سوره حدید

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره حدید در علوم قرآنی

مقدمه

واژه «حدید» (آهن) شش بار در قرآن آمده است؛ از جمله در آیه ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾ از آن به عنوان مظهر قدرت و منفعت، در کنار نزول کتاب و میزان (سمبل مکتب و عدالت اجتماعی) یاد می‌کند. نام حدید برای سوره، از همین آیه گرفته شده است.

هدف اصلی سوره، تحریک و تشویق مؤمنین به انفاق در راه خداست، که از ایمان و تقوا سرچشمه می‌گیرد. تکرار امر صریح به این معنا در خلال آیاتش اشعار بدان دارد، یک جا می‌فرماید: ﴿آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ﴾ و جای دیگر می‌فرماید: ﴿مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا﴾ و باز جای دیگر می‌فرماید: ﴿إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا﴾ و در تشویق مردم به این عمل همین بس که انفاق مردم را قرض دادن آنان به خدای عز اسمه دانسته، و معلوم است که خدای عز و جل عالی‌ترین و مقدس‌ترین و بهترین مطلوبست، او هرگز خلف وعده نمی‌کند، و او وعده‌شان داده که اگر به وی قرض بدهند مضاعف و چند برابر بر می‌گرداند، و نیز وعده داده که در عوض انفاقشان اجری کریم و بسیار زیاد بدهد.

و نیز اشاره کرده به این که این انفاق منشاش تقوا و ایمان به رسول است، و اثر آمرزش گناهان و داشتن دو برابر از رحمت و ملازمت با نور، و بلکه ملحق شدن به صدیقین و شهداء در نزد خدای سبحان است.

و در خلال آیات سوره معارفی هم راجع به مبدأ و معاد آمده، و دعوت به تقوا و اخلاص ایمان و زهد دارد، و نیز مشتمل بر مواعظی است.

چون تشویق و تحریک مردم به انفاق، و اینکه انفاق قرض دادن به خدا است این توهم را ایجاد می‌کند که مگر خدا به مال ما محتاج است؛ لذا از همان آغاز سخن یعنی اولین کلمه سوره مسأله نزاهت خدا از احتیاج را خاطر نشان نموده، فرموده: آنچه در زمین و آسمان‌ها است خدا را تسبیح می‌گویند. و نیز عده‌ای از اسمای حسنای خدا را که رساننده این نزاهت‌ است ذکر کرد، و همه سوره‌هایی که با تسبیح خدا آغاز شده، یعنی سوره حشر، صف، جمعه و تغابن، که بعضی با کلمه سبح و بعضی دیگر با کلمه یسبح آغاز شده‌اند، نظیر سوره مورد بحث است.

ویژگی‌های سوره حدید

1. این سوره ۲۹ آیه به عدد کوفی و بصری، و ۲۸ آیه به عدد دیگر مکتب‌ها و ۵۴۴ کلمه و ۲۴۷۶ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، نود و چهارمین و در مصحف شریف پنجاه و هفتمین سوره قرآن است که پس از سوره زلزال و پیش از سوره محمد(ص) نازل شد.
3. گفته شده: این سوره به شهادت سیاق آیاتش در مدینه نازل شده. و بعضی از مفسرین ادعا کرده‌اند که مدنی بودن این سوره اجماعی است.
4. از نظر کمیت از سوره‌های مفصّل طوال و اندکی کمتر از یک حزب قرآن است.
5. دومین سوره از سوره مسبحات است.
6. نسخی در این سوره واقع نشده است.

محتوای این سوره

1. خداشناسی، تسبیح خدا و اوصاف الهی؛
2. آفرینش زمین و آسمان در شش روز؛
3. ترسیم وضعیت مؤمنان و منافقان در قیامت؛
4. نفی رهبانیت و کناره‌گیری از جامعه؛
5. جایگاه جهاد، انفاق و قرض دادن؛
6. بلایا، مصائب و تقدیرات الهی؛
7. قسط و عدل به‌واسطه انزال کتاب و رسولان و....

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی