اعراف

اعراف جایگاهی میان بهشت و جهنم اعراف جمع عرف در لغت به قسمت های بلند کوه و تپه گفته می شود (معجم التهذیب ، ج۳ ، ص۲۴۰۴و لسان العرب ، ج۹ ، ص۲۴۱) این واژه دوبار در قرآن در سوره اعراف به کار رفته است (اعراف:۴۶و ۴۹) از آیات یاد شده به دست می آید که میان بهشت و جهنم جایگاهی است که بر روی آن افرادی قرار دارند که به اهل بهشت سلام می کنند و تمنای عدم همنشینی با اهل دوزخ را دارند. در اینکه مقصود از اعراف چیست از سوی دانشمندان اسلامی دیدگاه های مختلف و متفاوتی ابراز شده اند (المیزان ، ج۸ ، ص۱۲۶) که بیشتر آنها به این معنا برمی گردد که مقصود از آن دیواری است میان بهشت و جهنم (تصحیح الاعتقادات۲۲۳ ، المفردات، ص۳۲۲) از حسن بصری و زجاج نقل شده که اعراف از ریشه معرفت به معنای شناخت است ، یعنی در قیامت رجالی هستند که آگاهی از حال مردم دارند و اهل جهنم و بهشت را از سیمای شان می شناسد (تفسیر کبیر ، ج۱۴ ، ص۸۷ ، جامع البیان ، ج۵ ، ص۲۴۱) صدرالمتألهین نیز این دیدگاه را برگزیده و آیه (یَعْرِفُونَ کُلاً بِسیماهُمْ) (اعراف:۴۶) را گواه آن دانسته است (عرشیه ، ص۹۰) ابن عربی در فتوحات قول مشهور را در مورد اعراف پسندیده و اما درباره اصحاب اعراف گفته است: آنها کسانی هستند که حسنات و سیئاتشان مساوی است یک چشمشان به سوی بهشت و چشم دیگر به جهنم دوخته اند در حالی که ورود به هیچ کدام برای آنها رجحان ندارد. اما وقتی دستور سجده به آنها داده می شود همه سجده می کنند و وارد بهشت می شوند (فتوحات ، ج۴ ، ص۴۷۵) صدرالمتألهین در شواهد الربوبیه همین قول را برگزیده است (الشواهد الربوبیه ، ص۳۸۴) و در (اسفار ، ج۹ ، ص۳۱۸) پس از اشاره به دیدگاه ابن عربی قول مشهور در میان شیعه را که می گویند اصحاب اعراف پیامبر اسلام و ائمه طاهرین (علیهم السلام) است انتخاب نموده است. در اینکه اصحاب اعراف چه کسانی هستند به طور کلی در میان مفسرین و علمای مسلمان اختلاف وجود دارد که به چهارده قول می رسد. بیشتر کسانی که در مورد اعراف سخن گفته اند به اقوال و اختلاف یاد شده اشاره نموده اند. (المیزان ، ج۸ ، ص۱۲۶ ، تفسیر کبیر ، ج۱۴ ، ص۹۰ ، روض الجنان ، ج۸ ، ص۲۰۴). دیدگاه های مزبور به سه دسته کلی باز می گردد: ۱. آنها عده ای از مقربان درگاه الهی همچون انبیا، علما و فقها و گواهان بر اعمال و... می باشند. ۲. آنها کسانی هستند که سیئات و حسنات شان با هم برابرند. ۳. اصحاب اعراف، آن دسته از ملائکه است که بر بالای اعراف ناظر اشخاص اند و هر کس را از سیما و قیافه اش می شناسند (المیزان ، ج۸ ، ص۱۲۹). بیشتر مفسرین و علمای اهل سنت قول دوم را انتخاب نموده اند (البدور السافرة، ص۳۹۹ ، روح المعانی ، ج۸ ، ص۱۲۸ ، جامع الأحکام ، ج۷ ، ص۲۱۲ ، البعث والنشور ، ص۱۰۹) در حالی که بسیاری از علمای شیعه ضمن اشاره به دیدگاه های مختلف درباره اصحاب اعراف و با توجه به روایاتی که از اهل بیت (علیهم السلام) در این باره رسیده ، مایل به این نظراند که اصحاب اعراف پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) می باشند. (اسفار ، ج۹ ، ص۳۱۸ ، الاعتقادات ، ص۷۰) صفار حدود ۱۹ روایت از طرق مختلف از ائمه (علیهم السلام) ، نقل نموده است که اصحاب اعراف ائمه اطهار (علیهم السلام می باشند (بصائر الدرجات ، ص۴۵۲)همچنین کلینی در کافی ، ج ۱ ، ص۱۸۴ ، صدوق در معانی الاخبار ، ص۵۹۰ ، مفید در مسارالشیعه ، ص۳۱). در یکی از این روایات که از یزید بن معاویه العجلی نقل شده آمده است که از امام محمدباقر (علیه السلام) از تفسیر (عَلی الأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاً بِسِیماهُمْ) سؤال کردم فرمود این آیه در حق این امت نازل شده و مراد به رجال اعراف ائمه از آل محمد می باشد در روایت دیگر همچنین در تفسیر آیه یاد شده آمده است:ماییم آن رجال و امامان از ما هستند... (بصائر الدرجات/۴۵۳). غیر از سه دیدگاه کلی که ذکر شد یک دیدگاه دیگر نیز وجود دارد و آن این است که برخی بین روایات فوق و روایاتی که مستند علمای اهل سنت می باشد و در منابع روایی شیعه نیز وجود دارد (کافی ، ج۱ ، ص۱۸۴) که می گوید مقصود از اصحاب اعراف کسانی هستند که حسنات و سیئاتشان مساوی اند لذا در اعراف مانده ، این گونه جمع نموده اند که هر یک از این دو دسته روایات بیانگر حالت عده ای است که در اعراف حضور دارند ; به این معنا که در اعراف هم افرادی وجود دارند که اعمال خوب و بد آنها مساوی است و ورود به هیچ طرف برای آنها رجحان ندارد. و هم پیامبران ، ائمه اهل بیت (علیهم السلام) برای کمک به آنها در اعراف حضور دارند (منشور جاوید ، ج۹ص ۵۲۹ ، تفسیر نمونه ، ج۶ ، ص۱۸۹) البته چنین جمعی از کلام شیخ صدوق نیز استفاده می شود (الاعتقادات ، ص۷۰).