حسن بن موسی نوبختی
مقدمه
ابو محمد حسن بن موسی بن حسن بن عباس نوبختی از دانشمندان برجسته، ستاره‌شناس، فقیه، فیلسوف و از متکلمان مورد اعتماد و موثق شیعه و پسر خواهر ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی است. [۱] ابوسهل و ابومحمد مشهورترین متکلمان خاندان نوبختی هستند. [۲] ذهبی او را علامه ذوفنون می‌‌نامد. [۳] وی از اعلام و اعیان سده سوم هجری است که تا اندکی پس از سال ۳۰۰ هجری می‌‌زیست[۴] و غالباً با مترجمان، دانشمندان و فیلسوفان بزرگ عصر خود همانند اسحاق بن حنین عبادی، ابوعثمان دمشقی و ثابت بن قره، بحث و گفتگو داشت. [۵] همچنین با ابوعلی جُبّایی در حضور کرخی و درباره «امامت» مناظره داشته است. [۶] نیز ابوالاحوص داوود بن اسد بن اعفر از متکلمان شیعه را در مزار امام حسین(ع) در کربلا دیدار و از او کسب دانش کرده است. [۷]
تاریخ درگذشت و جزئیات دیگر زندگی وی روشن نیست؛ اما برخی پژوهشگران معاصر، درگذشت او را در سال ۳۱۰ هجری ذکر کرده‌اند. [۸]
حسن نوبختی آثار و تألیفات بسیاری دارد که به قرار ذیل است: الآراء والدیانات (کتابی بزرگ و نیکو و شامل علوم متعدد. به گفته الندیم پایان نبرد)، فرق الشیعه، الردّ علی فرق الشیعه ما خلاالامامیه، الجامع فی الامامه، الموضح فی حروب امیرالمؤمنین(ع)، التوحید الکبیر، التوحیدالصغیر، الخصوص والعموم، الأرزاق والآجال والاسعار، کتاب کبیر فی الجزء، مختصرالکلام فی الجزء، الرد علی المنجمین، الرد علی ابی علی الجبائی فی ردّه علی المنجمین فانّ اباعلی تجاهل فی ردّه علی المنجمین، النکت علی ابن الرّاوندی، الرد علی من اکثر المنازله، الرد علی ابی الهذیل العلاف فی انّ نعیم اهل الجنة منقطع، الانسان غیر هذه الجمله، الرد علی الواقفه، الرد علی اهل منطق، الرد علی ثابت بن قره، الرد علی یحیی بن أصفح فی الامامه، پاسخ‌های نوبختی به محمد بن عبدالرحمن بن قبه رازی، پاسخ‌های دیگری به او، شرح مجالسه مع ابی عبداللّه بن مملک (ظاهراً محمد بن عبداللّه بن مملک اصفهانی)، حجج طبیعیة مستخرجة من کتب أرسطاطالیس فی الرد علی من زعم انّ الفلک حیّ ناطق، المرایا وجهه الرؤیة فیها، الخبرالواحد والعمل به، الاستطاعه (بر مبنای رأی هشام خود نیز بدان قایل بود)، الرد علی من قال بالرؤیة للباری عز وجل، الاعتبار والتمییز والانتصار، النقض علی ابی الهذیل فی المعرفة، الرد علی اهل التعجیز و هو نقض کتاب ابی عیسی الوراق، الحجج فی الامامه (مختصر)، النقض علی جعفر بن حرب (معتزلی بغدادی ۱۷۷ ـ ۲۳۶ق) فی الامامه، مجالسه مع ابی القاسم عبداللّه بن احمد بن محمود بلخی جمعه، التنزیه وذکر متشابه القرآن، الرد علی اصحاب المنزلة بین المنزلتین فی الوعید، الرد علی اصحاب التناسخ، الرد علی المجسمه، الرد علی الغلاة، مسائله للجبایی فی مسائل شتی، [۹] الرصد علی بطلمیوس (این کتاب را ابن طاووس داشته است)، [۱۰] الامامه (پایان نبرد)، اختصار الکون والفساد لارسطالیس، الاحتجاج لعمر بن عباد و نصرة مذهبه[۱۱] و حدوث العالم [۱۲].[۱۳]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الفهرست (الطوسی) ۴۶؛ رجال (الطوسی) ۴۶۲.
- ↑ اوائل المقالات (مفید) ۱۴۴.
- ↑ سیر اعلام النبلاء ۱۵ / ۳۲۷.
- ↑ رجال (النجاشی) ۱ / ۱۷۹.
- ↑ الفهرست (الندیم) ۲۲۵.
- ↑ طرائف المقال ۱ / ۶۳۳.
- ↑ الفهرست (الطوسی) ۲۷۷.
- ↑ عبداللّه بن سبا (علامه عسکری) ۲ / ۴۲۴.
- ↑ رجال (النجاشی) ۱ / ۱۷۹.
- ↑ فرج المهموم ۱۲۲.
- ↑ الفهرست (الندیم) ۲۲۵.
- ↑ الوافی بالوفیات ۱۲ / ۲۸۰.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۲ ص۱۸۰- ۱۸۱.