تفسیر عرفانی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

#[[اسماعیل بن مصطفی حقی بُروسَوی]] صاحب [[تفسیر روح البیان (کتاب)|تفسیر روح البیان]] با بهره‌گیری از تفاسیر عرفانی پیشین مانند [[تأویلات القرآن (کتاب)|تأویلات القرآن]] اثر  [[عبدالرزاق کاشانی]] و [[بحر الحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی (کتاب)|بحر الحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی]] اثر [[نجم‌الدین رازی]] و با بهره‌گیری از اشعار عرفانی [[مولوی]] و [[حافظ]] و [[سعدی]] [[تفسیری]] ذوقی تألیف کرده است<ref>روح البیان، ج ۳، ص۴۵۰، ۴۵۳؛ ج ۶، ص۱۷۷، ۱۸۸، ۲۰۱.</ref>. بروسوی در [[استانبول]] [[ترکیه]]، [[زبان فارسی]] را نیز آموخت و به ویژه در کتاب‌های عرفانی [[فارسی]] همچون آثار [[عطار]]، مولوی، حافظ و جامی [[تعمق]] کرد. آشنایی با این آثار عرفانی و نیز شرح و ترجمه او بر فصوص الحکم [[ابن عربی]] به زبان ترکی، یا ترجمه و شرح او بر [[پند]] [[نامه]] منسوب به [[عطار نیشابوری]] موجب شد که تفسیر او، [[روح]] البیان [[صبغه]] عرفانی بگیرد.

#[[بیان السعادة فی مقامات العبادة (کتاب)|بیان السعادة فی مقامات العبادة]] تألیف حاج ملا [[سلطان محمد گنابادی]] معروف به [[سلطان علی شاه]] نیز از [[تفاسیر]] فیضی ـ اشاری و [[شیعی]] قرآن و نویسنده آن از اقطاب متأخر [[سلسله]] [[نعمت]] اللهی است، گرچه برخی [[صحت]] انتساب این تفسیر را به وی [[انکار]] کرده‌اند. سبب [[نگارش]] این تفسیر به گفته مؤلف آن جمع آوری لطایف و نکات نغز در اشارات قرآن است<ref> بیان السعاده، ج ۱، ص۲.</ref>. محور اساسی این تفسیر، [[ولایت]] در معنای عرفانی است. از جنبه‌های [[روایی]]، [[فقهی]]، [[فلسفی]] و ادبی این تفسیر نباید [[غافل]] بود؛ اما وجه [[غالب]] آن توجه به مباحث عرفانی است و اگرهم از حیث روایی بتوان از آن سخنی گفت، [[عرفان]] مبتنی بر این [[روایات]] است که از [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه اطهار]]{{ع}} فراوان در آن نقل شده است.

[[درهم]] آمیختگی آرای [[فلسفی]] با لطایف و نکات [[عرفانی]] چنان که در شیوه [[ملاصدرا]] مشهود است از خصوصیات این [[تفسیر عرفانی]] است<ref>بیان السعاده، ج ۱، ص۲۱۸ - ۲۲۰، ج ۲، ص۲۷۶ - ۲۷۷، ۴۳۱ - ۴۳۲.</ref>. در میان [[تفاسیر]] فیضی ـ اشاری تفاسیری وجود دارند که در آنها فقط یک [[سوره]] یا یک [[آیه]] [[تفسیر]] شده است؛ مانند [[مشکاة الانوار و مصفاة الاسرار (کتاب)|مشکاة الانوار و مصفاة الاسرار]] [[امام]] [[محمد غزالی]] که [[تفسیر آیه]] ۳۵ [[سوره نور]] است. غزالی در این کتاب، [[خدا]] را نوری می‌‌خواند که جز آن دیگر نوری نیست و مرادش از [[نور]]، وجود است و نور رمز وجود است و وجود او جزء او نیست<ref>جستجو در تصوف ایران، ص۹۹ - ۱۰۰.</ref>. دیگری تفسیر [[بحر المحبة فی اسرار المودة (کتاب)|بحر المحبة فی اسرارالموده]] از [[احمد غزالی]]، [[الستین الجامع للطائف البساتین (کتاب)|الستین الجامع للطائف البساتین از [[احمد بن محمد بن زید طوسی]] و [[حدائق الحقائق (کتاب)|حدائق الحقائق]] از [[معین الدین فراهی هروی]] مشهور به [[ملا مسکین]] (از [[عارفان]] [[قرن دهم]]) هر سه اثر تفسیر [[سوره یوسف]] و به [[زبان فارسی]] است<ref>مکتب تفسیر اشاری، ص۵۶ - ۲۵۷.</ref>.<ref>[[محسن قاسم‌پور|قاسم‌پور، محمد]]، [[تفسیر عرفانی - قاسم‌پور (مقاله)|مقاله «تفسیر عرفانی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸؛ [[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ تفسیر عرفانی - کوشا (مقاله)|مقاله «تفسیر عرفانی»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>