توحید در حمد

مقدمه

• کسانی که با هدایت الهی، همه موجودات را مخلوق خدا ﴿اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ ﴾ و همه نعمت‌ها را از او می‌دانند: ﴿وَمَا بِكُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْأَرُونَ ﴾ و به ربوبیت مطلق خدا که شامل آسمان‌ها، زمین و عالمیان است ﴿فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴾ اعتراف دارند، به طور فطری او را می‌ستایند و ستایش را که بنابر برخی روایات برترین دعاست، ویژه خداوند می‌دانند و کنار ستایش او، غیر را نمی‌ستایند: ﴿فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴾ تقدیم ﴿فَلِلَّهِ ﴾ در این آیه بر ﴿الْحَمْدُ ﴾ بر حصر دلالت دارد و گویای این است که فقط خدا سزاوار ستایش است، چنان که الف و لام ﴿الْحَمْدُ ﴾ در ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴾ از نوع جنس یا استغراق است و بر اینکه جنس حمد یا همه حمدها از آن خداست دلالت می‌کند، بنابراین کسی جز او شایسته ستایش نیست. ممکن است از ظاهر برخی دعاها برآید که حمد غیر خدا رواست، ولی حمد خدا بهتر است: " فَرَبِّي‏ أَحْمَدُ شَيْ‏ءٍ عِنْدِي‏ وَ أَحَقُ‏ بِحَمْدِي‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ لکن با توجه به ادله توحید حمد، باید از ظاهر افعل تفضیل صرف نظر کرد و آن را افعل تعیین دانست، زیرا حمد سایر نیکوکاران در حقیقت ظهور حمد الهی است و خیر آن‌ها مظهر فیض خدا و آیت احسان الهی است.