بحث:علم شأنی معصوم

معنای رشد انسان کامل با وجود دارا بودن مرتبۀ کمال

• با اینکه پیامبر اسلام(ص) (...) در معراج به مرحله قاب قوسین رسیدند و جز حجاب مخلوقیت، باقی حجب را کنار زدند، ما ذکر و تقبّل شفاعته فی امّته و ارفع درجته را بعد از تشهد نماز بکار می بریم. آیا مگر درجه ای بالاتر از قاب قوسین هم متصور است و آیا مگر رسول الله(ص) اشرف مخلوقات نیست؟ (...) آیا ارتفاع درجه پیامبر یعنی رفع آخرین حجاب او یعنی مخلوقیت؟ یا اینکه باید قائل به این باشیم که رسول گرامی از مرحله قاب قوسین افول کرده و اکنون دیگر واجد آن نیست( به معنی افول حقیقی و در معنی و نه تنزل به عالم ماده با حفظ همان مقام و جایگاه) که این هم نه با الطاف الهی سازگار است نه با مقام بی نقص رسولش؟
• در این زمینه گفته شده است: اهل بیت (ع) فی نفسه به اعلی درجۀ امکانی وجود رسیده اند و تکامل به معنی ترقّی شخصی برای آن بزرگواران معنی ندارد. لذا عبادات آنها نیز برای اکتساب کمالات نبوده ؛ بلکه از باب اظهار کمالات موجودشان است. (...) امّا با اینکه می گوییم آن بزرگواران تکامل به معنی رشد شخصی ندارد ، ولی باید دانست که علم و درجۀ اهل بیت (ع) نیز به سه معنا قابل افزایش می باشد. (...)

رشد به معنای فزونی علم تفصیلی ایشان

• الف) هر عالِمی ــ حتّی خدا هم ـ دو گونه علم دارند ؛ علم اجمالی و علم تفصیلی. علم اجمالی ـ در اینجا ـ آن علمی است که عین ذات عالم باشد و جدا از او نباشد. امّا علم تفصیلی ـ در این بحث ـ آن علمی است که از مرتبۀ ذات تنزّل نموده و در مرتبۀ فعل ظاهر گشته است. لذا برای خدا نیز دو علم مطرح می شود ؛ علم ذاتی و علم فعلی. علم ذاتی خدا عین ذات اوست، که چون در مقام فعل تجلّی نماید و به ظهور در آید، به صورت مخلوقات ظاهر می شود. لذا تک تک مخلوقات، عین علم فعلی و تفصیلی خدا هستند که از علم اجمالی (ذاتی) خدا تنزّل یافته اند. (...)
• اهل بیت (ع) نیز داری همین دو گونه علم می باشند، یعنی ذات وجود آن بزرگواران اتّحاد تامّ با روح القدس و وجه الله اعظم دارد؛ و در ذاتشان تمام حقایق را دارا می باشند. امّا در مقام اظهار حقایق، همۀ آن حقایق به یکباره ظاهر نمی شود، بلکه هر گاه خداوند متعال به آن بزرگواران اذن ظهور دهد، آن را از مرتبۀ ذات به مرتبۀ قلب و ذهن تنزّل می دهند. پس آنچه دائماً در حال فزونی است، علم ذاتی اهل بیت (ع) نیست؛ بلکه علم تفصیلی آنها در مقام ظهور علم ذاتیشان می باشد. و البته برای اهل دقّت پوشیده نیست که ظهور علم اهل بیت (ع) چیزی جز ظهور علم فعلی خدا نیست. اسم اعظم خدا، در حقیقت علم تامّ فعلی اوست و اهل بیت (ع) متّحد با آن می باشند؛ و ظهور تدریجی علم ذاتی اهل بیت (ع)، در حقیقت ظهور علم فعلی خدا در مراتب پایینتر فعل می باشد؛ آنگونه که علم ذاتی ما ابتدا به سطح عقل و از عقل به ذهن تنزّل می یابد.

آیۀ ۱۱۴ سورۀ طه ناظر همین قسم افزایش علم است. « فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یقْضى‏ إِلَیکَ وَحْیهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنی‏ عِلْماً؛ پس بلند مرتبه است خداوندى که سلطان حقّ است! پس نسبت به(تلاوت) قرآن عجله مکن، پیش از آنکه وحى آن بر تو تمام شود؛ و بگو: «پروردگارا! علم مرا افزون کن!» یعنی ای رسول ما! با اینکه قرآن کریم را، که تبیاناً لکلّ شیء است، در وجود خود داری امّا در اظهار آن و از اجمال به تفصیل در آوردن آن عجله نکن! تا وقت اظهار آن فرارسد.

