امامت‌پدیا:تأییدپذیری
 | این صفحه یکی از سیاست‌های امامت‌پدیای فارسی است. این سیاست در نزد عدهٔ زیادی از ویرایشگران مقبولیت دارد و تفاهم بر آن است که همهٔ کاربران ملزم به پیروی از آن‌اند. قبل از انجام هر گونه تغییری در این صفحه، بایستی بر روی آن اجماع شده باشد. |
الگو:فهرست سیاست‌ها محک گنجاندن مطالب در ویکی‌پدیا قابل تأیید بودن آن‌ها است و نه حقیقت‌داشتن‌شان و درستی آن‌ها. به عبارت دیگر محک گنجایش مطالب این است که خوانندگان مقاله قادر باشند، مطالب اضافه شده به ویکی‌پدیا را از نظر منابع معتبر مورد بررسی قرار دهند، و نه‌اینکه نویسندگان مقاله به حقیقت و درستی آن‌ها معتقد باشند. هر مطلبی که منبعِ آن یاد نشده باشد می‌تواند مورد چالش قرار گرفته و در نهایت حذف شود. ویرایشگران باید منبع معتبری برای هر نقل قول یا هر مطلبی که امکان به چالش کشیده شدن آن باشد، ارائه کنند، وگرنه آن مطالب برچسب خورده و نهایتاً پاک خواهند شد.
هر آنچه که به ویکی‌پدیا اضافه می‌شود باید به منبعی منتسب گردد که به ارائه مطالب درست معروف باشد و متناسب با اطلاعات مربوط باشد. تمام مطالب در فضای اصلی ویکی‌پدیا، شامل همه چیز در مقالات، لیست‌ها و زیرنویس‌ها، باید قابل تأیید باشد. تمام گفته‌ها و هر موضوعی که مورد بحث بوده یا امکانش هست که مورد مباحثه قرار گیرد باید دارای یک منبع‌دهی خط به خط شود که به طور مستقیم مورد را تأیید کند؛ که این کار از طریق افزودن یک منبع داخل متن که ادعای مطرح شده در متن را حمایت می‌کند انجام می‌شود. برای این که بدانید چگونه باید منابع را در متن وارد کنید، شیوه ارجاع به منابع را ببینید.
این سیاست به تمام محتوای موجود در فضای نام اصلی — مقاله‌ها، فهرست‌ها، بخش‌های مقاله، و عنوان تصاویر — اعمال می‌شود و هیچ استثنایی ندارد؛ سیاست اثبات‌پذیری در مطالب مرتبط با افراد زنده به طور ویژه‌ای اعمال می‌شود. هر آنچه که نیازمند یک منبع است اما منبع ندارد می‌تواند حذف شود و در مورد افراد زنده، مطالب چالش برانگیز بدون منبع باید فوراً حذف شوند.
تأیید پذیری یکی از سه سیاست محتوایی ویکی‌پدیا است. دو سیاست دیگر تحقیق دست‌اول ممنوع و دیدگاه بی‌طرف است. این سه سیاست به کمک هم نوع و کیفیت مطالبی که در فضای نام اصلی قابل قبول است را مشخص می‌کنند. این سیاست‌ها را نباید جدا از یکدیگر بررسی و تفسیر کرد. ویراستاران باید سعی کنند که با هرسهٔ آن‌ها آشنا شوند. همچنین محتوای مقاله‌ها باید با سیاست حق تکثیر سازگاری داشته باشد.
چه زمانی منبع معتبر لازم است
هر آنچه به چالش کشیده شده یا چالش برانگیز است
تمام نقل قول‌ها و محتوایی که به چالش کشیده شده یا ممکن است به چالش کشیده شود باید دارای منبعی معتبر باشد که در متن مورد یادکرد قرار گرفته باشد. منابع را به طور واضح و دقیق استفاده کنید، و هر زمان که لازم است شمارهٔ صفحه را هم ذکر کنید.
مسئولیت ارائه منبع
مسئولیت ارائه مدرک با ویرایشگری است که مطلب را اضافه می‌کند یا بازیابی می‌کند. شما می‌توانید هر محتوایی را که فاقد منبع است پاک کنید. اینکه به چه سرعت این کار باید انجام شود بستگی به محتوا و وضعیت کلی مقاله دارد. برخی ویرایشگران ممکن است به شما اعتراض کند که چرا بدون اینکه به آن‌ها فرصت منبع گذاشتن بدهید مطالب را حذف کردید. بهترین راه آن است که در حد معقولی تلاش کنید تا خودتان منابعی را پیدا کنید و به مقاله اضافه کنید. اما توجه داشته باشید که هیچ محتوای بدون منبع (یا دارای منبع ضعیف) را در مقاله‌هایی که ممکن است بر اعتبار افراد زنده لطمه بزنند باقی نگذارید.
منابع معتبر
چه منابعی معتبر دانسته می‌شوند
واژهٔ «منبع» در ویکی‌پدیا سه معنای مختلف دارد: خود اثری که منبع قرار می‌گیرد (نظیر یک نوشته، مقاله، جریده یا کتاب)، خالق اثر (مثلاً نویسنده) و ناشر اثر (مثلاً نیویورک تایمز). هر سهٔ این موارد روی اعتبار منبع اثر می‌گذارند.
مقاله‌ها باید مبتنی بر مراجع موثق و معتبر و غیرخودنوشته و مشهور به درستی باشند. منبع باید منتشر شده باشد (به طریقی در اختیار عموم قرار گرفته باشد)؛ محتوای منتشر نشده منبعی معتبر دانسته نمی‌شود. منبع باید مستقیماً محتوایی که در مقاله آمده را حمایت کند و متناسب با ادعاهای مطرح شده در مقاله باشد. تناسب منبع با محتوا، بستگی به محتوا دارد. در حالت کلی، بهترین منابع دارای ساختاری حرفه‌ای هستند که اجازه بررسی حقانیت مطالب، مسایل حقوقی، شواهد و ادعاها را می‌دهد. به عنوان یک قانون ساده، هر چه در خصوص موارد یادشده سخت‌گیری بیشتری اعمال شده باشد، منبع معتبرتر است.
مطالب چاپ شده توسط انتشارات دانشگاهی دارای بازبینی دقیق مطالب[۱] دارای ارزش بسیار بالایی بوده و در موضوعاتی نظیر تاریخ، پزشکی و علوم معمولاً قابل اعتمادترین منابع تلقی می‌شوند. با این حال، اینها تنها منابع معتبر در این حوزه‌ها نیستند. مطالبی که از منابع غیر آکادمیک نقل شده ممکن است در برخی موضوعات استفاده شوند، خصوصاً اگر در انتشارات وزینی چاپ شده باشند. سایر منابع معتبر عبارتند از کتاب‌های دانشگاهی، کتاب‌هایی که توسط ناشران معتبر به چاپ رسیده باشند، مجلات و نشریات، و روزنامه‌های عمومی. منابع الکترونیکی نیز با رعایت شرایط بالا می‌توانند به عنوان منبع به کار بروند.
ستون‌های روزنامه‌ها و نشریات
برخی روزنامه‌ها (بطور نمونه مثل لس آنجلس تایمز) هستند که حاوی ستونهایی هستند که بلاگ نامگذاری شده‌اند. استفاده از اینها تا زمانی که وبلاگ توسط اشخاص حرفه‌ای نوشته شده باشد و یا توسط هیئت ویراستاران آن روزنامه کنترل شود مانعی ندارد. در مارس ۲۰۱۰ در انگلستان کمسیون شکایت از نشریات قانونی تصویب کرده[۲] که به موجب آن نوشته‌های درج شده در این بلاگ‌ها در وب‌گاه نشریات، مشمول همان قوانین و استانداردهایی هستند که بر دیگر قسمت‌های نشریه مزبور اعمال می‌شود. زمانی که یک مؤسسه خبری نتیجه نظرخواهی از کسی را منتشر می‌کند، حتماً گوینده اصلی را هم ذکر کنید (مثلاً «بر طبق نظر مصطفی رحماندوست، آمار انتشارات کتب کودکان سال گذشته ۲۶٪ افزایش داشته‌است... »). نوشته‌هایی که در پاسخ به یک مطلب در وب‌گاه یک نشریه ارسال شده‌اند (comment) را به عنوان منبع استفاده نکنید. در مورد وب‌نوشت‌ها (وبلاگها)، پایین را ببینید.
منابعی که معمولاً معتبر نیستند
منابع غیرمعتبر
منابع غیرمعتبر آن‌هایی هستند که شهرت ضعیفی در تأیید کردن درستی مطالب منتشر شده دارند، یا روند ویراستاری مناسبی ندارند. این منابع شامل وب‌گاه‌ها و منابع چاپ شده‌ای هستند که به انتشار دیدگاه‌های افراطی یا تبلیغاتی می‌پردازند، یا اتکای زیادی به شایعات و نظرات شخصی دارند. منابع نامعتبر باید تنها در نوشته‌های مرتبط با خودشان به عنوان منبع استفاده شوند (پایین را ببینید). این منابع عموماً برای استفاده در مقاله‌های مرتبط با دیگر موضوعات مناسب نیستند.
منابع خودچاپ‌کرده
هرکسی می‌تواند با صرف اندکی هزینه برای خودش وبگاهی دست‌وپا کند یا کتابی را به هزینهٔ شخصی چاپ نماید، و آنگاه مدعی شود که در در رشتهٔ مورد نظر متخصص است. از این رو منابع خود-چاپ‌کرده نظیر کتاب‌ها، وبگاههای شخصی، وبلاگها (بخش زیرین را ببینید)، سایت‌های ویکی قابل ویرایش، نوشته‌های موجود در انجمن‌های اینترنتی و توییت‌ها اکثراً منبع قابل‌قبولی نیستند. منابع خود-چاپ‌کرده حرفه‌ای ممکن است منابع معتبری تلقی شوند، به شرط آن که توسط یک متخصص شناخته شده در آن حوزه چاپ شده باشند که کارهای قبلی‌اش در همان حوزه قبلاً توسط منابع معتبر و مستقل دیگر به چاپ رسیده باشد. در استفاده از این منابع هوشیار باشید: اگر مطلبی که در نظر دارید واقعاً ارزش گزارش کردن داشته باشد، قاعدتاً منابع دیگری این کار را کرده‌اند (پس از آن منابع استفاده کنید).
هرگز منابع خود-چاپ‌کرده را به عنوان منبع دست سوم در مقاله‌های مرتبط با افراد زنده استفاده نکنید، حتی اگر نویسندهٔ آن‌ها یک فرد متخصص باشد (نظیر یک محقق یا نویسندهٔ معروف).
وبلاگها
وب‌نوشت‌ها (وبلاگها) نیز قسمی از منابع خود-چاپ‌شده محسوب می‌شوند که مستلزم دقت فراوان در استفاده می‌باشند. منظور از وب‌نوشت در اینجا، وب‌نوشت‌های شخصی و گروهی است. همانند دیگر انواع منابع خود-چاپ‌شده، وب‌نوشت‌ها هم منبع معتبری محسوب نمی‌شوند و به خصوص در مقاله‌های مرتبط با افراد زنده نباید از آن‌ها به عنوان منبع استفاده کرد.
منابع خود-چاپ‌کرده و منابع مشکوک در مقاله‌های مربوط به خودشان
منابع خود-چاپ‌کرده یا منابع مشکوک دیگر می‌توانند به عنوان منبع در مقاله‌های مربوط به خودشان به کار روند، در صورتی که:
- محتوا بیش از اندازه در جهت منافع شخصی نباشد یا ادعای بزرگی را مطرح نکرده باشد؛
- حاوی دعاوی مرتبط با افراد ثالث نباشد؛
- حاوی دعاوی مرتبط با وقایعی که مستقیماً به موضوع مربوط نیست نباشد؛
- تردیدی در مورد هویت نویسنده نباشد؛
- عمدهٔ مطالب مقاله بر پایهٔ چنین منابعی بنا نشده باشد.
این سیاست همچنین به صفحه‌های مربوط به شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس بوک یا توییتر هم اعمال می‌شود.
ویکی‌پدیا و وبگاههای مبتنی بر آن
مقاله‌های ویکی‌پدیا، یا وبگاه‌هایی که آینه ویکی‌پدیا هستند نباید به عنوان منبع استفاده شوند، چنین کاری باعث منبع دادن به خود می‌شود. همچنین منابعی که از محتوای ویکی‌پدیا استفاده می‌کنند، نمی‌توانند منبعی برای مطالب ویکی‌پدیا استفاده باشند، چون چنین کاری باعث ارجاع چرخشی می‌شود. ویکی‌پدیا را می‌توان با احتیاط به عنوان منبعی دست اول در مطالب مرتبط با خودش (مثلاً در مقالهٔ مرتبط با ویکی‌پدیا) استفاده کرد.
در دسترس بودن
دسترسی به منبع
یکی از ابعاد اثبات‌پذیری در ویکی‌پدیا آن است که هر کسی بتواند بررسی کند که محتوای موجود در ویکی‌پدیا قبلاً در یک منبع معتبر منتشر شده‌است. از این رو اصل اثبات‌پذیری القا کنندهٔ اهمیت دسترسی آسان به منابع است. برخی منابع برخط ممکن است نیاز به پرداخت پول داشته باشند و برخی منابع چاپی ممکن است فقط در کتابخانه‌های دانشگاهی در دسترس باشند. در ویکی‌پدیای انگلیسی ویکی‌پروژه‌ای برای فراهم کردن دسترسی به این قبیل منابع وجود دارد.
منابع غیر فارسی
در ویکی‌پدیای فارسی، منابع فارسی به منابع زبان‌های دیگر ارجحیت دارند (با فرض این که اعتبار و کیفیت یکسان داشته باشند). اگر بر سر درستی مطلبی از زبان دیگر اختلاف نظر رخ داد، ویرایشگران می‌توانند درخواست کنند گفتاوردی از متن مرتبط منبع به همراه ترجمهٔ آن، در مقاله، یا به شکل پانویس و یا در صفحهٔ بحث مقاله درج گردد. ترجمه‌های به چاپ رسیده توسط منابع معتبر نسبت به ترجمه‌های انجام شده توسط ویکی‌نویسان ارجحیت دارند، اما ترجمه‌های ویکی‌نویسان هم به ترجمه‌های ماشینی ترجیح داده می‌شوند. زمانی که مطالب زبان اصلی را ارسال می‌کنید مراقب باشید که حق تکثیر را نقض نکنید. برای اطلاعات بیشتر رهنمود استفاده منصفانه را ببینید.
ملاحظات دیگر
برچسب زدن یک جمله، بخش یا مقاله
اگر می‌خواهید برای یک عبارت بدون منبع، درخواست منبع کنید می‌توانید در انتهای آن عبارت برچسب {{مدرک}} را اضافه کنید. همچنین می‌توانید در صفحهٔ بحث مقاله درخواست منبع کنید یا عبارت بدون منبع را به صفحهٔ بحث مقاله منتقل کنید.
اگر می‌خواهید اطمینان حاصل شود که منبع ارائه شده واقعاً جمله مربوط را تأیید می‌کند، از برچسب {{تایید منبع}} استفاده کنید. مطالبی که در مطابقت با منبع اصلی رد شوند را می‌توان با برچسب {{منبع مردود}} علامت زد یا از مقاله حذف کرد. مطالب بدون منبع یا با منبع نامناسب را در مقاله‌های مرتبط با افراد زنده باید به سرعت پاک کرد، و نباید به آن‌ها برچسب مدرک زد یا به صفحهٔ بحث مقاله منتقلشان کرد.
