دشنام: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۸:۵۶

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

دشنام در لغت - دشنام در قرآن - دشنام در حدیث - دشنام در کلام اسلامی - نفی دشنام در معارف دعا و زیارات - نفی دشنام در معارف و سیره سجادی - نفی دشنام در معارف و سیره نبوی - دشنام در فقه سیاسی

مقدمه

دشنام و سب، یکی از رفتارهای زشت و غیر اخلاقی است. این رفتار تخصیص‌بردار نیست و در هرصورت موافق و مخالف حتی مشرکین و کافران را شامل می‌شود. در قرآن کریم در خطاب به پیامبر و مؤمنان با دستورات مختلف این نکته بیان شده است؛ زیرا دشنام در اثر نبودن منطق و در اثر زبونی و نوعی رذیله اخلاقی است. شخص تا می‌تواند طرف را با منطق مجاب نماید، نه این که احساسات او را جریحه دار کند. از سوی دیگر دشنام به پیامبر هم مذموم شناخته شده و مشرکان ملامت شده که این چه کاری است که انجام می‌دهید.

﴿وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾^[۱]
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا وَاسْمَعُوا وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾^[۲]
﴿حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ * لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ * قَدْ كَانَتْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَكُنْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ تَنْكِصُونَ * مُسْتَكْبِرِينَ بِهِ سَامِرًا تَهْجُرُونَ﴾^[۳]
﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾^[۴]؛ ﴿وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ﴾^[۵]؛ ﴿عُتُلٍّ بَعْدَ ذَلِكَ زَنِيمٍ﴾^[۶]

نکات

در آیات فوق این موضوعات در رابطه با دشنام مطرح گردیده است:

دشنام به کافران و مشرکان و کسانی که غیر خدا را می‌پرستند جایز نیست. ﴿وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ﴾^[۷]
دشنام به پیامبر موجب کفر دشنام دهندگان: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا﴾^[۸]....﴿وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾^[۹]
دشنام مترفان کافر به پیامبر در محفل‌های شبانه خود و اعلام محروم بودن دشنام گویان به محمد از یاری خداوند در قیامت: ﴿لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ﴾^[۱۰]... ﴿مُسْتَكْبِرِينَ بِهِ سَامِرًا تَهْجُرُونَ﴾^[۱۱]^[۱۲]
پیامبر مأمور پرهیز از اجابت خواسته‌های دشنام دهندگان: ﴿وَلَا تُطِعْ﴾^[۱۳]... ﴿عُتُلٍّ بَعْدَ ذَلِكَ زَنِيمٍ﴾^[۱۴]^[۱۵]^[۱۶].

منابع

سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

پانویس

↑ «و به آنهایی که مشرکان به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانند دشنام ندهید تا آنان (نیز) از سر دشمنی به نادانی خداوند را دشنام ندهند؛ بدینسان ما کردار هر امتی را (در دیدشان) آراسته‌ایم سپس بازگشتشان به سوی پروردگارشان است آنگاه آنان را از آنچه انجام می‌داده‌ا» سوره انعام، آیه ۱۰۸.
↑ «ای مؤمنان! (به پیامبر) نگویید با ما مدارا کن، بگویید: در کار ما بنگر، و سخن نیوش باشید و کافران عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۰۴.
↑ «تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند * امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید * زیرا آیات من برایتان خوانده می‌شد اما شما پشت کردید * در حالی که در برابر آن گردنکشی می‌ورزیدید و در نشست‌های شبانه بدگویی می‌کردید» سوره مؤمنون، آیه ۶۴-۶۷.
↑ «و به راستی تو را خویی است سترگ» سوره قلم، آیه ۴.
↑ «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر!» سوره قلم، آیه ۱۰.
↑ «درشتخویی، فراسوی آن: بی‌تباری،» سوره قلم، آیه ۱۳.
↑ «و به آنهایی که مشرکان به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانند دشنام ندهید تا آنان (نیز) از سر دشمنی به نادانی خداوند را دشنام ندهند؛ بدینسان ما کردار هر امتی را (در دیدشان) آراسته‌ایم سپس بازگشتشان به سوی پروردگارشان است آنگاه آنان را از آنچه انجام می‌داده‌ا» سوره انعام، آیه ۱۰۸.
↑ «ای مؤمنان! (به پیامبر) نگویید با ما مدارا کن، بگویید: در کار ما بنگر، و سخن نیوش باشید و کافران عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۰۴.
↑ «ای مؤمنان! (به پیامبر) نگویید با ما مدارا کن، بگویید: در کار ما بنگر، و سخن نیوش باشید و کافران عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۰۴.
↑ «امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.
↑ «در حالی که در برابر آن گردنکشی می‌ورزیدید و در نشست‌های شبانه بدگویی می‌کردید» سوره مؤمنون، آیه ۶۷.
↑ براین اساس که ضمیر «به» به پیامبر برگردد و هجر به معنی دشنام باشد همان گونه که در تفسیر مجمع البیان آمده است (مجمع البیان ج ۷ ص ۱۷۹)
↑ «و با آنان که پروردگار خویش را سپیده‌دمان و در پایان روز به شوق لقای وی می‌خوانند خویشتنداری کن و دیدگانت از آنان به دیگران دوخته نشود که زیور زندگی این جهان را بجویی و از آن کس که دلش را از یاد خویش غافل کرده‌ایم و از هوای (نفس) خود پیروی کرده و کارش ت» سوره کهف، آیه ۲۸.
↑ «درشتخویی، فراسوی آن: بی‌تباری،» سوره قلم، آیه ۱۳.
↑ بنا براین که «عتل» به معنی دشنام دهنده و فاعل آن بعضی دشمنان پیامبر باشند همان گونه که درالمیزان و مجمع آمده است (المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص: ۳۷۲) (مجمع البیان، ج ۱۰، ص: ۵۰۲)
↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۵۰۱.

