اخلاق کاربردی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اخلاق است. اخلاق کاربردی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اخلاق کاربردی در قرآن - اخلاق کاربردی در حدیث - اخلاق کاربردی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

اخلاق کاربردی و حرفه‌ای

منظور از اخلاق کاربردی و حرفه‌ای مجموعه دستورها و توصیه‌های اخلاقی است که برای یک صنف و گروهی خاص از اهمیت و اولویت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. حضرت امام خمینی در طول حیات خود برای اصناف و طبقات مختلف جامعه توصیه‌ها و تذکرهای اخلاقی زیادی داشته‌اند که بیان همه آنها در اینجا غیر ممکن می‌باشد لذا به یکی از مهم‌ترین آنها که کارگزاران نظام اسلامی می‌باشند می‌پردازیم. منظور از کارگزاران، هیأت حاکمه و مقامات و مأموران اداری است. «هیأت حاکمه» همان مقامات سیاسی هستند که اصول سیاست و خط‌مشی عمومی دولت را طرح و تعیین می‌کنند؛ مانند رهبر و رؤسای سه قوه، وزیران و نمایندگان مجلس. «مأموران اداری» افرادی هستند که اصول و خط‌مشی عمومی دولت را به اجرا درمی‌آورند. «کارگزاران» دارای معنای عامی است که شامل هیأت حاکمه و مقامات اداری می‌شود. منظور از اخلاق کارگزاران بخشی از اخلاق است که صفات نفسانی و اعمال فرد و شیوه متصف شدن بر صفات فرد را از حیث اینکه دارای قدرت است بررسی می‌کند. هدف از این بخش، آراستن نفس مقامات سیاسی و اداری به فضایل نفسانی و رفتارهای پسندیده اخلاقی و زدودن خلق‌های ناپسند است. حضرت امام خمینی بعد از تشکیل نظام مقدس جمهوری اسلامی در ایران با توجه به نقش مهم کارگزاران در استمرار نظام و اجرای صحیح احکام الهی و ایجاد زمینه رشد و کمالات انسانی توسط حکومت به کرات صفات و رفتاری که شایسته کارگزاران می‌باشد را متذکر گردیدند که در اینجا به اهم آنها اشاره می‌گردد.

توجه به اقشار ضعیف جامعه

حضرت امام خمینی با توجه دادن دولت و دولتمردان به قشرهای آسیب‌پذیر و کم درآمد جامعه می‌فرماید: «ما باید این طبقه کارگر و کارمند که طبقه ضعیف هستند، طبقه‌ای هستند که شماها اینها را پایین می‌دانید، و اینها از همه شما بالاترند و بلند مقام‌تر هستند، باید دولت برای اینها کار بکند». «دولت واقعاً باید با تمام قدرت، آن‌طوری که علی(ع) برای محرومین دل می‌سوزاند، این هم با تمام قدرت دل بسوزاند برای محرومین، مثل یک پدری که بچه‌هایش اگر گرسنه بمانند، چطور با دل افسرده دنبال این می‌رود که آنها را سیر بکند.

اعتراف به گناه و اشتباه

اگر کارگزار نظام اسلامی از روحیه تکبر و خودخواهی برخوردار باشد و خطای تصمیم‌گیری و طرح‌ریزی خود را توجیه کند و به آن ادامه دهد، آن طرح و برنامه، چیزی جز ضرر و زیان عاید نظام اسلامی نخواهد کرد و اگر مردم متوجه این خطا و توجیه او شوند او را رها خواهند کرد. از مفاسد حاکمان دیکتاتور این است که یک مطلبی را که بیان می‌کنند و بعد می‌فهمند که اشتباه بوده است قدرت بر بیان اشتباه خود ندارند و همان اشتباه را دنبال می‌کنند.

احتیاط و مواظبت بیت‌المال

بیت‌المال امانتی است در دست کارگزاران نظام اسلامی؛ لذا حق ندارند به میل خود آن را صرف نمایند؛ بلکه در هزینه کردن آن باید کمال دقت را بنمایند و حق ندارند برای جلال و جبروت خودشان صرف نمایند و باید در جهت مصلحت مسلمین هزینه گردد.

لزوم حکومت بر قلب‌ها

تأثیرگذاری دولت در راستای گرایش روحی - روانی ملت به آن، یکی از زمینه‌های مهم استحکام پایه‌های حکومت است و این امر مهم موجب اطمینان جامعه به دولت و دولتمردان و از سوی دیگر موجب استواری نظام خواهد شد. ایشان از دولتمردان می‌خواستند که بر قلب‌ها حکومت کنند نه بر اجسام و رمز پیروزی مسلمانان در صدر اسلام را که با عده کم بر امپراطوری‌های بزرگ غلبه نمودند همین نکته می‌دانستند. در صورتی که دولتمردان نتوانند بر قلب‌های مردم حکومت کنند، حکومت نمی‌تواند پایدار بماند. پرهیز از رفتار آمرانه داشتن یکی از موارد بسیار مهمی بود که حضرت امام خمینی بر آن تأکید داشتند و این خصلت را از حالات طاغوتیان می‌دانستند که یکی از اهداف نظام مقدس اسلامی از بین بردن خصایص طاغوتی است.

تقدم سازندگی کارگزاران و مسئولان قبل از مردم

امام خمینی بارها به این نکته متذکر گردیده‌اند که مسئولین در درجه اول باید همت به خودسازی خود کنند تا بتوانند در سازندگی دیگران مؤثر واقع گردند و نباید خیال کنند چون دارای قدرت و امکانات هستند پس هر کاری می‌توانند انجام دهند. ایشان معتقد بودند تا زمانی که تزکیه نفس و خداخواهی در افراد رده بالای جامعه نباشد در رده‌های پایین جامعه نمی‌توان آن را محقق کرد و لازم است کارگزاران نظام در رده‌های بالای جامعه در این خصوص کوشا باشند تا جامعه اصلاح گردد.

منابع

1. سادات کیائی، سید محسن، مقاله «نظام اخلاق اسلامی»، منظومه فکری امام خمینی