سهو در فقه اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سهو است. سهو از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سهو در لغت - سهو در فقه اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
سهو در برابر تذکر عبارت است از محو شدن صورت علمی شیء از قوه ذاکره انسان، بدون محو آن از حافظه؛ به گونهای که با اندک تأمل و تذکری به یاد میآورد[۱].
تفاوت آن با نسیان آن است که در سهو ـ چنان که گذشت ـ صورت علمی شیء تنها از قوه ذاکره محو می‌شود، نه از خزانه حافظه؛ اما در نسیان، صورت علمی شیء از خزانه حافظه نیز محو می‌شود و تنها با یادگیری مجدد و یا مراجعه، در ذهن حاضر می‌شود و نه با تذکر اجمالی و تأمل. در حقیقت، سهو حالت متوسط میان تذکر و نسیان است[۲]. البته در فقه، وقتی از سهو سخن گفته می‌شود، نسیان را هم دربر میگیرد، چه آنکه کاربرد سهو، معمولا در برابر عمد است؛ یعنی جایی که فرد متذکر است و با توجه و تذکر عملی را انجام میدهد یا ترک میکند؛ بر خلاف سهو که منشأ فعل یا ترک عمل، غفلت یا فراموشی است.
تفاوت سهو با شک نیز روشن است. شک عبارت است از تساوی دو طرف احتمال. منشأ تردد و تساوی احتمال میتواند سهو و نسیان باشد. بنابر این، سهو از اسباب شک است؛ بدین جهت ـ از باب نامیدن مسبّب به اسم سبب ـ سهو بر شک نیز اطلاق شده است[۳]؛ به عنوان مثال، مراد از سهو در این سخن: "با غلبه ظن، حکمی برای سهو نیست" شک است[۴]؛ چنان که مراد از آن در این جمله: "در صورت کثرت سهو حکمی برای آن نیست" یا شک است و یا اعم از سهو و شک[۵]. از احکام عنوان یاد شده در باب صلات سخن گفتهاند[۶].
منابع
پانویس
- ↑ المبسوط، ج۲، ص۷۵؛ المهذب، ج۱، ص۳۲۷؛ تحریر الأحکام، ج۲، ص۱۹۸.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۱۰۴.
- ↑ مستند العروة (الصلاة)، ج۷، ص۴۹.
- ↑ إرشاد الأذهان، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ الروضة البهیة، ج۱، ص۷۲۱ ـ ۷۲۲؛ جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۱۶ ـ ۴۱۸.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴، ص ۵۵۹-۵۶۰.