[1] «و به آنهایی که مشرکان به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانند دشنام ندهید تا آنان (نیز) از سر دشمنی به نادانی خداوند را دشنام ندهند؛ بدینسان ما کردار هر امتی را (در دیدشان) آراسته‌ایم سپس بازگشتشان به سوی پروردگارشان است آنگاه آنان را از آنچه انجام می‌داده‌ا» سوره انعام، آیه ۱۰۸.

[2] «ای مؤمنان! (به پیامبر) نگویید با ما مدارا کن، بگویید: در کار ما بنگر، و سخن نیوش باشید و کافران عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۰۴.

[3] «تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند * امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید * زیرا آیات من برایتان خوانده می‌شد اما شما پشت کردید * در حالی که در برابر آن گردنکشی می‌ورزیدید و در نشست‌های شبانه بدگویی می‌کردید» سوره مؤمنون، آیه ۶۴-۶۷.

[4] «و به راستی تو را خویی است سترگ» سوره قلم، آیه ۴.

[5] «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر!» سوره قلم، آیه ۱۰.

[6] «درشتخویی، فراسوی آن: بی‌تباری،» سوره قلم، آیه ۱۳.

[7] «و به آنهایی که مشرکان به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانند دشنام ندهید تا آنان (نیز) از سر دشمنی به نادانی خداوند را دشنام ندهند؛ بدینسان ما کردار هر امتی را (در دیدشان) آراسته‌ایم سپس بازگشتشان به سوی پروردگارشان است آنگاه آنان را از آنچه انجام می‌داده‌ا» سوره انعام، آیه ۱۰۸.

[8] «ای مؤمنان! (به پیامبر) نگویید با ما مدارا کن، بگویید: در کار ما بنگر، و سخن نیوش باشید و کافران عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۰۴.

[9] «ای مؤمنان! (به پیامبر) نگویید با ما مدارا کن، بگویید: در کار ما بنگر، و سخن نیوش باشید و کافران عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۰۴.

[10] «امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.

[11] «در حالی که در برابر آن گردنکشی می‌ورزیدید و در نشست‌های شبانه بدگویی می‌کردید» سوره مؤمنون، آیه ۶۷.

[12] براین اساس که ضمیر «به» به پیامبر برگردد و هجر به معنی دشنام باشد همان گونه که در تفسیر مجمع البیان آمده است (مجمع البیان ج ۷ ص ۱۷۹)

[13] «و با آنان که پروردگار خویش را سپیده‌دمان و در پایان روز به شوق لقای وی می‌خوانند خویشتنداری کن و دیدگانت از آنان به دیگران دوخته نشود که زیور زندگی این جهان را بجویی و از آن کس که دلش را از یاد خویش غافل کرده‌ایم و از هوای (نفس) خود پیروی کرده و کارش ت» سوره کهف، آیه ۲۸.

[14] «درشتخویی، فراسوی آن: بی‌تباری،» سوره قلم، آیه ۱۳.

[15] بنا براین که «عتل» به معنی دشنام دهنده و فاعل آن بعضی دشمنان پیامبر باشند همان گونه که درالمیزان و مجمع آمده است (المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص: ۳۷۲) (مجمع البیان، ج ۱۰، ص: ۵۰۲)

[16] سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۵۰۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

@@ خط ۱۶: / خط ۱۶: @@
 # دشنام مترفان [[کافر]] به [[پیامبر]] در محفل‌های شبانه خود و اعلام [[محروم]] بودن دشنام گویان به [[محمد]] از [[یاری]] [[خداوند]] در [[قیامت]]: {{متن قرآن|لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ}}<ref>«امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.</ref>... {{متن قرآن|مُسْتَكْبِرِينَ بِهِ سَامِرًا تَهْجُرُونَ}}<ref>«در حالی که در برابر آن گردنکشی می‌ورزیدید و در نشست‌های شبانه بدگویی می‌کردید» سوره مؤمنون، آیه ۶۷.</ref><ref>براین اساس که ضمیر «به» به پیامبر برگردد و هجر به معنی دشنام باشد همان گونه که در تفسیر مجمع البیان آمده است (مجمع البیان ج ۷ ص ۱۷۹)</ref>
 # [[پیامبر]] [[مأمور]] [[پرهیز]] از [[اجابت]] خواسته‌های دشنام دهندگان: {{متن قرآن|وَلَا تُطِعْ}}<ref>«و با آنان که پروردگار خویش را سپیده‌دمان و در پایان روز به شوق لقای وی می‌خوانند خویشتنداری کن و دیدگانت از آنان به دیگران دوخته نشود  که زیور زندگی این جهان را بجویی و از آن کس که دلش را از یاد خویش غافل کرده‌ایم و از هوای (نفس) خود پیروی کرده و کارش ت» سوره کهف، آیه ۲۸.</ref>... {{متن قرآن|عُتُلٍّ بَعْدَ ذَلِكَ زَنِيمٍ}}<ref>«درشتخویی، فراسوی آن: بی‌تباری،» سوره قلم، آیه ۱۳.</ref><ref>بنا براین که «عتل» به معنی دشنام دهنده و فاعل آن بعضی دشمنان پیامبر باشند همان گونه که درالمیزان و مجمع آمده است (المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص: ۳۷۲) (مجمع البیان، ج ۱۰، ص: ۵۰۲)</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۵۰۱.</ref>.
-== جستارهای وابسته ==
 == منابع ==