اسماء بنت مرثد در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۱:۳۵

مقدمه

همسرش ضحاک بن خلیفه بود. او پس از اسلام آوردن، با پیامبر اکرم(ص) بیعت کرد. از او ۴ پسر و ۴ دختر ماند.^[۱] ابن‌عبدالبر وی را از راویان حدیث شمرده است^[۲]^[۳]

اسما در شأن نزول

مقاتل در شأن نزول آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾^[۴]، با تردید آورده است که روزی اسماء با همسرش، پیامبر اسلام(ص) را برای طعام دعوت کردند و عدّه‌ای از مردم مدینه نیز بی‌اجازه بر آنها وارد شدند. اسماء به این بهانه، ورود ناگهانی دیگران را زشت شمرد و نزد پیامبر شکایت برد و گفت: چه بسا زنی با همسرش زیر یک پوشش خوابیده‌اند و خدمتکار آنها بی‌اجازه بر آن دو وارد می‌شود.^[۵] در پی شکوه او، این آیه نازل شد.
مقاتل از جابر بن عبدالله انصاری نقل کرده است که اسماء در مدینه نخلستانی داشت و زنان، بدون پوشش کافی، به‌طوری که خلخالِ پا، سینه و موهایشان نمایان بود، در آنجا رفت و آمد می‌کردند. وی این وضعیت را زشت شمرد و در پی آن، آیه ﴿وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾^[۶] نازل شد^[۷]؛ البته مقاتل، در درستی هر دو روایت پیشین تردید کرده است^[۸]^[۹]

منابع

پیرعباسی، یحیی، مقاله «اسماء بنت مرثد»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۳

پانویس

↑ الطبقات، ج ۸، ص ۲۵۳؛ الاصابه، ج ۸، ص ۱۸.
↑ الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۴۸.
↑ پیرعباسی، یحیی، مقاله «اسماء بنت مرثد»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۳.
↑ «ای مؤمنان! باید کسانی که بردگان شمایند و نابالغان شما سه بار از شما رخصت بخواهند: پیش از نماز بامداد و هنگامی که نیمروز لباس خود را در می‌آورید و پس از نماز عشاء که سه هنگام برهنگی و تنهایی شماست پس از آن بر شما و ایشان گناهی نیست (اگر از شما رخصت نگیرند)» سوره نور، آیه ۵۸.
↑ تفسیر ابن کثیر، ج ۳، ص ۳۱۵.
↑ «و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.
↑ تفسیرالجلالین، ص۳۵۶؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص ۱۷۹.
↑ تفسیر ابن‌کثیر، ج ۳، ص ۲۹۳، ۳۱۵.
↑ پیرعباسی، یحیی، مقاله «اسماء بنت مرثد»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۳.

[1] الطبقات، ج ۸، ص ۲۵۳؛ الاصابه، ج ۸، ص ۱۸.

[2] الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۴۸.

[3] پیرعباسی، یحیی، مقاله «اسماء بنت مرثد»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۳.

[4] «ای مؤمنان! باید کسانی که بردگان شمایند و نابالغان شما سه بار از شما رخصت بخواهند: پیش از نماز بامداد و هنگامی که نیمروز لباس خود را در می‌آورید و پس از نماز عشاء که سه هنگام برهنگی و تنهایی شماست پس از آن بر شما و ایشان گناهی نیست (اگر از شما رخصت نگیرند)» سوره نور، آیه ۵۸.

[5] تفسیر ابن کثیر، ج ۳، ص ۳۱۵.

[6] «و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.

[7] تفسیرالجلالین، ص۳۵۶؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص ۱۷۹.

[8] تفسیر ابن‌کثیر، ج ۳، ص ۲۹۳، ۳۱۵.