رشد به معنای ارتقاء درجۀ امت

ب) گفته شد که اهل بیت (ع) اتّحاد تامّ با وجه الله اعظم دارند؛ لذا فرمودند: «... نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ نَتَقَلَّبُ فِی الْأَرْضِ بَینَ أَظْهُرِکُم‏؛ ماییم وجه الله که در روی زمین، بین شماها رفت و آمد می کنیم.» (بحار الأنوار ، ج‏۲۴ ،ص۱۱۴ )؛ یعنی ماییم که از ازل تا ابد همواره در جهان رفت و آمد می کنیم؛ یعنی تمام موجودات ظهورات گوناگون وجه الله هستند و ماییم آن وجه الله. امیرمومنان (ع) فرمود: « … أَنَا الَّذِی حَمَلْتُ نُوحاً فِی السَّفِینَهِ بِأَمْرِ رَبِّی وَ أَنَا الَّذِی أَخْرَجْتُ یونُسَ مِنْ بَطْنِ الْحُوتِ بِإِذْنِ رَبِّی وَ أَنَا الَّذِی جَاوَزْتُ بِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ الْبَحْرَ بِأَمْرِ رَبِّی وَ أَنَا الَّذِی أَخْرَجْتُ إِبْرَاهِیمَ مِنَ النَّارِ بِإِذْنِ رَبِّی وَ أَنَا الَّذِی أَجْرَیتُ أَنْهَارَهَا وَ فَجَّرْتُ عُیونَهَا وَ غَرَسْتُ أَشْجَارَهَا بِإِذْنِ رَبِّی وَ أَنَا عَذَابُ یوْمِ الظُّلَّهِ وَ أَنَا الْمُنَادِی مِنْ مَکَانٍ قَرِیبٍ قَدْ سَمِعَهُ الثَّقَلَانِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ وَ فَهِمَهُ قَوْمٌ‏ إِنِّی لَأَسْمَعُ کُلَّ قَوْمٍ الْجَبَّارِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ بِلُغَاتِهِمْ وَ أَنَا الْخَضِرُ عَالِمُ مُوسَى وَ أَنَا مُعَلِّمُ سُلَیمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ أَنَا ذُو الْقَرْنَینِ وَ أَنَا قُدْرَهُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یا سَلْمَانُ وَ یا جُنْدَبُ أَنَا مُحَمَّدٌ وَ مُحَمَّدٌ أَنَا وَ أَنَا مِنْ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدٌ مِنِّی؛ منم آن کس که نوح را در کشتى به دستور خدا بردم ؛ منم که یونس را به اذن خدا از شکم نهنگ خارج کردم ؛ من به اجازه ی خدا موسى را از دریا گذراندم ؛ من ابراهیم را از آتش نجات دادم به اذن خدا ؛ من نهرها و چشمه‏هایش را جارى و درختهایش را کاشتم با اجازه ی خدایم. منم عذاب یوم الظله و منم آنکه فریاد میزند از مکان نزدیکى که تمام جنّ و انس آن را می شنوند و گروهى می فهمند. من با هر گروهى چه ستمگران و چه منافقین به زبان خودشان صحبت می کنم. منم خضر ، دانشمند همراه موسى ؛ منم معلّم سلیمان بن داود ؛ و منم ذو القرنین ؛ و منم قدرت اللَّه‏. ای سلمان و ای ابا ذر! منم محمّد و محمّد من است ؛ من از محمّدم و محمّد از من می باشد»(بحار الأنوار ، ج‏۲۶، ص ۵) (...) پس وجود نوری اهل بیت (ع) متّحد با وجه الله و بلکه عین وجه الله می باشد؛ و وجه الله است که در کلّ عالم هستی ظهور کرده و تمام موجودات، ظهورات آن اسم اعظم خدا می باشند. این است که گفته می شود موجودات، مظهر اسماء الله اند. لکن وجود خلقی اهل بیت (ع) کاملترین نمود آن حقیقت یگانه است. لذا حقیقت نوری اهل بیت (ع) با همۀ موجودات حضور دارد و بلکه همۀ موجودات، شئونات وجودی، وجود نوری اهل بیت (ع) تلقّی می شوند. (...)

