حقیقت علم معصوم
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "حقیقت علم معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حقیقت علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
شناخت ماهیت علم
- برای تبیین علم امام(ع)، شناخت ماهیت علم امری ضروری است. در میان فیلسوفان مسلمان ملاصدرا با رد دیدگاه‌های دیگران درباره علم کوشیده است اثبات کند علم از سنخ وجود است.
- ویژگی‌های علم از نظر وی عبارتند از:
- ۱. علم امری وجودی است، نه عدمی؛
- ۲. وجود علم بالفعل است؛
- ۳. وجود علم صرف فعلیت است و قوه در آن راه ندارد؛
- ۴.علم، وجودی بسیط است و کثرت در آن راه ندارد.[۱]
- همو در کتاب مبدأ و معاد پس از بیان چهار مقدمه درباره تعریف علم می‌گوید: «علم عبارت است از حصول شیء مجرد از ماده و عوارض آن برای امر مجردی که مستقل در وجود باشد، خواه این حصول برای خودش (بنفسه) باشد چنانکه در علم حضوری است و خواه این حصول برای غیر به صورت شیء باشد، مثل علم حصولی. [۲] نکته ضروری دیگر آن است که از نظر ملاصدرا افزون بر اینکه علم از سنخ وجود است، وجود مطلقا عین علم و شهود است. بر همین اساس، وی معتقد است عرفا پذیرفته‌اند که تمامی موجودات عارف به خداوند و ساجد اویند. [۳] تأکید بر یکسانی وجود و علم این نتیجه طبیعی را -که ملاصدرا نیز بر آن تأکید می‌کند- در پی دارد که علم همانند وجود حقیقی تشکیکی و دارای مراتب است: "کما أن الوجود حقیقه واحده ساریه فی جمیع الموجودات علی التفاوت والتشکیک بالکمال والنقص فکذا صفاته الحقیقیه التی هی العلم والقدره... الخ" [۴]. بنابر اصول پذیرفته شده که در جای خود اثبات شده است، در نظام هستی اصل و تحقق موجودات به وجود است، وجود حقیقی دارای مراتب می‌باشد و ضعیف‌ترین مرتبه وجود را هیولی نامیده‌اند و شدیدترین مرتبه وجود که پیراسته از هرگونه کاستی است و حقیقه الحقایق می‌باشد، وجود واجب است. فیلسوفان مسلمان، اثبات چنین وجودی را که صرف وجود و حقیقت محض است، برابر اثبات تمامی صفات کمالی که از جمله آنها علم مطلق است، می‌دانند.
- دیدگاه عینیت وجود و علم سبب شده است که علامه طباطبائی به طور روشن و صریح تأکید کنند که تمامی موجودات عالم هستی وجود و علم را توأمان دارند: "ان العلم سارفی الموجودات مع سریان الخلقه فلکل منها حظ من العلم علی مقدار حظه من الوجود"[۵]. هر موجودی به اندازه بهره‌مندی که از وجود دارد، از علم نیز بهره‌مند است. بر اساس این بیان، علم انسانی تابعی از وجود وی می‌باشد و هر چه سعه وجودی شخصی گسترده‌تر باشد، میزان آگاهی و علم وی نیز فزون‌تر می‌باشد. تا اینجا این حقیقت روشن می‌گردد که اگر در جهان وجودی مطلق و بی‌نهایت از جهت شدت وجود دارد، این موجود دارای علم مطلق است و بر همین اساس، فرض موجودی که در پرتو آن، موجود مطلق توان بهره‌مندی از این علم مطلق را داشته باشد، محال نیست. علامه طباطبائی می‌گوید: "فلا مانع من فرض ممکن له علم بکل شیء او قدره علی کل شیء او حیاه دائمه مادام غیر مستقل الوجود عن االله سبحانه و لا منعزل الکون منه کما لا مانع من تحقق الممکن مع وجود موقت ذی أمد او علم او قدره متعلقین ببعض الاشیاء دون بعض، نعم فرض الاستقلال یبطل الحاجه الامکانیه و لافرق فیه بین الکثیر والقلیل کما عرفت، هذا من جهه العقل". [۶] دیدگاه یاد شده درباره وجود و اینکه هر موجودی به میزان سعه وجودی که دارد، از سایر صفات کمالی برخاسته از وجود نیز برخوردار است، مستظهر به اصول پذیرفته شده‌ای است که در جای خود استدلال و اثبات گردیده‌اند»[۷]
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منبع‌شناسی جامع کشف و حقیقت علم
منابع
مصطفوی، سید حسن؛ مروی، احمد؛ دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم، منتشر شده در فصلنامه قبسات، (شماره ۶۳).
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ همان، ج۳ ،ص۲۹۷ .
- ↑ ملاصدرا، ۱۳۸۲ ،ج۱ ،ص۲۸ .
- ↑ ملاصدرا، ۱۳۸۶ ،ج۸، ص۱۶۴ .
- ↑ همان، ج۸ ،ص۱۱۷.
- ↑ طباطبائی، ۱۳۸۹ ،ج۱۳ ،ص۱۱۰.
- ↑ همان، ج۱۰، ص۲۱۲.
- ↑ مصطفوی، سید حسن؛ مروی، احمد؛ دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم، فصلنامه قبسات، شماره ۶۳ ص ۹و ۱۰.