[9] پیرعباسی، یحیی، مقاله «اسماء بنت مرثد»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۸: / خط ۸: @@
 ==مقدمه==
-همسرش [[ضحاک بن خلیفه]] بود. او پس از [[اسلام آوردن]]، با [[پیامبر اکرم]]{{صل}} [[بیعت]] کرد. از او ۴ پسر و ۴ دختر ماند.<ref>الطبقات، ج ۸، ص ۲۵۳؛ الاصابه، ج ۸، ص ۱۸.</ref> [[ابن‌عبدالبر]] وی را از [[راویان حدیث]] شمرده است<ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۴۸.</ref>.<ref>[[یحیی پیرعباسی|پیرعباسی، یحیی]]، [[اسماء بنت مرثد (مقاله)|مقاله «اسماء بنت مرثد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳.</ref>
+همسرش [[ضحاک بن خلیفه]] بود. او پس از [[اسلام آوردن]]، با [[پیامبر اکرم]]{{صل}} [[بیعت]] کرد. از او ۴ پسر و ۴ دختر ماند.<ref>الطبقات، ج ۸، ص ۲۵۳؛ الاصابه، ج ۸، ص ۱۸.</ref> [[ابن‌عبدالبر]] وی را از [[راویان حدیث]] شمرده است<ref>الاستیعاب، ج ۴، ص ۳۴۸.</ref><ref>[[یحیی پیرعباسی|پیرعباسی، یحیی]]، [[اسماء بنت مرثد (مقاله)|مقاله «اسماء بنت مرثد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳.</ref>
 ==[[اسما]] در [[شأن نزول]]==
 # [[مقاتل]] در [[شأن نزول]] [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! باید کسانی که بردگان شمایند و نابالغان شما سه بار از شما رخصت بخواهند: پیش از نماز بامداد و هنگامی که نیمروز لباس خود را در می‌آورید و پس از نماز عشاء  که سه هنگام برهنگی و تنهایی شماست پس از آن بر شما و ایشان گناهی نیست (اگر از شما رخصت نگیرند)» سوره نور، آیه ۵۸.</ref>، با تردید آورده است که روزی [[اسماء]] با همسرش، [[پیامبر اسلام]]{{صل}} را برای طعام [[دعوت]] کردند و عدّه‌ای از [[مردم مدینه]] نیز بی‌اجازه بر آنها وارد شدند. اسماء به این بهانه، ورود ناگهانی دیگران را [[زشت]] شمرد و نزد [[پیامبر]] [[شکایت]] برد و گفت: چه بسا زنی با همسرش زیر یک [[پوشش]] خوابیده‌اند و خدمتکار آنها بی‌اجازه بر آن دو وارد می‌شود.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۳، ص ۳۱۵.</ref> در پی شکوه او، این آیه نازل شد.
-# مقاتل از [[جابر بن عبدالله انصاری]] [[نقل]] کرده است که اسماء در [[مدینه]] نخلستانی داشت و [[زنان]]، بدون پوشش کافی، به‌طوری که خلخالِ پا، سینه و موهایشان نمایان بود، در آنجا رفت و آمد می‌کردند. وی این وضعیت را زشت شمرد و در پی آن، آیه {{متن قرآن|وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان  آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.</ref> نازل شد<ref>تفسیرالجلالین، ص۳۵۶؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص ۱۷۹.</ref>؛ البته مقاتل، در [[درستی]] هر دو [[روایت]] پیشین تردید کرده است<ref>تفسیر ابن‌کثیر، ج ۳، ص ۲۹۳، ۳۱۵.</ref>.<ref>[[یحیی پیرعباسی|پیرعباسی، یحیی]]، [[اسماء بنت مرثد (مقاله)|مقاله «اسماء بنت مرثد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳.</ref>
+# مقاتل از [[جابر بن عبدالله انصاری]] [[نقل]] کرده است که اسماء در [[مدینه]] نخلستانی داشت و [[زنان]]، بدون پوشش کافی، به‌طوری که خلخالِ پا، سینه و موهایشان نمایان بود، در آنجا رفت و آمد می‌کردند. وی این وضعیت را زشت شمرد و در پی آن، آیه {{متن قرآن|وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان  آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.</ref> نازل شد<ref>تفسیرالجلالین، ص۳۵۶؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص ۱۷۹.</ref>؛ البته مقاتل، در [[درستی]] هر دو [[روایت]] پیشین تردید کرده است<ref>تفسیر ابن‌کثیر، ج ۳، ص ۲۹۳، ۳۱۵.</ref><ref>[[یحیی پیرعباسی|پیرعباسی، یحیی]]، [[اسماء بنت مرثد (مقاله)|مقاله «اسماء بنت مرثد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳.</ref>
 == منابع ==