غلو

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

غلو در لغت - غلو در قرآن - غلو در فقه اسلامی - غلو در کلام اسلامی - غلو در تاریخ اسلامی - غلو در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی

غلو: به معنای تجاوز از حدّ و زیاده‌روی. گاهی غلوّ در دین است، گاهی در محبت اهل بیت، گاهی نسبت به امیر المؤمنین(ع).

مقدمه

غلاة که دربارۀ پیامبر و ائمه، بخصوص حضرت علی(ع) اعتقادهای غلوّآمیز دارند و به فرقه‌های فرعی‌تری همچون "سبائیه"، "بیانیّه"، "مغیّریه"، "منصوریّه" و... تقسیم می‌شوند.

هم در قرآن، هم در روایات، از غلوّ در دین و نسبت به ائمه نهی و نکوهش شده است ﴿لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ﴾ پیامبر اسلام هم فرموده است: «إیّاکم و الغلوّ فی الدّین»، از غلوّ در دین بپرهیزید. آنچه بیشتر به کار می‌رود، غلوّ نسبت به مقام و جایگاه ائمه اطهار، بخصوص حضرت علی(ع) و اعتقاد به الوهیّت او است، که کفر است و مورد نهی قولی و عملی ائمه(ع). هم اعتقاد داشتن به الوهیّت نسبت به اشخاصی مثل پیامبر و امام، غلوّ است، هم اعتقاد به مقام نبوت دربارۀ ائمه (غلوّ در ذات). اعتقاد به اینکه کارهایی همچون خلقت و رزق هم در دست ائمه است نیز غلوّ است (غلو در صفات)، همچنین نوع دیگر از غلوّ، نسبت دادن صفات و فضایل و معجزات به پیامبر و ائمه، از نوع کارهایی که مخصوص به خداوند است می‌باشد (غلوّ در فضایل) و هرسه مورد در میان غلات وجود داشته است و امامان معصوم، غلات را ملحد و خارج از دین معرفی کرده‌اند. هرچند خلقت خاصّ معصومین و علم لدنّی آنان و ولایت تکوینی ایشان و فضایل و کمالات بسیار والای اهل بیت و حضرت امیر(ع) برتر از آن است که درک انسان‌های عادی به آن برسد و شخصیت آنان همچنان ناشناخته مانده است، امّا افراط در مورد آنان نیز به حدّ غلوّ می‌رسد که نوعی انحراف در عقیده است و خود آن معصومین در مقابل اینگونه گرایش‌ها و قاطعانه ایستادند و اهل غلوّ را طرد کردند. مسألۀ علم غیب ائمه و ولایت تکوینی آنان و طینت و خلقت نور پاک ایشان و کرامات و خوارق عادات و معجزاتی که داشتند، پیوسته در کتاب‌های کلامی بحث و حدّ و حریم آن ترسیم شده است. مقتضای حدیث امام علی(ع) که فرمود: « إِيَّاكُمْ وَ اَلْغُلُوَّ فِينَا قُولُوا إِنَّا عَبِيدٌ مَرْبُوبُونَ وَ قُولُوا فِي فَضْلِنَا مَا شِئْتُمْ»، یا اینکه فرمود: «لاَ تَتَجَاوَزُوا بِنَا اَلْعُبُودِيَّةَ، ثُمَّ قُولُوا مَا شِئْتُمْ وَ لَنْ تَبْلُغُوا» و سخن [[امام صادق(ع): «اِجْعَلُونَا مَخْلُوقِينَ وَ قُولُوا فِينَا مَا شِئْتُمْ»، همه می‌فهماند که اوّلا مقام آنان بسی ارجمند است و هرچه دربارۀ آنان بگوییم و بیندیشیم، به کنه ذات و مقام والایشان نخواهیم رسید، ثانیا نباید آنان را از حدّ بندگی و مخلوق بودن و مربوب بودن بالاتر برد.

