بندگی خدا

مدخل‌های وابسته به این بحث:

عبودیت در لغت - بندگی خدا در قرآن - بندگی خدا در حدیث - بندگی خدا در نهج البلاغه - بندگی خدا در کلام اسلامی - بندگی خدا در اخلاق اسلامی - بندگی خدا در سیره پیامبر خاتم - بندگی خدا در فقه سیاسی - بندگی خدا در معارف دعا و زیارات - بندگی خدا در معارف و سیره سجادی - بندگی خدا در معارف و سیره علوی - بندگی خدا در جامعه‌شناسی اسلامی

بندگی خدا یعنی اطاعت محض از خداوند و بنده خدا کسی است که تنها خواست خداوند را انتخاب کند و براساس استعداد خود، مسیر کمال را طی نماید. بنده خدا تمام همت خود را باید در راه اطاعت خداوند صرف کرده و موانع بندگی مانند شیطان و هوای نفس و کسالت و ... را رفع نماید.

معناشناسی بندگی خدا

بنده در لغت یعنی مملوک و برده، در مقابل حُرّ و آزاد و در اصطلاح بنده به کسی می‌گویند که در خدمت انسان دیگری قرار دارد و از خود هیچ اختیاری ندارد. در نتیجه بنده و عبد خدا کسی است که راه را برای اجرای فرامین پروردگار عالم هموار می‌نماید و تنها خواست خداوند را انتخاب کند و از کمالات والای اخلاقی است. انسان در سایه عبودیت به کمال آفرینش که همان بندگی خداست، دست می‌یابد و براساس استعداد خود، مسیر کمال را می‌پیماید.

بندگی در قرآن

در فرهنگ قرآن واژه عبد به معنی عام آن، یعنی همه موجودات و مخلوقات که تحت سلطه خدا هستند به کار رفته است: ﴿إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا﴾ و ﴿بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ﴾.

نکته مهم آن است که چون خداوند می‌خواهد از بندگان نیک و مطیع خود سخن بگوید واژه عبد را به واژه دیگری متصل می‌کند، مانند: ﴿عَبْدِنَا﴾، ﴿عِبَادِنَا﴾ و ﴿عِبَادُ الرَّحْمَنِ﴾: ﴿وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا﴾.

بندگی در روایات

پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند: «مؤمن اگر بخواهد بنده شایسته‌ای باشد باید حدود خدا را نگه دارد و در عمل بندگی خود را نشان دهد». در فرهنگ سخنان امام علی(ع) نیز واژه بندگی به معنی اطاعت کامل و در اختیار بودن و تسلیم شدن در مقابل خداست. آن حضرت می‌فرماید: «خویشتن را برای اطاعت کامل خدا رام و مهیّا سازید». هم‌چنین می‌فرماید: «مردم! بدانید من و شما بندگانی هستیم برای پروردگارمان، همان خدایی که جز او خدایی نیست و ما را جز او مسیری به صواب یافت نمی‌شود». و در حکمت ۹۶ نهج‌البلاغه فرموده: «دوست پیامبر(ص) کسی است که خدا را اطاعت و بندگی کند حتی اگر با محمد(ص) خویشی نداشته باشد و دشمنش کسی است که خدا را نافرمانی کند حتی اگر با او خویشی داشته باشد».

امام سجاد(ع) نیز که خود بنده واقعی خداست و تمام توان خود را برای ادای حق بندگی به کار برده است، بندگی را اطاعت کامل می‌داند: «سپاس خدای را، سپاسی که موجب یاری من باشد بر انجام وظایف بندگی و ادای حق خداوند».

نشانه‌های بندگان خدا

برخی از نشانه‌های بندگان خدا از دیدگاه امام سجاد(ع) عبارت است از:

1. تقوای الهی: «پروردگارا! بر محمد و خاندانش درود فرست و... ما را تقوا و خودداری از گناه بسیار عنایت کن تا فریب شیطان را نخوریم».
2. رضایت به خشنودی حق تعالی: «خدای را سپاس می‌گویم... و می‌خواهم از هر کس که به رضای او خشنود شد پیشی گیرم و راضی به آن‌چه باشم که خدا می‌خواهد».
3. سپاس‌گزاری: «سپاس خدای را، که اگر بندگانش را از شناختن سپاس‌گزاری خود بر نعمت‌ها باز می‌داشت، نمی‌توانستند او را سپاس گویند و از نعمت تشکر از خدا محروم می‌شدند».
4. عرض نیاز به درگاه بی‌نیاز: «سپاس خدای را که درِ نیازمندی را، جز به سوی خود، به روی ما بست».
5. عمل با بصیرت و آگاهانه: «ای خدای بزرگ... مرا در مسیر عبادت خودت بینا و آگاه قرار بده».
6. تکبر نکردن مقابل خدا: «خدایا!...... بهترین بندگان نزد تو کسی است که در مقابل تو، خود را بزرگ نشمارد و چیزی محسوب نکند».

موانع بندگی خدا

برخی از عواملی که بندگان خدا را تهدید می‌کند و به اطاعت آنها آسیب می‌رساند عبارت‌اند از:

1. فریب خوردن از شیطان‌های گوناگون؛ «خدایا! پدران و مادران ما و مؤمنین و مؤمنات را از شرّ شیطان در پناهگاه و محافظت خودت قرار بده».
2. عجب و خودبینی؛ «پروردگارا! بر محمد و خاندانش درود فرست و... عبادت خالصانه مرا به خودبینی فاسد مکن».
3. سستی و کسالت؛ «خدایا مرا به سستی و کسالت در عبادت مبتلا مکن».
4. مشغول شدن به امور دنیا؛ «خدایا مرا یاری کن تا برای به‌دست آوردن روزی و متاع دنیا از بندگی تو بازنمانم».

جستارهای وابسته

• عبادت
• عبادات شرعیه
• عبادت اهل بهشت
• عبادت غیر مولی به امر مولی
• عبادت بشر
• عبادت مشرکین
• عبادت مقربین
• عبادت عملی
• عبادت قلبی
• عبادت قولی
• عبادت خدا
• عبادت غیر خدا
• یگانه پرستی
• استحقاق عبادت
• اعمال عبادی
• تفاوت عبادت با تعظیم
• معبود
• وجوب عبادات
• بهترین عبادت
• رکوع
• سجده
• نگاه به صورت عالم
• نیکو ترین عبادت
• استنکاف از عبادت
• آفت عبادت
• برتری فضیلت علم از فضیلت عبادت
• تحرج
• دلبستگی
• رغبت عبادت
• سرکشی
• عابد
• فراغت برای عبادت
• نگاه به صورت مؤمن

منابع

1. دانشنامه نهج البلاغه ج۲
2. نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم
3. دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه