref> در تدوین این تفسیر به تفسیر [[خواجه]] [[عبدالله انصاری]] نظر داشته است و در [[حقیقت]] خواسته تفسیر موجز پیر هرات را با شرح و بسط بیشتری عرضه دارد. این تفسیر مدت‌ها بر اثر [[اشتباه]] صاحب [[کشف الظنون (کتاب)|کشف الظنون]] به [[سعدالدین تفتازانی]] نسبت داده می‌‌شد<ref>کشف الظنون، ج ۲، ص۱۴۸۷.</ref>. پس از آن، این تفسیر با کوشش‌های [[محمد معین]] با نام تفسیر خواجه عبدالله انصاری [[شناسایی]] شد تا اینکه بر اثر [[کوشش]] و تحقیق [[علی اصغر حکمت]] نقاب از چهره [[حقیقی]] آن برگرفته و معلوم شد از آنِ [[ابوالفضل رشیدالدین میبدى]] است. مؤلف روش خود را در سه نوبت ذکر کرده است: نخست ترجمه [[آیه]]. سپس بیان [[تفسیر]] و در نهایت [[تأویل آیات]]. وی نوبت سوم این تفسیر را به روش [[عرفانی]] و به مذاق صوفیان سامان داده است.
#[[کشف الاسرار و عدة الابرار (کتاب)|کشف الاسرار و عدة الابرار]] به [[فارسی]] از دیگر [[تفاسیر عرفانی]] است. [[ابوالفضل رشیدالدین میبدى]] که از واعظان و مجلس گویان عصر خود به شمار می‌‌آمد<ref>لطایفی از قرآن، ص۳۷.</ref> در تدوین این تفسیر به تفسیر [[خواجه]] [[عبدالله انصاری]] نظر داشته است و در [[حقیقت]] خواسته تفسیر موجز پیر هرات را با شرح و بسط بیشتری عرضه دارد. این تفسیر مدت‌ها بر اثر [[اشتباه]] صاحب [[کشف الظنون (کتاب)|کشف الظنون]] به [[سعدالدین تفتازانی]] نسبت داده می‌‌شد<ref>کشف الظنون، ج ۲، ص۱۴۸۷.</ref>. پس از آن، این تفسیر با کوشش‌های [[محمد معین]] با نام تفسیر خواجه عبدالله انصاری [[شناسایی]] شد تا اینکه بر اثر [[کوشش]] و تحقیق [[علی اصغر حکمت]] نقاب از چهره [[حقیقی]] آن برگرفته و معلوم شد از آنِ [[ابوالفضل رشیدالدین میبدى]] است. مؤلف روش خود را در سه نوبت ذکر کرده است: نخست ترجمه [[آیه]]. سپس بیان [[تفسیر]] و در نهایت [[تأویل آیات]]. وی نوبت سوم این تفسیر را به روش [[عرفانی]] و به مذاق صوفیان سامان داده است.
#[[الفصول (کتاب)|الفصول]]، نوشته [[ابوحنیفه عبدالوهاب بن محمد]] (از علمای [[قرن پنجم هجری]])، [[تفسیری]] است عرفانی ـ [[کلامی]] که بر مذاق کرّامیه نوشته شده و هنوز چاپ نشده است. ویژگی این تفسیر اشتمال آن بر اقوال [[محمد بن کرّام]] و دیگر [[علما]] و عرفای کرّامی و نیز [[عقاید]] آن‌هاست. در این اثر تصویری نسبتاً [[واقعی]] از عقاید کرّامیان ترسیم شده است<ref>ارج نامه ایرج، ج ۲، ص۶۱ - ۱۱۳.</ref>.
#[[الفصول (کتاب)|الفصول]]، نوشته [[ابوحنیفه عبدالوهاب بن محمد]] (از علمای [[قرن پنجم هجری]])، [[تفسیری]] است عرفانی ـ [[کلامی]] که بر مذاق کرّامیه نوشته شده و هنوز چاپ نشده است. ویژگی این تفسیر اشتمال آن بر اقوال [[محمد بن کرّام]] و دیگر [[علما]] و عرفای کرّامی و نیز [[عقاید]] آن‌هاست. در این اثر تصویری نسبتاً [[واقعی]] از عقاید کرّامیان ترسیم شده است<ref>ارج نامه ایرج، ج ۲، ص۶۱ - ۱۱۳.</ref>.
#[[بحر الحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی (کتاب)|بحر الحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی]] یا [[التأویلات النجمیه (کتاب)|التأویلات النجمیه]] نوشته [[نجم الدین رازی]] معروف به [[نجم الدین دایه]] نیز از زمره [[تفاسیر عرفانی]] است<ref> کشف الظنون، ج ۱، ص۲۲۴؛ مرصاد العباد، «مقدمه»، ص۴۷.</ref>. مؤلف این تفسیر از مریدان و [[اصحاب]] شیخ [[نجم الدین کبری]] بوده که وی [[تربیت]] او را به شیخ [[مجدالدین بغدادی]] در خوارزم سپرده است<ref>نفحات الانس، ص۴۳۵. </ref>. نجم الدین رازی در عصر خود چه در [[عراق]] و چه در [[آسیای صغیر]] از [[مشایخ]] برجسته طریقه کبرویه بوده است. اهتمام این [[مفسر]] به جمع میان ظاهر و [[باطن]] [[آیات]] و [[تأیید]] اصول تصوف بوده است. کار او را علاءالدوله سمنانی ادامه داده است<ref>مکتب تفسیر اشاری، ص۱۴۵، التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص۳۹۳.</ref>. آنچه از بررسی و [[کاوش]] در تفسیر بحرالحقائق نجم الدین رازی می‌‌توان به دست آورد دو نکته مهم و اساسی است که توجه بدان روشنگر [[خط مشی]] کلی تفسیر اوست. الف) نگاه عمیق او به دو جنبه ظاهری و [[باطنی]] آیات در سراسر تفسیر او مشهود است. او گفته معنی ظاهر [[آیت]] شنیده باشی و لکن معنی باطنش بشنو که [[قرآن]] را ظاهری و [[باطنی]] است<ref>مرصاد العباد، «مقدمه»، ص۶۵. </ref>؛ ب) [[تطبیق]] [[آیات]] با اصول تصوف و [[سلوک]] [[عرفانی]].
#[[بحر الحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی (کتاب)|بحر الحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی]] یا [[التأویلات النجمیه (کتاب)|التأویلات النجمیه]] نوشته [[نجم‌الدین رازی]] معروف به [[نجم‌الدین دایه]] نیز از زمره [[تفاسیر عرفانی]] است<ref> کشف الظنون، ج ۱، ص۲۲۴؛ مرصاد العباد، «مقدمه»، ص۴۷.</ref>. مؤلف این تفسیر از مریدان و [[اصحاب]] شیخ [[نجم الدین کبری]] بوده که وی [[تربیت]] او را به شیخ [[مجدالدین بغدادی]] در خوارزم سپرده است<ref>نفحات الانس، ص۴۳۵. </ref>. نجم الدین رازی در عصر خود چه در [[عراق]] و چه در [[آسیای صغیر]] از [[مشایخ]] برجسته طریقه کبرویه بوده است. اهتمام این [[مفسر]] به جمع میان ظاهر و [[باطن]] [[آیات]] و [[تأیید]] اصول تصوف بوده است. کار او را علاءالدوله سمنانی ادامه داده است<ref>مکتب تفسیر اشاری، ص۱۴۵، التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص۳۹۳.</ref>. آنچه از بررسی و [[کاوش]] در تفسیر بحرالحقائق نجم الدین رازی می‌‌توان به دست آورد دو نکته مهم و اساسی است که توجه بدان روشنگر [[خط مشی]] کلی تفسیر اوست. الف) نگاه عمیق او به دو جنبه ظاهری و [[باطنی]] آیات در سراسر تفسیر او مشهود است. او گفته معنی ظاهر [[آیت]] شنیده باشی و لکن معنی باطنش بشنو که [[قرآن]] را ظاهری و [[باطنی]] است<ref>مرصاد العباد، «مقدمه»، ص۶۵. </ref>؛ ب) [[تطبیق]] [[آیات]] با اصول تصوف و [[سلوک]] [[عرفانی]].
#[[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی معنوی]]، سروده [[جلال الدین محمد مولوی]] را هم به سبب اشتمال آن بر [[تفسیر]] و [[تأویل]] بخش عمده ای از [[آیات قرآن]] می‌توان از [[تفاسیر عرفانی]] قرآن به شمار آورد<ref>سر نی، ج ۱، ص۳۷۳. </ref>.
#[[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی معنوی]]، سروده [[جلال الدین محمد مولوی]] را هم به سبب اشتمال آن بر [[تفسیر]] و [[تأویل]] بخش عمده ای از [[آیات قرآن]] می‌توان از [[تفاسیر عرفانی]] قرآن به شمار آورد<ref>سر نی، ج ۱، ص۳۷۳. </ref>.
#[[اسماعیل بن مصطفی حقی بُروسَوی]] صاحب [[تفسیر روح البیان (کتاب)|تفسیر روح البیان]] با بهره‌گیری از تفاسیر عرفانی پیشین مانند تأویلات [[عبدالرزاق کاشانی]] و [[بحرالحقایق والمعانی فی تفسیر السبع المثانی (کتاب)|بحرالحقایق والمعانی فی تفسیر السبع المثانی]] [[نجم الدین رازی]] و با بهره‌گیری از اشعار عرفانی [[مولوی]] و [[حافظ]] و [[سعدی]] [[تفسیری]] ذوقی تألیف کرده است<ref>روح البیان، ج ۳، ص۴۵۰، ۴۵۳؛ ج ۶، ص۱۷۷، ۱۸۸، ۲۰۱.</ref>. بروسوی در [[استانبول]] [[ترکیه]]، [[زبان فارسی]] را نیز آموخت و به ویژه در کتاب‌های عرفانی [[فارسی]] همچون آثار [[عطار]]، مولوی، حافظ و جامی [[تعمق]] کرد. آشنایی با این آثار عرفانی و نیز شرح و ترجمه او بر فصوص الحکم [[ابن عربی]] به زبان ترکی، یا ترجمه و شرح او بر [[پند]] [[نامه]] منسوب به [[عطار نیشابوری]] موجب شد که تفسیر او، [[روح]] البیان [[صبغه]] عرفانی بگیرد.
#[[اسماعیل بن مصطفی حقی بُروسَوی]] صاحب [[تفسیر روح البیان (کتاب)|تفسیر روح البیان]] با بهره‌گیری از تفاسیر عرفانی پیشین مانند تأویلات [[عبدالرزاق کاشانی]] و [[بحرالحقایق والمعانی فی تفسیر السبع المثانی (کتاب)|بحرالحقایق والمعانی فی تفسیر السبع المثانی]] [[نجم الدین رازی]] و با بهره‌گیری از اشعار عرفانی [[مولوی]] و [[حافظ]] و [[سعدی]] [[تفسیری]] ذوقی تألیف کرده است<ref>روح البیان، ج ۳، ص۴۵۰، ۴۵۳؛ ج ۶، ص۱۷۷، ۱۸۸، ۲۰۱.</ref>. بروسوی در [[استانبول]] [[ترکیه]]، [[زبان فارسی]] را نیز آموخت و به ویژه در کتاب‌های عرفانی [[فارسی]] همچون آثار [[عطار]]، مولوی، حافظ و جامی [[تعمق]] کرد. آشنایی با این آثار عرفانی و نیز شرح و ترجمه او بر فصوص الحکم [[ابن عربی]] به زبان ترکی، یا ترجمه و شرح او بر [[پند]] [[نامه]] منسوب به [[عطار نیشابوری]] موجب شد که تفسیر او، [[روح]] البیان [[صبغه]] عرفانی بگیرد.
۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش