احمد بن داوود دینوری
مقدمه
ابوحنیفه احمد بن داود بن وَنَنْد (وتند) دینوری. در شهر دینور، از توابع کرمانشاه به دنیا آمد. دانش او برگرفته از دو مکتب بصره و کوفه به ویژه از افرادی چون ابن سکّیت و پدر او بود. وی متبحر در لغت، نحو، ادبیات، تاریخ، گیاه شناسی، ستاره شناسی، حساب، جبر و هندسه بود و تألیفاتی در این موارد دارد.[۱] وی در سال 235 هـ به اصفهان رفت و در آنجا به کار ستاره شناسی، هیئت و ثبت نتایج محاسبات نجومی رصدخانه خود مشغول شد.[۲] درباره مقام ادبی وی تا آنجا رفته اند که وی را با جاحظ مقایسه کرده اند و ابوسعید سیرافی می گوید: بیان دینوری خوش تر، و گفتار جاحظ شیرین تر است.[۳] اثر مهم او با نام اخبار الطوال بسیار با ارزش و حاوی اخباری بدیع و دست اول است و از جمله تواریخ عمومی می باشد که در دوران رشد و بالندگی تاریخ نگاری اسلامی، در کنار تاریخ یعقوبی، تاریخ خلیفة بن خیاط و آثار دیگر پدید آمده است. وی با آنکه گرایش شعوبی ندارد، اما توجهش به ایران سبب شده تا کتابش مأخذ مهمی برای تاریخ ایران باشد و بخش عمده اخبار وی درباره عراق و تحولات کوفه است، از این جهت حوزه مورد توجه او، با نوشته های ابومخنف نزدیک است. وی در اخبار الطوال به سیره نبوی نپرداخته و بیشتر از فتوحات عثمان و مسائل دوران وی، شرح زندگی سیاسی جامعه اسلامی دوران امام علی(علیه السلام) و امویان و عباسیان، تأسیس بغداد، کشته شدن ابومسلم، قیام نفس زکیه، سرگذشت امین (خلافت 193 ـ 198 هـ ) و مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ ) و شورش بابک سخن گفته است. همچنین در بخش مربوط به کربلا، مطالب با ارزشی را ذکر کرده است، ولی این تشیع وی را ثابت نمی کند.[۴] وی در سال 282 هـ از دنیا رفت.[۵] ابن ندیم ضمن توثیق وی، آثارش را این گونه برمی شمرد: النبات[۶] الفصاحه الانواء القبلة و الزوال حساب الدور الرد علی لغذة(رصد اصفهانی) البحث فی حساب الهند البلدان (کتاب بزرگی بوده) الجمع و التفریق الجبر و المقابله اخبار الطوال الوصایا نوادر الجبر الشعر و الشعرا ما یلحن فیه العامه فی النقط و الشکل للقرآن[۷] اصلاح المنطق جواهر العلم الزیج ضمائر القرآن البیان[۸] تفسیر الدینوری (تفسیر القرآن)[۹] اخبار العرجی[۱۰] الکسوف[۱۱] حساب الخاطئین[۱۲] و کتاب الباه.[۱۳] حاجی خلیفه دو کتاب دیگر تاریخ ابی حنیفه و رصد ابی حنیفه را برای دینوری ذکر کرده[۱۴] که به احتمال زیاد نام دیگری برای کتاب های اخبار الطوال و الرد علی رصد اصفهانی باشد، چنان که خود در مورد کتاب دوم این احتمال را داده است.[۱۵]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الفهرست (الندیم) 86.
- ↑ منابع تاریخ اسلام 149.
- ↑ الوافی بالوفیات 6/377.
- ↑ منابع تاریخ اسلام 149.
- ↑ الکامل فی التاریخ 7/475.
- ↑ قسمتی از این کتاب تحت عنوان «قطعة من الجزء الثامن من کتاب النبات» به اهتمام برنارد لویس در سال 1953م به چاپ رسیده است. این جزء، محتوی اسمای نباتات برحسب حروف الفبا از الف تا زاء است فرهنگ فارسی معین واژه نبات.
- ↑ الفهرست (الندیم) 38 ـ 86.
- ↑ هدیة العارفین 5/52.
- ↑ کشف الظنون 1/447.
- ↑ ایضاح المکنون 3/44.
- ↑ المستدرک علی معجم المؤلفین 49 ـ 51.
- ↑ ریحانة الادب 7/72.
- ↑ الوافی بالوفیات 6/379.
- ↑ کشف الظنون 1/280 و 907.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص 134-135.