نسبت‌های غلوآمیز دربارۀ امیر المؤمنین(ع) بیش از دیگر ائمه بوده است و اغلب، اینگونه اعتقادات، یا از افراط در علاقه و دوستی سرچشمه می‌گیرد، یا از ضعف بینش‌های اعتقادی و جهل به مبانی دین. به تعبیر دیگر، گاهی علل روانی دارد، گاهی علل اجتماعی و گاهی علل دینی و گاهی هم سیاسی. حضرت علی(ع) به دو گروه افراطی در دوستی و دشمنی نسبت به خود اشاره فرموده و هردو را مورد هلاکت معرفی می‌کند: «هَلَكَ فِيَّ رَجُلاَنِ مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ قَالٍ»، دربارۀ من دو گروه نابود شدند، یکی دوستداران اهل غلوّ، دیگری دشمنان کین‌توز. عباراتی دیگر نزدیک به سخن فوق نیز از آن حضرت روایت شده است. گروه‌های غلوکننده در زمان خود آن حضرت هم وجود داشتند و وی بعضی از آنان را که به الوهیت علی(ع) قائل بودند، چون نه توبه کردند نه دست از باور خویش برداشتند، تهدید به قتل کرد یا از بین برد. گرایش‌های افراطی، با سوءاستفاده از روحیۀ لطیف و عرفانی جوانان دامن‌زده می‌شود و بهانه به دست مخالفان برای هجوم به شیعه و پیروان اهل بیت می‌افتد. حضرت علی(ع) هشدار می‌داد که مواظب جوانانتان باشید تا در دام غلات نیفتند و فکرشان منحرف نشود، چراکه آنان با ادّعای ربوبیّت برای بندگان خدا، عظمت پروردگار را تحقیر می‌کنند: «اِحْذَرُوا عَلَى شَبَابِكُمُ اَلْغُلاَةَ لاَ يُفْسِدُوهُمْ فَإِنَّ اَلْغُلاَةَ شَرُّ خَلْقِ اَللَّهِ يُصَغِّرُونَ عَظَمَةَ اَللَّهِ وَ يَدَّعُونَ اَلرُّبُوبِيَّةَ لِعِبَادِ اَللَّهِه» پس هرگونه تعبیری هم که بوی غلوّ بدهد، ناپسند و مردود است، مثل علی اللهی، حسین اللهی، زینب اللهی و... که متأسّفانه گاهی از سوی مدّعیان عشق به اهل بیت، در محافل دینی یا سروده‌های مذهبی ابراز می‌شود. غلات، با تفکّری که در ابتدا گفته شد، هنوز هم یافت می‌شوند، به نقل از یکی از علما در عصر حاضر نیز از پیروان این تفکر در مناطق مختلف جهان پراکنده‌اند، از جمله در مناطق اطراف کوه دماوند و مردم کرند و حوالی کرمانشاه. به این فرقه نصیریّه هم گفته می‌شود، به لحاظ محمّد بن نصیر نمیری از سران این فرقه. معتقدند همانگونه که جبرئیل به صورت بشری به شکل دحیۀ کلبی ظاهر می‌شد، خداوند هم در جنس بشر در پیکر علی ظاهر گردید و ازاین‌رو به برتری علی(ع) بر پیامبر معتقدند. موضع ائمه و علمای شیعه نسبت به آنان شدید است. مجموعه‌ای از نوشته‌های عالمان شیعه در ردّ غلات در قرن‌های ۴ و ۵ هجری با عنوان الردّ علی الغلاة نگاشته شده است، از سوی کسانی چون: یونس بن عبد الرحمان، علی بن مهزیار، فضل بن شاذان، حسن بن علی بن فضّال، ابو اسحاق کاتب، حسین بن سعید اهوازی، حسن بن موسی نوبختی و دیگران..

رابطه غلو با ایمان به علم امام

همچنین ببینید: آیا اعتقاد به علم غیب امام غلو است؟ (پرسش)

رابطه غلو با ایمان به عصمت امام

همچنین ببینید: آیا قول به عصمت در انبیا و امامان مستلزم غلو است؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• غلو در دوست داشتن امام علی

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر