یاران صالح
مقدمه
در دیدگاه امام باقر(ع)، جامعه صالح بر پایه باورهای مشترک و روابط عاطفی عمیق شکل می‌گیرد [کافی، ج۲، ص۱۶۶]. این جامعه متشکل از افرادی است که با یکدیگر پیوندهای معنوی و عاطفی محکمی دارند [کافی، ج۲، ص۱۹۸، ۱۹۹، ۲۰۵، ۲۰۷، ۲۰۸]. امام باقر(ع) در روایات متعددی به تبیین ویژگی‌های این جامعه پرداخته‌اند [وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۲۸۵].
مبانی نظری هویت گروه صالحان
امام باقر(ع) در تشریح ویژگی‌های جامعه صالح، بر محبت و مودت میان مؤمنان تأکید ویژه داشتند [کافی، ج۲، ص۱۷۳]. ایشان معتقد بودند که مؤمنان نسبت به یکدیگر مسئولیت دارند [کافی، ج۲، ص۱۸۸] و باید در شادی و غم یکدیگر شریک باشند [کافی، ج۲، ص۱۶۹].
امام همچنین بر اهمیت دیدار با برادران دینی [کافی، ج۲، ص۱۸۰] و رسیدگی به نیازهای یکدیگر تأکید داشتند [کافی، ج۲، ص۱۸۱]. ایشان فرمودند مؤمنان باید از احوال یکدیگر جویا شوند [کافی، ج۲، ص۱۸۱] و در رفع مشکلات هم بکوشند [کافی، ج۲، ص۱۸۳، ۱۸۴].
محورهای وابستگی در گروه صالحان
در آموزه‌های امام باقر(ع)، سه نوع وابستگی در جامعه صالح مطرح شده است:
۱. وابستگی معرفتی: که شامل اشتراک در باورها و اصول اعتقادی می‌شود [کافی، ج۲، ص۳۴۵] ۲. وابستگی عاطفی: که پیوندهای قلبی میان مؤمنان را شامل می‌شود [کافی، ج۲، ص۳۵۵] ۳. وابستگی عملی: که در قالب کمک و یاری متقابل نمود می‌یابد [کافی، ج۲، ص۳۶۰]
ساختار روابط در گروه صالحان
امام باقر(ع) روابط میان مؤمنان را در سطوح مختلف تعریف می‌کنند [کافی، ج۲، ص۳۶۹]. این روابط شامل تعاملات فردی و اجتماعی می‌شود [کافی، ج۲، ص۳۷۱]. در نگاه ایشان، گروه صالحان باید دارای انسجام درونی باشند [حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۷، ص ۲۸۹].
ویژگی‌های شیعیان واقعی
امام باقر(ع) در توصیف شیعیان واقعی، معیارهای دقیقی ارائه کرده‌اند [حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۷، ص ۲۴۲]. از دیدگاه ایشان، شیعه واقعی کسی است که در عمل پیرو اهل بیت(ع) باشد [تحف العقول، ص۲۱۷- ۲۱۸]. این پیروی باید در همه ابعاد زندگی نمود داشته باشد [ارشاد، ص۲۶۶].
اصول روابط اجتماعی
امام باقر(ع) اصول مهمی را برای روابط اجتماعی شیعیان تبیین کرده‌اند [حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۷، ص ۲۴۴]. این اصول شامل:
۱. تقویت پیوندهای اجتماعی [بحار الانوار، ج۶۵، ص۱۴، ۴۸، ۶۰، ۵۶] ۲. حمایت از یکدیگر، چنانکه در قرآن نیز به آن اشاره شده است [«و از پیروان وی ابراهیم بود» سوره صافات، آیه ۸۳] ۳. یاری رساندن به برادران دینی [«آنکه از گروه (خود) او بود در برابر آنکه از دشمنانش بود از وی یاری خواست» سوره قصص، آیه ۱۵]
رفتار با دیگر گروه‌ها
امام باقر(ع) درباره تعامل با غیر شیعیان نیز رهنمودهایی داشته‌اند [بحار الانوار، ج۶۵، ص۱۲- ۱۳]. ایشان بر رعایت اخلاق و انصاف در برخورد با دیگران تأکید می‌کردند [محاسن، ص۱۵۷]. همچنین پیروان خود را از تندروی و افراط باز می‌داشتند [محاسن، ص۱۵۷].
تأثیر روابط اجتماعی بر رشد معنوی
امام باقر(ع) روابط اجتماعی سالم را عامل مهمی در رشد معنوی می‌دانستند [کافی، ج۲، ص۳۷۵]. از دیدگاه ایشان، انسان در تعامل با دیگران می‌تواند فضائل اخلاقی را تمرین کند [تحف العقول، ص۲۸۴]. این موضوع در روایات متعددی مورد تأکید قرار گرفته است [بحار الانوار، ج۷۱، ص۱۶۶].
مسئولیت‌های متقابل
در آموزه‌های امام باقر(ع)، مؤمنان در قبال یکدیگر مسئولیت‌هایی دارند:
۱. حفظ آبروی یکدیگر [کافی، ج۲، ص۳۵۹] ۲. رفع نیازهای مادی و معنوی [کافی، ج۲، ص۳۶۳] ۳. خیرخواهی و نصیحت [تحف العقول، ص۲۹۴] ۴. عیادت در بیماری [کافی، ج۲، ص۳۶۷]
آداب معاشرت
امام باقر(ع) برای معاشرت با دیگران آدابی را بیان کرده‌اند:
• خوش‌رویی و گشاده‌رویی [محاسن، ص۱۵۹] • پرهیز از عیب‌جویی [کافی، ج۲، ص۳۵۴] • رعایت حقوق دیگران [تحف العقول، ص۲۸۶] • صداقت در گفتار و رفتار [کافی، ج۲، ص۳۷۷]
نقش رهبری در انسجام اجتماعی
امام باقر(ع) بر نقش رهبری در حفظ انسجام اجتماعی تأکید داشتند [کافی، ج۱، ص۲۰۳]. ایشان معتقد بودند که جامعه اسلامی باید تحت هدایت امام معصوم یا نایبان ایشان باشد [کافی، ج۱، ص۲۰۵]. این رهبری سبب:
۱. وحدت جامعه ۲. هدایت صحیح ۳. حفظ ارزش‌های دینی ۴. تقویت پیوندهای اجتماعی می‌شود