ادعاهای بزرگ منابع قوی می‌طلبند
ادعاهای بزرگ نیازمند منابع با کیفیت بالا هستند. بعضی از نشانه‌های خاص به ویرایشگران پیام می‌دهند و ایشان را به بررسی منابع بعضی از ادعاها وامی‌دارند، از جمله:
- ادعای آشکار و بزرگی که توسط رسانه‌های معتبر و منابع اصلی پوشش داده نشده باشند.
- گزارش‌هایی که بر پایه اظهارات افراد مشکوک و مشکل‌دار باشد یا اینکه به نظر بیاید آن حرف بر خلاف منافعی که قبلاً شخص از آن دفاع کرده می‌باشد.
- ادعاهایی که متناقض با دیدگاه عموم محققان و متخصصان آن رشته باشد، یا با فرایض اصلی آن حوزه (علم، پزشکی، تاریخ، سیاست یا زندگی‌نامه افراد زنده) سازگار نباشد. این مورد به خصوص در مواردی اهمیت پیدا می‌کند که فردی استدلال می‌کند که توطئه‌ای وجود دارد که این دیدگاه غیرعادی را ساکت نگه داشته‌است.
اصول دیگر ارتباط با منابع معتبر
حق تکثیر و سرقت ادبی
مراقب باشید که در زمان استفاده از منابع اقدام به نقض حقوق مؤلف یا سرقت ادبی نکنید. مطالب منبع اصلی را تا جایی که می‌شود به زبان خودتان بازنویسی کنید؛ اگر متنی را عیناً از منبعی نقل قول می‌کنید، منبع آن را در خود متن مشخص کنید.
بی‌طرفی
تمام مقاله‌ها باید از سیاست دیدگاه بی‌طرف پیروی کنند و دیدگاه‌های اکثریت و اقلیت را که در منابع معتبر آمده، به شکل متناسبی پوشش دهند طوری که نسبت حجم اختصاص داده شده به هر دیدگاه با برجستگی آن در منابع مطابقت داشته باشد. دیدگاه‌های اقلیت ضعیف لازم نیست ذکر شوند، مگر در مقاله‌هایی که راجع به همین دیدگاه‌ها نوشته می‌شوند. زمانی که بین منابع اختلاف نظر است، این اختلاف نظر را در متن منعکس کنید (مثلاً: «فلانی اعتقاد دارد که چنین، اما بهمانی اعتقاد دارد که چنان») و در انتهای عبارت، منابع را بیاورید.
خود منابع لازم نیست بی‌طرف باشند؛ در واقع بسیاری از منابع خود بی‌طرف نیستند. این وظیفهٔ ما ویرایشگران است که مطالبی که در منابع مختلف آمده را به شکلی بی‌طرف در مقاله وارد کنیم.
سرشناسی
اگر هیچ منبع دست سوم مستقلی راجع به یک موضوع وجود ندارد، ویکی‌پدیا نباید راجع به آن موضوع مقاله داشته باشد.
تحقیق دست اول
سیاست ممنوعیت تحقیق دست اول ارتباطی تنگاتنگ با سیاست اثبات‌پذیری دارد. از جمله موارد لازم در این راستا:
- تمام محتوای موجود در مقاله‌های ویکی‌پدیا باید به یک منبع منتشر شده معتبر ارجاع داده شود. برای این منظور نخست باید چنین منبعی وجود داشته باشد.
- منابع باید محتوای مقاله را به طور شفاف و مستقیم پوشش دهند. ترکیب کردن مطالب چند منبع مختلف و گرفتن نتیجه‌ای جدید که در هیچ‌کدام از آن‌ها مطرح نشده مصداق نقض سیاست ممنوعیت تحقیق دست اول است.
- مقاله‌ها را بر مبنای منابع معتبر استوار سازید. اگر چه منابع دست اول در برخی موارد مناسب هستند، اتکا به آن‌ها می‌تواند مشکل‌ساز باشد. به همین خاطر باید از منابع دست سوم یا دست دوم استفاده کرد. همچنین بخش مرتبط با استفاده از منابع اولیه در سیاست زندگی‌نامه زندگان را ببینید.