• بر این اساس ، هر موجودی که در عالم مادّه، خلقت می یابد، در حقیقت بر علم اهل بیت (ع) معلومی افزوده می شود؛ یعنی حقیقتی از علم ذاتی آنها به مرتبۀ علم تفصیلی آنها تنّزل می نماید و به صورت مخلوقی ظاهر می شود. کما اینکه از علم اجمالی (ذاتی) خدا نیز حقیقتی به مرتبۀ علم فعلی او تنزّل می کند. لذا فرمود: «وَ إِنْ مِنْ شَی‏ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُوم‏؛ و هیچ چیزی نیست مگر اینکه خزائن (حقایق) آن نزد ماست و ما آن را نازل نمی کنیم مگر به اندازه ی معلوم و معیّن»(الحجر:۲۱). امّا اینکه خداوند متعال فرمود: «خزائن (حقایق) آن نزد ماست» و نفرمود: «خزائن (حقایق) آن نزد من است»، از آن جهت بود که خداوند متعال، وجود نوری اهل بیت (ع) را نیز در این تعبیر اراده کرده است. چون وجود نوری اهل بیت (ع) واسطۀ نزول علم ذاتی خدا به مراتب علم فعلی او می باشند.

همچنین بر این اساس ، هر علمی که بندگان خدا ، اعمّ از انسان و غیر انسان ، می یابند ، باز افزایش علم اهل بیت (ع) محسوب می شود. چرا که تمام موجودات، شئونات وجودی آن بزرگواران می باشند. پس عالِم شدن ما، در حقیقت، عالم شدن اهل بیت (ع) است در مرتبۀ شئوناتشان. (...) آنجا که بعد از تشهد نماز می گوییم: «و تقبّل شفاعته فی امّته و ارفع درجته» ناظر به همین قسم فزونی علم است برای اهل بیت (ع). یعنی شفاعت او را در حقّ امّتش بپذیر و با بالا رفتن امّت به سبب شفاعت آن بزرگوار، مقام او را هم بالا ببر! چون تمام خلائق شئونات وجودی ختمی مرتب (ص) هستند و امّت اسلام از شئونات خاصّ اوست. لذا ارتقاء مقام امّت در حکم ارتقاء رسول خداست. (...)

رشد به معنای سیر در حرف هفتاد و سوم اسم اعظم

• ج) (...) اهل بیت (ع) از هفتاد و سه حرف اسم اعظم ، هفتاد و دو حرف آن را دارا می باشند. هر حرف اسم اعظم نیز حامل بی نهایت علم می باشد. لکن حرف دوم نیز در قیاس با حرف اوّل، بی نهایت مرتبه اقواست. و همین رابطه بین هر حرف و حرف مادون خود برقرار می باشد؛ (...) لذا علم هر پیامبری بی نهایت است، امّا علم اهل بیت (ع) بی نهایت بار از هر بی نهایتی قویتر می باشد. و به همین نحو، صاحب حرف هفتاد و سوم نیز بی نهایت بار از صاحب هفتاد و دو حرف عالمتر می باشد. لکن آن حرف هفتاد و سوم در عالم خلق ظهور ندارد ؛ چرا که در آن مرتبه، دیگر اثری از خلق و ظهور خلقی نیست. آن حرف مستأثر، از چنگ همۀ خلق خارج است جز اهل بیت (ع) که آن بزرگواران در آن حرف نیز سیری تکاملی دارند؛ که آن سیر را نهایتی نیست؛ تا آنجا که حتّی از بی نهایت بودن نیز بی نهایت است. به تعبیر دیگر، تمام مراتب قبلی اسم اعظم نامحدود می باشند، لکن در طول نامحدودهای دیگر، (...) امّا مرتبۀ هفتاد و سوم اسم اعظم، بی نهایت بار از هر بی نهایتی بی نهایتر می باشد؛ (...) لذا اهل بیت (ع) نه در علوم مربوط به خلق، بلکه در علم معرفة الله، در سیری دائمی قرار دارند که آن را پایان نیست. چرا که رسیدن به کنه ذات حقّ تعالی محال می باشد. چون کنه ذات، حتّی از قید بی نهایت و نامحدود بودن نیز منزّه است؛ یعنی کنه ذات خدا ، مطلق است حتّی از نامحدود بودن نیز.
• البته توجّه شود که در این مقام، رشد و تکامل، از جهت خلقی نیست؛ در این مقام، دیگر سخن از خدا و خلق معنا ندارد.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: